"ربات جراح سینا" الگوی موفقی از همکاری بین رشته‌ای و طراحی ایرانی

دکتر «نسرین مقدم» استادیار طراحی صنعتی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران  اظهار کرد: این پروژه حاصل کارگروهی منسجم و خوبی بود که با مدیریت آقای دکتر «علیرضا میرباقری» استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیر پروژه در بخش طراحی رباتیک و مکاترونیک، طراح صنعتی آقای «شادمان خورسندیان»، مهندس «سجاد فیلابی»، مهندس «علمدار»، مهندس «مرادی» در بخش توسعه طراحی و سایر افراد در نقشه‌کشی و نمونه‌سازی اجرا شد.

وی، با بیان این‌که طراحی صنعتی در موضوعاتی چون ارگونومی، سهولت استفاده و کاربری آسان هر محصول دخالت دارد، در ادامه خاطرنشان کرد: رویکرد ما برای طراحی صنعتی ربات جراح سینا مدل فلکس این بود که از دیدگاه «زبان محصول» به موضوع بپردازیم.

استادیار طراحی صنعتی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با بیان این‌که تلاش شد ظاهر این محصول با ظاهر ربات‌های صنعتی متفاوت باشد، افزود: طراحی با ظاهری خوشایند، باعث کاهش اضطراب بیمار یا حتی تیم جراحی از دیدن ربات می‌شود.

مدیر پروژه در بخش طراحی صنعتی ربات جراح با بیان این‌که این پروژه برای نخستین بار در کشور رونمایی می‌شد، گفت: نمونه خارجی آن ربات جراح «داوینچی» ساخت آمریکا بود که قطعات آن از فرم‌های ساده هندسی تشکیل شده که روی یک پایه نصب شده‌اند.

مقدم با بیان این‌که این ربات اطراف تخت جراحی نصب می‌شود و دارای مزیت‌های مختلفی نسبت به نمونه خارجی است، در ادامه خاطرنشان کرد: ما در پی پاسخ به این پرسش بودیم که این وسیله‌های تک (پیشرفته) چه ظاهری می‌تواند داشته باشد تا بتوانیم روح زمان را در آن نشان دهیم.

وی با بیان این‌که از دوره پایان نامه ارشدم در سال ۷۶ کار پژوهشی مربوط به زبان محصول و این‌که هر فرمی چه معنایی را می‌تواند تداعی کند، آغاز کردم، ادامه داد: در طراحی این ربات هم از این شیوه استفاده کردم و با شماری از دانشجویان که موضوع ارتباط فرم و مفاهیم را به آن‌ها آموزش داده بودم و با کلید واژه‌های مرتبط آشنا بودند کار را آغاز کردم و همواره این پرسش برای من مطرح بود که طراحی شیء پیشرفته‌ای که دقت در کنار سرعت را نشان دهد چگونه است که در نهایت نتیجه کار در طراحی ربات سینا مدل فلکس دیده می‌شود که طرحی منحصر به فرد است.

استادیار طراحی صنعتی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با بیان این‌که ربات سینا شامل چند بخش اصلی است، افزود: بخش مستر یا راهبر بخشی است که پزشک در آنجا مستقر می‌شود و با استفاده از ابزار جراحی و به کمک مونیتور متصل به «روبولنز» از طریق اینترنت می‌تواند در دوردست‌ها هم عمل جراحی داشته باشد.

مقدم افزود: به کمک این ربات پزشک می‌تواند در محل مستر مستقر و با اتصال اینترنتی به بخش دیگر ربات به نام «اسلیو» یا پیرو جراحی از راه دور داشته باشد و ربات با دستور جراح حرکات او را در مکانی دیگر تکرار کند.

وی با بیان این‌که حرکات این ربات جراح بسیار ظریف و دقیق است، خاطرنشان کرد: در بخش طراحی مستر تغییراتی ایجاد کردیم که ظاهری متعادل‌تر نسبت به نمونه پیشین داشته و با محیط بیمارستان سازگارتر باشد در این طراحی پزشک می‌تواند در حالت ایستاده یا نشسته اعمال جراحی انجام دهد به عبارتی در این طراحی قابلیت تغییر ارتفاع در بخش مستر لحاظ شده است.

مدیر پروژه در بخش طراحی صنعتی ربات جراح سینا با بیان این‌که هم‌چنین در این طراحی تلاش شد ابعاد بدنی مختلف (آنتروپومتری) پزشکان زن و مرد در نظر گرفته شود، در ادامه تصریح کرد: با تغییر فاصله تکیه‌گاه دست در محل کنسول، پزشک می‌تواند برای طولانی مدت با کمترین میزان خستگی جراحی را انجام دهد.

