حرکت سند تحول بنیادین در نظام آموزشی، آهسته اما پیوسته

تبدیل انحصارانگاری در تربیت به مشارکت جویی و مسوولیت پذیری و همچنین تبدیل دانش آموز منفعل در کلاس به یک مربی فعال در محیط های تربیتی و بسیاری موارد دیگر، ضرورت تدوین و تبیین سند تحول نظام آموزشی را دوچندان کرده بود؛ سندی که رهبر معظم انقلاب هم همواره بر اجرای آن در نظام تعلیم و تربیت تاکید دارند.

در این باره، «سیدمحمد بطحایی» وزیر آموزش و پرورش در کنگره مجامع اعضا،‌ مربیان و مدرسان سازمان دانش‌آموزی که در واپسین روزهای تیرماه در اردوگاه شهید باهنر تهران برگزار شد، با اشاره به این که سند تحول بنیادین سهم آموزش مهارت های اجتماعی را افزایش می دهد، یادآور شد: برای اینکه براساس سند تحول، مدرسه را با یک چرخش تحولی از آنچه امروز داریم به آنچه موردنیاز است تبدیل کنیم باید موانع موجود بر سر راه این چرخش تحولی را از میان برداریم زیرا این موانع اجازه نمی‌دهد که مدرسه از شرایط فعلی به وضعیت بهتر تبدیل شود.

درهمین راستا،گروه علمی ایرنا در گزارشی ضمن اشاره به ابعاد این سند، به گفت وگو و بازتاب سخنان و نقطه نظرات کارشناسان آموزش در تبیین میزان رشد و موانع پیش روی اجرایی شدن کامل سند تحول بنیادین در نظام آموزشی کشور پرداخت.

**چیستی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش

سند تحول بنیادین آذرماه ۱۳۹۰ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید تا مبتنی بر آرمان های بلند نظام اسلامی، معطوف به چشم اندازی باشد که در افق 1404، ترسیم گر ایران توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه و در عرصه روابط بین الملل باشد. همچنان که در مقدمه آن، این گونه آمده است: «در تهیه سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش کوشش شده تا با الهام گیری از اسناد بالادستی و بهره گیری از ارزش های بنیادین آنها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران، چشم انداز و اهداف تعلیم و تربیت در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی تبیین شود».

این سند، دارای ۱۳۱ راهکار اساسی برای تربیت دانش آموزان در ذیل چند زیرنظام است که گفته می‌شود تاکنون برنامه‌هایی ذیل بیش از 40 راهکار آن به اجرا درآمده است که پیشرفتی کمتر از ۳۰ درصد را نشان می دهد.

موضوعی که وزیر آموزش و پرورش هم به آن اشاره کرد و گفت: کارهای مقدماتی سند تحول سال 80 آغاز و در سال 90 ابلاغ شد و برای رسیدن به سطح قابل قبولی از مطلوبیت آموزشی و پرورشی مورد توجه قرار گرفت اما در مدت اجرا نتوانستیم آن گونه که باید جلو برویم.

وی افزود: همین 30 درصد اجرای سند تحول نیز بیشتر در بخش هایی بوده که با سختی کمتری مواجه بوده است و در بخش های کیفی، سند با درصد پایین تری به اجرا در آمده است.

**ریل گذاری مناسب، محرک حرکت تحول

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مهمترین سند بالادستی در آموزش و پرورش است که در مقایسه با اسناد قبلی که در حوزه آموزش و پرورش تدوین و تصویب شده بود، از جامعیت بیشتری برخوردار و افق‌های والاتری را مدنظر قرار داده است. اما با وجود گذشت نزدیک به یک دهه از تصویب، به ‌نظر می‌رسد مسیر اجرای سند تحول بنیادی آموزش و پروش چنان دچار پیچ و خم شده است که اجرایی شدن کامل آن به راحتی میسر نیست.

در این مورد، «عبدالوحید فیاضی» مشاور پژوهشی وزیر آموزش و پرورش معتقد است: طی ۱۰ سال اخیر هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی و هم در سایر مراجع ذی ربط، اسناد جامع و خوبی طراحی شده اما برای اجرای آنها گاهی دچار شتابزدگی و بی میلی می‌شویم و گاهی کند حرکت می کنیم، این دو نقصی است که الان هم وجود دارد.

وی در گفت وگو با ایرنا تصریح کرده است: برخی ها می‌خواهند شتابزده اجرا کنند و برخی ها هم می بینند نباید شتابزده اجرا کنند و دست به کار دیگری می زنند و به زمان واگذار می کنند. به وضوح می بینیم سند پنج ساله‌ای باید اجرا شود اما برنامه پنج ساله تمام می شود و حتی آیین نامه های مرتبط با آن نوشته نمی‌شود.

