موثرترین عامل بروز سرطان

 محیط یکی از تاثیرگذارترین عوامل موثر بر سلامتی انسان و خطر بروز سرطان است. واژه محیط علاوه بر جنگل‌ها،  اقیانوس‌ها یا کوه‌ها، شامل هر چیزی است که خارج از بدن باشد و بتواند وارد آن شود و مواجه‌ای داشته باشد. گرچه تغییرات ژنتیکی در رشد سرطان  در بدن نقش دارند ولی بیشتر عوامل محیطی آغازگر این تغییرات در ایجاد سرطان هستند.

 میزان بروز سرطان در کشورهای  مختلف متفاوت است.  همچنین میزان بروز در افرادی که از کشوری  به  کشور دیگر مهاجرت می‌کنند، تغییر می کند؛ به عبارتی عوامل محیطی به قدری تاثیرگذار هستند که حتی افراد مهاجر، فارغ از موضوع ژنتیک و وراثت خویش، همانند دیگر مردم آن کشور در معرض عوامل سرطان زای موجود در محیط زندگی جدید قرار گرفته‌اند دچار سرطان می شوند که تاییدی بر آثار محیطی است. ساختار ژنتیکی هر فرد در روند زندگی، در مواجهه دایمی مداوم با عوامل محیطی مانند مواجهه‌های شغلی، آلودگی هوا، نور خورشید و اشعه رادیواکتیو است. این عوامل ممکن است منجر به تغییرات ژنتیکی و بر هم زدن تعادل و توازن در روند عادی رشد سلول‌ها شوند.

عوامل ایجاد کننده سرطان را می‌توان به دو دسته عوامل مرتبط با شیوه زندگی و عوامل محیطی تقسیم کرد. هر چند عوامل مختلف شیوه زندگی مانند سیگار، الکل و تغذیه نامناسب نیز از طریق محیط وارد بدن ما می‌شوند، اما وقتی صحبت از عوامل محیطی می‌کنیم، منظور عواملی هستند که مستقل از انتخاب شیوه زندگی ما، به بدن آسیب می رسانند مانند آلودگی هوا؛ به طور کلی سهم عوامل مختلف شیوه زندگی در ایجاد سرطان نسبت به عوامل محیطی بسیار بیشتر است.

به طور متوسط دوسوم  موارد سرطان، با برخی از عوامل محیطی مانند تنباکو، الکل، غذا، قرار گرفتن در معرض تابش اشعه، ویروس‌ها و مواد موجود در هوا، آب و خاک مرتبط هستند؛البته بسیاری از آنها مربوط به انتخابهای شیوه زندگی بوده و قابل تغییر هستند. برای مثال حدود یک چهارم مرگ و میرهای ناشی از سرطان با حذف مصرف محصولات تنباکو قابل پیشگیری هستند و یا انتخاب‌های  تغذیه‌ای از بسیاری از مرگ‌های زودهنگام ناشی از سرطان پیشگیری می‌کند.

 رژیم غذایی سالم کم کالری شامل غلات کامل، میوه جات و سبزیجات است و باید از مصرف مقادیر زیاد  غذاهای چرب، گوشت قرمز، پرنمک یا نمک سود شده اجتناب شود. پیشگیری و درمان برخی از عوامل عفونی و ویروس‌ها مانند ویروس پاپیلومای انسانی، ویروس‌های هپاتیت بی و سی، ویروس ابشتین بار و هلیکوباکتر پیلوری که از عوامل خطرزا برای ابتلا به سرطان هستند نیز اهمیت زیادی دارد.

گرچه رابطه مواجهه با عوامل محیطی و خطر بروز سرطان تایید شده است، اما هنوز به درستی نمی‌دانیم چرا از بین دو نفر که مواجهه‌های محیطی مشابهی دارند، یک نفر مبتلا به سرطان می‌شود  و دیگری مبتلا نمی‌شود، اما به نظر می‌رسد عوامل فردی در این مسئله دخالت دارند و ارتباطات پیچیده‌ای بین آنها حاکم است. احتمال ایجاد سرطان در یک فرد در واکنش به عوامل زیست محیطی ویژه به مدت زمان و تعداد دفعات قرار گرفتن در معرض ماده ای خاص و همچنین عوامل دیگر مانند عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی، سبک زندگی، سلامتی، سن و جنسیت نیز بستگی دارد.

بسیاری از عوامل خطرزای محیطی سرطان برای اولین بار در محیط کار کشف شده‌اند؛ زیرا افرادی که مشاغل خاص دارند، در مقایسه با عموم مردم، تحت تأثیر مواجهه زیاد با مواد شیمیایی هستند .طیف وسیعی از مواد شیمیایی که بعضی افراد در صنایع و مشاغل و در محیط کار خود با آن سرو کار دارند، احتمال ابتلا به سرطان را در آنها افزایش می‌دهد. از جمله این مواد بنزن، تار، آرسنیک، کادمیوم، کرومیوم و چندین ماده دیگر است.

خودمراقبتی؛ مهم‌ترین راهکار جلوگیری از چهار عامل خطر

به طور کلی دو راهکار مهم برای کاهش بروز سرطان وجود دارد: کنترل عوامل خطر مرتبط با شیوه زندگی ناسالم، کنترل عوامل خطر مرتبط با محیط. در هر کدام از این دو مورد هر سه ضلع مردم، سیاستگذار خارج حوزه سلامت و سیاستگذارحوزه سلامت ایفای  نقش می‌کنند، اما در حوزه کنترل عوامل خطر مرتبط با شیوه زندگی نقش مردم مهمتر و در حوزه کنترل عوامل خطر محیطی، سیاستگذاران خارج حوزه سلامت  نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کنند. در هر دو مورد سیاستگذار حوزه سلامت یعنی وزارت بهداشت،  نقش واسط را بازی می‌کند. در خصوص اصلاح شیوه زندگی، سازمان جهانی بهداشت، به اصلاح شیوه زندگی برای چهار عامل خطر الکل، سیگار، رژیم غذایی ناسالم  و فعالیت بدنی ناکافی تاکید دارد.

بنابر گزارش دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت، واضح است که مهم‌ترین راهبرد برای کنترل این چهار عامل خطر، خودمراقبتی است که می‌تواند  از راه رسانه‌های عمومی  یا آموزش‌های فردی و گروهی خودمراقبتی به ویژه  در سطح  شبکه‌های بهداشتی  ودرمانی به صورت مستمر ادامه پیدا کند. .در کنترل عوامل خطر محیطی نقش سیاستگذاران خارج حوزه سلامت  بیش از سایر ذینفعان است و می‌تواند  از طریق ایفای  نقش فعال برای تولید  محصولاتی که برای سلامتی مردم زیان کمتری دارند، مثل تولید سوخت سالم، تولید خودروی سالم، توسعه حمل ونقل عمومی سالم و در دسترس اجرایی شود.  از طرف دیگر مردم با  رعایت اصول خودمراقبتی و همچنین کاهش تولید مواد خطرزای محیطی مانند کاهش استفاده  از خودروی شخصی در این‌ زمینه بی‌تاثیر نیستند.