فعالیت های هسته ای هند ، چین و پاکستان و نزاعی دو طرفه

در ماه مه سال 1998 هند و پاکستان آخرین آزمایشات هسته ای قرن بیستم را انجام دادند. حوادث مه 1998 مثلثی از کشورهای دارای سلاح های هسته ای در جنوب آسیا - هند، چین و پاکستان – ایجاد کرد که نه تنها دارای مرزهای مورد اختلاف هستند بلکه خصومت های تاریخی عمیق را در برابر یکدیگر ادامه داده اند.

با این حال، معادلات هسته ای هند و چین بسیار پایدار تر از روابط هسته ای هند و پاکستان است. هند و چین هرگز تهدیدات مخفی و آشکار اتمی برای یکدیگر نداشته اند. تهدید هسته ای در راهبردهای نظامی دو کشور علیه یکدیگر شکل نمی گیرد در حالیکه در سوی دیگر، تنش های نظامی بین هند و پاکستان با افزایش بحران هسته ای روبرو بوده است.

جستجو در تاریخ هسته ای هند ، آشکار می کند که مقامات رسمی این کشور تلاش برای گسترش سلاح های هسته ای را امری مذموم دانسته و آنرا رد می کنند و می گویند مقابله با ناامنی هایی که قدرتهای هسته ای بزرگ و مهاجم، منبع اصلی انگیزه دولت هند برای پیگیری سلاح های هسته ای است. این درست همان بهانه ای است که شوروی سابق، چین و تا حدی انگلستان و فرانسه نیز با استفاده از صنایع و سیاست های هسته ای خود را گسترش داده بودند .

واکنش هند به تهدید هسته ای چین در دهه 1960 و تهدید هسته ای پاکستان در دهه 1980 کاملا متفاوت بود. آزمایش هسته ای چین در اکتبر 1964، به دهلی نو نشان داد که اولین رقیب هسته ایش سر از خاک در آورده است. یک دهه طول کشید که هند اولین آزمایش هسته ای خود را در ماه مه 1974 انجام دهد اما زمانی که این آزمایش با موفقیت انجام شد دیگر تصمیم گیرندگان در هند متقاعد شده بودند که چین از سلاح های هسته ای علیه هند استفاده نخواهد کرد.

پس از 'انفجار هسته ای صلح آمیز' سال 1974، سیاست سازان در هند اعلام کردند از گسترش تسلیحات هسته ای اجتناب خواهند کرد و به دنبال تبدیل شدن به کشور هسته ای نیستند. تا اواسط دهه 1980، هند سیاست 'خویشتنداری هسته ای' را دنبال می کرد تا اینکه حس کرد برنامه هسته ای پاکستان در حال تبدیل به یک تهدید ملی علیه هند است بنابراین دهلی نو خود را برای یک پاسخ مشابه آماده کرد. اینگونه بود که در سال 1988 هند تصمیم گرفت یک زرادخانه هسته ای داشته باشد.

هند در ظرف یک دهه هند نه تنها اولین مرحله از قابلیت حمله هسته ای خود را بر اساس امکان استفاده در هواپیماهای جنگنده عملیاتی کرد، بلکه در سال 1998 با انجام مجموعه ای از آزمایشات هسته ای خود را به عنوان یک کشور دارنده سلاح هسته ای به جهان معرفی کرد.

دستیابی چین به توانایی سلاح های هسته ای، اساسا امنیت هند را تهدید نمی کرد، اما این امر در مورد سلاح های هسته ای پاکستان متفاوت بود. نکته اصلی در این میان آن بود که هند قابلیتهای هسته ای چین را به عنوان یک تهدید مستقیم بلکه تلاشی برای دستیابی به سلاح های هسته ای در میان رقابت های شدید قدرت های هسته ای در طول جنگ سرد تعبیر می کرد.

اما درک تهدید هند نسبت به پاکستان کاملا متفاوت بود: برنامه هسته ای اسلام آباد به دلیل سیاست های تاریخی این کشور برای ایجاد تغییر در جنوب آسیا یک تهدید بالقوه برای هند محسوب می شد.

دوم اینکه ، پس از جنگ 1962، هند متوجه شد که داشتن یک قدرت دفاع قدرتمند در اندازه متعارف علیه چین به حفظ وضعیت موجود در مرزهای مشترک کمک می کند و داشتن سلاح های هسته ای در این منطقه ضروری نبود. حتی امروز نیز هند همین استراتژی نظامی را در برابر چین همچنان دنبال می کند. از سوی دیگر، پاکستان، به طور مداوم امنیت و وضعیت فعلی مرز های دو کشور را به چالش می کشد. بنابراین، در محاسبات دهلی نو، سلاحهای هسته ای که در اختیار پاکستان است تنها تمایل اسلام آباد به حل نظامی درگیری های منطقه ای را تشدید می کنند.

این تفاوت ناشی از درک تهدیدات دهلی نو از چین و پاکستان در بحران های نظامی مختلف در مرز چین و هند در یک سو و پاکستان و هند در سوی دیگر است. نه چین و نه هند هرگز در هیچ یک از بحران های نظامی فی مابین در امتداد مرزهای رشته کوه های هیمالیا حتی به صورت مخفی یکدیگر را به حمله هسته ای تهدید نکرده اند. اختلاف های دو کشور کاملا به همان شیوه سنتی باقی مانده است. با این حال، از زمان بحران عملیات نظامی هند موسوم به براستکس 1986-87، پاکستان همیشه زرادخانه هسته ای خود را برای جلوگیری از یک عملیات نظامی دیگر هند به رخ کشیده است.

بنابراین درک تهدیدات هند از قابلیت هسته ای چین و پاکستان به طور قابل توجهی فرق دارد و روش هایی هم که هند برای مقابله با آنها در نظر گرفته است، متفاوت از یکدیگر بوده اند.

هند در سال های دور و در طول جنگ سرد در مقابل چین، در وهله اول به تضمین های امنیت هسته ای از سوی دو قدرت بزرگ یعنی آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی متکی بود . محاسبه دهلی نو ساده، اما عمیق بود: هر گونه استفاده یا تهدید استفاده از سلاح های هسته ای توسط پکن علیه هند خطر انتقام گیری هسته ای از سوی قدرت های بزرگ را به دنبال داشت. برای پکن نیز این سیاست منطقی به نظر می رسید و به عنوان راه حل عقلانی پذیرفته شد.

با این حال، تجارب تاریخی هند در برابر پاکستان در تضاد با هر دو این مفروضات بود. توانایی هسته ای پاکستان تنها برای مقابله با دهلی نو گسترش یافته بود. با توجه به اشتیاق این کشور برای ریسک پذیری، این قابلیت هسته ای یک تهدید اساسی برای کشور هند محسوب می شد. بنابراین، برای جلوگیری از پاکستان، یک توانایی هسته ای بومی برای هند ضروری بود.

در نتیجه ، روش درک تهدید از سوی چین و پاکستان، توسعه تدریجی برنامه تسلیحات هسته ای هند را توضیح می دهد. سیاست های هند در قبال برنامه های توسعه سلاح های هسته ای بر این اصل استوار است که : همه رقیبان هسته ای مانند یکدیگر نیستند. پس تعجب آور نیست که دو دهه پس از اولین آزمایش های هسته ای موفقیت آمیز ، سیاست هسته ای دهلی نو هنوز هم از تهدیدات رقیبان هسته ای خود در آنسوی مرزهای غربی و شرقی متفاوت است و به همین خاطر می توان گفت که جنگ بین سه قدرت هسته ای ، یک نزاع دوطرفه خواهد بود.