فیاضی تاکید دارد: نه این کندی و نه آن سرعت شتابزدگی، قابل قبول است. هر دو تهدیدی است که دستگاه های اجرایی و مدیران مجری را در اجرای سیاست های بالادستی ناکام می کند.

اما «اسفندیار چهاربند» رییس مرکز برنامه‌ریزی و نیروی انسانی وزارت آموزش‌ و پرورش بر این باور است که این وزارتخانه در طول سال‌های گذشته بار سند تحول بنیادین را برداشته و هیچ جا کوتاهی نکرده‌ است.

**تاثیرات سند تحول بنیادین

در همین حال، «عذرا ساکی فر» کارشناس آموزشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، یکی از اثرات عملی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را تغییر کتاب های درسی عنوان کرد و گفت: امسال آخرین سال تحصیلی نظام قدیم است و کتاب های درسی تا پایان مردادماه بنا برآن چه در اهداف سند تحول بنیادین آموزش و پرورش درباره نظام جدید آموزشی ذکر شده است، با محتوایی بسیار خوب تدوین و منتشر می شود.

به بیان وی، همچنین برای برآورده شدن تمامی اهداف سند تحول بنیادین، وزارت آموزش و پرورش در یک اقدام پسندیده تمامی استان ها را هم درگیر نظر دادن برای محتوای کتاب های درسی کرد و برای هر کتاب از گروه های علمی، اساتید و معلمان مجرب استفاده شد.

وی افزود: همکاران و نخبگان علمی ناظر بر محتوای علمی و گرافیکی و تربیتی کتاب ها بوده اند. پس این گونه نیست که گفته می شود این سند شتاب زده یا با بی میلی پیش می رود بلکه شاهد برکات سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در تحول آموزش و محتوای کتاب های درسی هستیم.

**رصد فعالیت های سند در سامانه نظارت

برخی دیگر از صاحب نظران آموزشی، نبود نظارت بر اجرایی شدن سند و بی اطلاعی فرهنگیان و دانش آموزان از محتوای این سند را به باد انتقاد گرفته و عنوان می کنند که این سند درحال اجرا است ولی معلم و دانش آموز از اصل سند بی خبر هستند و هیچ شاخصی که نشان دهد چقدر رشد داشته است، وجود ندارد.

موضوعی که معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش درباره انتقادهای مطرح شده اظهار داشت: با توجه به فرمایشات و تاکیدات رهبر معظم انقلاب مبنی بر توجه همه جانبه به سند تحول، در جلسه شورای معاونان وزارت آموزش و پرورش تصمیم بر آن شد تا به منظور رصد میزان فعالیت های انجام شده در قالب سند، سامانه ای طراحی شود.

«علی زرافشان» یادآور شد: قرار است گزارشی از فعالیت این سامانه، نحوه محاسبه و عملکرد آن تهیه شده و خدمت مقام معظم رهبری و سایر مسوولان نظام ارائه شود.

همچنین ساکی فر در پاسخ به این انتقاد که فرهنگیان و دانش آموزان از محتوای سند اطلاعی ندارند، گفت: تمامی دانش آموزان، محتوای این سند را در کتاب های درسی می بینند. در واقع می توان گفت معلمان، دانش آموزان و اولیا به نوعی در کتاب های درسی و کمک آموزشی درگیر این سند هستند.

به بیان این کارشناس آموزشی، در تغییرات ایجاد شده در محتوای جشنواره ها، همایش ها و سمینارها وکارگاه های آموزشی هم که برگزار می شود، می توان ردپای سند تحول بنیادین را احساس کرد. پس تمامی قشر فرهنگیان درگیر این سند هستند و کمابیش با آن آشنا هستند و این طور نیست که ناآگاهی نسبت به آن داشته باشند.

بر این اساس و با درنظر گرفتن عوامل کُندی حرکت تحول بنیادین در آموزش و پرورش که در چارچوب نظری خود قرار است نظام آموزشی را به سوی تحقق ارزش‌ها و آرمان‌های متعالی اسلام و بر محوریت تعلیم و تربیت منطبق بر نظام و معیار اسلامی پیش ببرد، باید یادآور شد که با یک همگرایی و برنامه‌ریزی کلان و یکپارچه در جهت عملیاتی کردن سند و اجرای کارآمد آن در کوتاه مدت و بلندمدت می توان به آن چه مورد تاکید نظام اسلامی است، دست یافت.