اروپا کجای جبهه تقابل تهران- واشنگتن می ایستد

با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» در آمریکا، شاهد بروز شکاف هایی در دو سوی اقیانوس اطلس بوده ایم و برجام و مساله ایران هم از عوامل بروز این اختلافات بوده است.

رهبران کاخ سفید که نتوانستند نگاه خود به توافق هسته ای مبنی بر ناکارآمد بودن برجام را به اروپایی اثبات و رهبران بروکسل را با خود همراه کنند، چاره را در خروج یکجانبه از توافق مذکور یافته و نهایتا در مقابل همپیمانان سنتی خود قرار گرفتند. اینک اتحادیه اروپا و آمریکا در موضوع برجام در حال زور آزمایی اند و باید منتظر ماند و در ماه های آینده برآیند این هماوردی را دید.

در همین ارتباط بود که حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» روز یکشنبه (22 مهرماه) در آیین آغاز رسمی سال تحصیلی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و فناوری کشور که در دانشگاه تهران برگزار شد، به شکاف بین اروپا و آمریکا اشاره کرد و گفت: این مسأله‌ای که به ذهن غیرممکن می‌آمد، امروز ممکن شده و اتحادیه اروپا در برابر آمریکا ایستاده است و درست روز قبل اینکه ترامپ می‌خواهد علیه ایران جلسه شورای امنیت را برگزار کند، اتحادیه اروپا، چین و روسیه علیه آمریکا جلسه تشکیل می‌دهند و این حادثه، حادثه کمی نیست.

اشاره رئیس جمهوری به نشست وزیران امور خارجه ایران و 1+4 به همراه «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه هفتاد و سومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل بود که در ارتباط با آخرین تحولات و بررسی سازوکارهای نجات برجام صورت گرفت و بیانیه پایانی آن از موفقیت آمیز بودن نشست حکایت می کرد.

به عنوان نمونه دو بند (بندهای 8 و 10) از بیانیه 14 بندی پایانی نشست این گروه نشان می داد که تمرکز آنها روی راهکارهای ملموس برای عملیاتی سازی برجام بوده است. البته برخی از راهکارها همانند «قانون مسدودساز» یا «مقررات مقابله ‌ای» پیشتر رسانه ای شده بود؛ قانونی که پارلمان اروپا در سال 1996 آن را برای مقابله با تحریم های آمریکا علیه سه کشور کوبا، ایران و لیبی از تصویب گذراند. این قانون آن زمان به دلیل عقب نشینی واشنگتن مسکوت ماند و اینک رهبران اتحادیه قصد دارند برای دور زدن تحریم های آمریکا علیه ایران از آن سود جویند.

در بند 8 بیانیه آمده است که «اعضا از به ‌روزسانی قانون انسداد اتحادیه اروپا و اعطای مجوز به بانک سرمایه‌ گذاری اروپا برای اینکه ایران نیز واجد شرایط برای دریافت وام های خارجی محسوب شود و اینکه این به ‌روزسانی در 16 مرداد اجرایی شده است، استقبال کردند.»

در بند 10 نیز می خوانیم «نظر به فوریت و ضرورت حصول به نتایج ملموس، اعضا از پیشنهادات عملی برای حفظ و توسعه کانال‌های پرداخت و به طور مشخص ابتکار تاسیس یک «ساز و کار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کردند.»

افزون بر اهمیتی که برجام برای ایران دارد، اتحادیه اروپا نیز توافق مورد نظر را آزمون استقلال خود در مقابل ایالات متحده می داند. در همین ارتباط بود که چند روز پیش «برونو لی‌مایر» وزیر امور دارایی فرانسه، با بیان این که «قرار نیست واشنگتن تصمیم بگیرد که آیا ما مجاز به تجارت با ایران هستیم یا خیر»، تاکید کرد: من معتقدم که نتیجه بحران ایران، فرصتی برای اروپا خواهد بود تا نهادهای مالی مستقل خودشان را ایجاد کنند تا بتوانیم با هر کسی که می‌خواهیم تجارت کنیم.

تلاش اروپا برای راه اندازی دفتر اتحادیه در ایران در همین راستا قابل ارزیابی است؛ موضوع مهمی که ارتباطی مستقیم با بسته اروپایی دارد. «حشمت الله فلاحت پیشه» رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در مصاحبه با «یورونیوز» اظهار داشته که «نوع اثر عملی و کارکردی بسته پیشنهادی اروپایی‌ها که قرار است در چند روز آینده به ایران تحویل داده شود و کیفیت این بسته حتما اثر جدی خواهد داشت. اگر بسته عملی با کیفیتی به ایران تحویل داده شود حتما سریع‌تر می‌توان موضوع گشایش دفتر اروپایی در ایران را مطرح کرد.»

در مقابل دیدگاه نخست که اتحادیه اروپا را در موضوع برجام و ایران در کنار کشور ما می بینند، برخی نیز نظری عکس دارند. از نگاه این دسته، اروپا تنها به حمایت های سیاسی و نمایشی از توافق هسته ای بسنده کرده و گامی عملی در این مسیر برنمی دارد. بنابراین رهبران بروکسل بیش از اقدام جدی به دنبال فرصت سوزی اند. از این رو دل بستن به اروپا برای مقابله جویی با آمریکا خوش باورانه است.

از این منظر، اروپا از مبادلات تجاری هزار میلیارد دلاری خود با آمریکا در برابر 20 میلیارد دلار حجم تجاری با ایران چشم نخواهد پوشید. با وجود همه حمایت های اروپا از برجام اما بزرگترین شرکت ها و کمپانی های قاره سبز ایران را ترک کرده اند و بازگرداندن شرایط به قبل از خروج آمریکا از توافق هسته ای به آسانی امکانپذیر نیست.

منتقدان همچنین معتقدند که اروپا در روابط با ایران مسائلی همچون حقوق بشر، فعالیت های موشکی، ادعاهای تروریستی و ... را مدنظر دارد و نمی توان با اروپا به عادی سازی مناسبات امیدوار بود؛ موضوعی که در سخنان اخیر «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه در گفت وگوی اختصاصی با شبکه «فرانس24» در ایروان برجسته بود.

مکرون ضمن بیان اینکه ما با آمریکا در مورد شیوه رفتار با ایران اختلاف نظر داریم، اما تاکید کرد: من حدود یک سال پیش در میان دیپلمات ها و سپس در مجمع عمومی سازمان ملل متحد اعلام کردم برای من راهبرد با ایران بر چهار مبنا است؛ حفظ توافق هسته ای، توان سازمان دهی فعالیت هسته ای ایران پس از سال دو هزار و بیست و پنج، نظارت و کنترل فعالیت بالستیکی ایران و توان مقابله با نفوذ ایران در منطقه.

در مجموع، همگان به انتظار آبان ماه نشسته اند تا قبل از آغاز دور دوم تحریم های ثانویه آمریکا که شامل تحریم های بانکی و نفتی کشورمان می شوند، بسته اروپایی را رویت کنند؛ بسته ای که پرده از نیات اروپایی ها برداشته و روشن خواهد ساخت که اتحادیه اروپا تا چه حد کنار ایران ایستاده است.