خروج واشنگتن از برجام، اروپا را به شرق سوق داد

 مهسا روحی پژوهشگر این موسسه مطالعاتی در زمینه عدم گسترش سلاح های اتمی  با انتشار یادداشتی با این عنوان که «آیا چین می تواند برجام را حفظ کند»، نوشت: اروپا که در تلاش است تا توافق هسته ای ایران را نجات دهد خود را در میان خواسته های واشنگتن و تهران یافت. با این حال استقلال و قدرت اقتصادی چین ممکن است اجازه دهد در این زمینه گام بردارد اما تمرکز اصلی پکن بر تجارت است.

وی ادامه داد: در پی واکنش واشنگتن در خروج از توافق هسته ای ایران، امیدها برای نگهداشتن این توافق، به نوعی اروپا و ایران را به هم وصل کرد اما وابستگی اقتصادی و امنیتی اروپا به ایالات متحده به این معنی است که این قاره در می یابد نگه داری و حفظ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) سخت است.

پژوهشگر موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک اضافه کرد: انتظار ایران از برجام، برخورداری از منافع اقتصادی و اتصال این کشور به اقتصاد جامعه بین المللی است. از زمان خروج ایالات متحده، مقامات تهران تاکید کرده اند که تنها در صورتی که اتحادیه اروپا و سایر طرف ها بتوانند منافع اقتصادی را تامین کنند، در این توافق باقی خواهند ماند.

روحی اظهار کرد: ایران می خواهد توانایی فروش نفت، دسترسی به سیستم مالی بین المللی و دسترسی به حمل و نقل و بیمه را برای تجارت داشته باشد. هدف نهایی، حفظ اقتصاد کشور از بازگشت به رکود است. در کوتاه مدت، تا زمانی که رشد اقتصادی مثبت باشد، رهبران تهران ممکن است قادر به مقاومت در برابر تندروها برای نادیده گرفتن برجام یا به طور جدی تر خروج از پیمان منع گسترش سلاح های اتمی (ان پی تی) باشند.

**کشمکش اروپا برای حفظ تجارت با ایران

وی با بیان اینکه اتحادیه اروپا خود را با معضل فشار از واشنگتن برای پایان دادن به تجارت با ایران و فشار از تهران برای ارائه تضمین های بالا یا خروج از برجام مواجه می بیند، گفت: اروپا همچنان به دنبال استراتژی های خلاقانه برای مقابله با تحریم های ایالات متحده است.

این پژوهشگر مسائل بین المللی یادآور شد: کمیسیون اروپا درخواست کرد که بانک سرمایه گذاری اروپا (EIB) با ایران همکاری کند. پارلمان اروپا در چهارم ژوئیه ( 13 تیر ) ظرفیت سرمایه گذاری در این کشور را به این بانک واگذار و با وضع مقررات انسداد برای محافظت از تجارت و سرمایه گذاری اروپا حرکت کرد. با این حال، این مقررات مسدود کننده نمی تواند شرکت ها را از فشار تحریم های ثانویه رها کند. هنگامی که شرکت های اروپایی مجبور به انتخاب بین ایالات متحده و ایران هستند، همیشه اولی را انتخاب خواهند کرد.

روحی افزود: اخیرا بانک سرمایه گذاری اروپا اعلام کرد «ای آی بی» ابزار مناسبی برای حفظ توافق هسته ای نیست. یکی دیگر از راه حل های پیشنهادی این است که یک بانک جدید ایجاد شود یا تغییراتی در وضع موجود برای تسهیل تجارت با ایران ایجاد کند. اگر موسسه ای هیچ گونه پیوند مالی با سیستم بانکی امریکا نداشته باشد، تحریم های واشنگتن نمی تواند به آن آسیب بزند. این پیشنهاد از سوی آلمان مطرح شد. با این وجود روشن نیست که این راه حل بتواند با موفقیت اجرا شود و سود اقتصادی کافی برای حفظ ایران در این توافق را فراهم کند.

**تقویت روابط اقتصادی چین و ایران

این پژوهشگر ادامه داد: با توجه به مشکل اتحادیه اروپا در این عرصه، آیا چین می تواند به عنوان ناجی برجام ظاهر شود؟ در پاسخ باید گفت که پکن بزرگترین شریک تجاری ایران است. سیستم متمرکز و پایین بودن سطح روابط امنیتی با آمریکا به طور بالقوه باعث می شود که کمتر تحت فشار واشنگتن قرار گیرد.

محقق اندیشکده بلفر اضافه کرد: روابط اقتصادی بین ایران و چین به طور قابل توجهی تقویت شده است؛ در سال 2005، تجارت دوجانبه بین ایران و چین تقریبا 8.5 میلیارد دلار بود که این رقم به 31.6 میلیارد دلار رسیده؛ در سال های 2005 تا 2017 نزدیک به چهار برابر افزایش یافته است. از سال 2016 تا 2017، تجارت چین و ایران حدود 19 درصد افزایش یافت.