مقدم با بیان این‌که در ابتدا پس از پژوهش‌های اولیه، ایده‌های منتخب این طراحی به‌صورت چند ماکت مختلف ساخته شد و پس از انتخاب مدل کلی کار پژوهش بر روی جزئیات طرح ادامه یافت در ادامه خاطرنشان کرد: پس از انجام کار نظر پزشکان و شماری دیگر از دست‌اندرکاران گرفته شد که بازخورد مناسبی هم داشت.

وی با اعتقاد به این‌که طراحی پایانی ندارد، ادامه داد: با ورود تکنولوژی‌های جدید طرح محصولات هم تغییر می‌کند و طراحی ربات جراح سینا در نوع خود منحصر به فرد و در زمان خود بهترین پاسخ را داده است.

استادیار طراحی صنعتی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با بیان این‌که در طراحی ربات جراح سینا از نرم‌افزارهای تخصصی و مدل‌سازی رایانه‌ای استفاده شد، گفت: پس از طراحی رایانه‌ای پرینت سه بعدی از قطعات گرفته می‌شد و با نصب روی بخش‌های مکانیکی ربات آزمایش‌های نهایی کارکرد آن‌ها انجام می‌شد.

مقدم با بیان این‌که کار طراحی ربات سینا مدل فلکس به‌عنوان یک نمونه موفق از طراحی ایرانی از سال ۹۵ آغاز و تا دی‌ماه ۹۷ ادامه داشت، افزود: نتیجه کار شبانه‌روزی بود که حتی در ایام تعطیل برای پژوهش، طراحی، نقشه‌کشی و ساخت مدل این ربات کار می‌شد.

وی با بیان این‌که از اواسط قرن بیستم طراحی صنعتی حرفه‌ای به‌عنوان یک تخصص میان رشته‌ای در مهندسی و هنر جایگاه خود را پیدا کرد، افزود: این رشته در گرایش‌های متعددی حضور دارد، در طراحی وسایل نقلیه مختلف، طراحی بدنه یا بخش داخلی خودرو یا هواپیما یا حتی روی بدنه و واگن قطار یا لوکوموتیو نیز کار می‌شود.

مدیر پروژه در بخش طراحی صنعتی ربات جراح سینا افزود: طراحی مبلمان شهری، مبلمان محیطی در پارک‌ها، ایستگاه اتوبوس، طراحی روشنایی و حتی گلجای یا سطل پسماند به عبارتی المان‌های شهری از زیر شاخه‌های آن است و از دیگر گرایش‌های طراحی صنعتی طراحی لوازم خانگی، طراحی تجهیزات پزشکی، طراحی مبلمان، طراحی لوازم برقی، طراحی بسته‌بندی، طراحی اسباب‌بازی، طراحی تعاملی، طراحی خدمات و طراحی هر پدیده، محصول یا شیئی که در زندگی روزمره در مکان‌ها و مشاغل مختلف با آن سر و کار داریم می‌توان نام برد.

مقدم با بیان این‌که هدف طراحی در گذشته ظاهر دلنشین‌تر محصولات بود، گفت: اما امروزه زبان محصول در طراحی صنعتی مطرح است که علاوه‌بر زیبایی به تعامل بهتر با محصول توجه می‌کند، می‌توان با طراحی تخصصی مصنوعی را ساخت که با آن ارتباط برقرار کرد که از آن در ارگونومی به عنوان گفت‌وگوی انسان و ماشین تعبیر می‌شود و امروزه با پژوهش‌های مرتبط با ارگونومی شناختی می‌توان به سطوح پیشرفته‌تری از آن دست یافت.

وی با بیان این‌که در طراحی ظاهر محصولات تلاش می‌شود تا با علائم و نشانه‌ها، رنگ‌بندی و تفاوت بافت و فرم‌های خاص با کاربر ارتباط برقرار شود، افزود: اگر از علائم درست استفاده شود و طراحی اصولی انجام شده باشد نیاز به دفترچه راهنمای محصولات کاهش می‌یابد و فهم کارکرد محصول و کاربری آن ارتقا می‌یابد.

استادیار طراحی صنعتی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با بیان این‌که در سال ۷۸ نخستین اثر معناشناسی محصول در طراحی صنعتی در مرکز تحقیقات پزشکی برای طراحی پمپ سرنگ با رویکرد معناشناسی با موفقیت انجام شد، ادامه داد: در طراحی ربات جراح سینا مدل فلکس با همین رویکرد کار ادامه یافت و علاوه‌بر آن از نظر آکادمیک تجربه‌ای عالی و نمونه‌ای اثربخش از همکاری بین رشته‌ای بین متخصصین رباتیک، مکاترونیک و طراحی صنعتی بود و افراد زیادی در آن همکاری و مشارکت داشتند که باید از تک تک آنان تقدیر کرد.

دکتر مقدم کسب جایزه دکتر «مریم میرزاخانی» مرتبط با جشنواره زن و علم را در کارنامه آکادمیک خود دارد.