روحی خاطرنشان کرد: این اتفاق برخلاف تحریم های آمریکا رخ داد. در حالی که بسیاری از شرکت های اروپایی در مواجهه با این تحریم ها مردد بودند، چین اصرار دارد که برخلاف فشار آمریکا، روابط اقتصادی خود را با ایران حفظ کند.

در 9 مه (18 اردیبهشت) سخنگوی وزارت خارجه چین اعلام کرد که شرکت های چینی از بازار ایالات متحده و تحریم های احتمالی جدا شدند و به همین دلیل آمریکا دسترسی کمی به آنها دارد.

**چین در برابر تحریم ها

وی تاکید کرد: با این حال، باید به چنین اظهارات - و این که چین چقدر می تواند در حفظ توافق رهبری کند - با شک و تردید نگریست. ایالات متحده بزرگترین شریک تجاری چین و تجارت سالیانه آن تقریبا 650 میلیارد دلار است. اگر انتخابی انجام شود، بعید است که چین و یا شرکت های چینی این تجارت را رها کنند تا توافق هسته ای را نجات دهند.

با این حال پژوهشگر موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک آمریکا معتقد است: همانطور که اخیرا در یک کارگاه آموزشی در پکن بحث شد، چین منافع خود را در خاورمیانه، اقتصادی و نه سیاسی یا استراتژیک تعریف کرده است. بنابراین باید محاسبات مربوط به توافق هسته ای را از این منظر مشاهده کرد.

روحی ادامه داد: اگر چین قادر به مذاکره در مورد معاملات با سود بالا با ایران باشد، روش های زیادی وجود دارد که بتواند تحریم های آمریکا را دور بزند تا از ریسک تجارت با آمریکا بپرهیزد. به عنوان مثال، می تواند از شرکت های کوچکتر نفتی که دارای ارتباط محدود یا بدون ارتباط با ایالات متحده هستند برای تجارت با تهران استفاده کند.

وی اضافه کرد: چین همچنین می تواند یوان را در تعاملات نفتی جایگزین دلار کند و اجازه می دهد خرید نفت ایران بدون مجازات، ادامه یابد. پول مجازی هم یکی دیگر از ابزارهای بالقوه برای دور شدن از دلارهای آمریکا در امان ماندن از تحریم ها است.

این پژوهشگر مسائل عدم گسترش سلاح های اتمی تاکید کرد: تحریم های علیه واردات نفت ایران نیز باید در چارچوب جنگ تجاری چین با آمریکا مورد توجه قرار گیرد. در 15 ژوئن ( 25خرداد) ، پکن تعرفه های مقابله ای از جمله تعرفه 25 درصدی در ماه سپتامبر برای نفت آمریکا اعلام کرد.

روحی افزود: چین به احتمال زیاد به سمت بازارهای دیگر از جمله ایران خواهد رفت تا هرگونه کاهش خرید نفت به واسطه اعمال تعرفه آمریکا را جایگزین کند. کسی معتقد نیست که پکن تقاضای 26 ژوئن واشنگتن مبنی بر پایان دادن به خرید نفت از ایران را اجرایی کند.

**تاثیر چین در آزادی عمل منطقه ای ایران

وی به مساله نفوذ منطقه ای ایران هم توجه کرد و نوشت: از لحاظ جغرافیایی، خروج آمریکا از برجام و اختلال ناشی از آن در تجارت اروپا با ایران، اتحادیه اروپا را به سوی همکاری با چین و روسیه در مورد مسائل ایران سوق داده است. این چرخش به شرق باعث می شود که قدرت های غربی در هر گونه مذاکرات آینده با ایران در مورد برنامه هسته ای و سیاست های منطقه ای، قدرت نفوذ کمتری داشته باشند.

پژوهشگر مسائل ایران و خاورمیانه خاطرنشان کرد: با توجه به این که ایران این توافق را نقض نکرد، خروج آمریکا از برجام باعث می شود که احتمال پیوستن چین به تحریم های آتی چندجانبه علیه تهران کاهش یابد.

روحی تصریح کرد: به طور کلی چین سیاست های ایران را نسبت به اروپا بیشتر تحمل می کند و به اعمال فشار برای مسائل مورد توجه اروپا مرتبط با فعالیت های منطقه ای، حقوق بشر و توسعه برنامه موشکی ایران، علاقه ای ندارد.

وی نتیجه گیری کرد: در حالی که چین می تواند از اهرم قدرت اقتصادی خود در ایران بیشتر استفاده کند اما به دلایلی قصد چنین کاری را ندارد. بنابراین باید گفت برخلاف آنچه که ترامپ مدعی شده بود که خروج آمریکا از برجام سیاست های منطقه ای تهران را تعدیل می کند، دست این کشور در خاورمیانه بازتر شده است.