چگونه تهدید بحران کرونا را به فرصت تبدیل کنیم؟

دکتر علی اصغر اصغر نژاد فرید در گفت وگو با خبرنگار ضمن تعریف ماهیت بحران، با بیان اینکه بحران تعریف روشنی داشته و قابل پیش بینی و کنترل نیست، اظهار کرد: طی بحران معمولاً انسان‌ها حس می‌کنند کنترلی بر روی وضعیت ندارند و همین وضعیت آنان را دچار مشکل می‌کند.

وی با بیان اینکه شرایط بحران می‌تواند فردی یا خانوادگی و یا اجتماعی و جهانی باشد، گفت: در بحران خطر تهدید وجود دارد و این مساله باعث می‌شود که تمام ظرفیت‌ها برای مقابله با آن بسیج شود.

به گفته وی، طی بحران غالباً انسان‌ها غافلگیر و سردرگم شده و برای پیشبرد امور به اطلاعات، تحلیل و کمک و راهنمایی دیگران نیاز دارند. علاوه بر آن افراد دچار اضطراب، استرس و نگرانی شده، خوابشان به هم می‌ریزد و خلق و سیستم ایمنی بدنی آنها نیز دستخوش دگرگونی می‌شود؛ در مجموع، بحران شرایط غافلگیرکننده بدی است که تمامی ابعاد وجودی افراد را دچار تغییر و تحول می‌کند.

پیامدهای جسمی ناشی از بحران

این متخصص روانشناسی بالینی با بیان اینکه بدن فرد در مواجهه با خطر و تهدید واکنش نشان می‌دهد، گفت: این واکنش در بعد جسمی باعث افزایش تپش قلب، نامنظم شدن ضربان قلب، افت یا افزایش فشار خون و سرگیجه و گرگرفتگی شده، در سیستم عضلات منجر به انقباض عضلات و بروز دردهای مبهم و همچنین درد در قفسه سینه، ماهیچه­های پشت گردن و دور سر می‌شود. در سیستم گوارش و تنفس نیز احساس درد، احساس خفگی و مشکل بلع و بعد از آن هضم غذا و احیانا دفع آن نیز از مشکلات دیگر است.

وی ادامه داد: علاوه بر اینها، خواب افراد در زمان بحران دچار اختلال می­شود، کاهش کیفیت خواب، خواب نامنظم و یا دیدن خواب­های بد برخی از این اختلالات بوده، به گونه ای که فرد احساس می­کند آرامش و ترمیم آن‌گونه که باید اتفاق نمی‌افتد.

شرایط بحران به ایجاد احساس نا امنی در افراد دامن می‌زند

دکتر اصغرنژاد تحلیل، ضعف و ناتوانی توجه، تمرکز و حافظه فرد را از دیگر واکنش‌های بدن در زمان بحران و تهدید ناشی از آن بیان کرد و ادامه داد: حالت‌های فیزیولوژیک، ذهنی و هیجانی مانند ترس، نگرانی، اضطراب، برانگیختگی و آماده باش همگی از علائم جسمی، ذهنی و هیجانی است که در شرایط بحران و تهدید بروز پیدا می‌کند.

تاثیر شرایط بحران در روابط بین فردی

این روانشناس با بیان اینکه شرایط موجود در روابط بین فردی انسان نیز تاثیر می‌گذارد، یادآور شد:  خلق اصطلاحا مسری است؛ یعنی من اگر بگویم و بخندم طرف مقابل هم احساس انبساط خاطر می‌کند و اگر نگران، مضطرب و عصبی باشم، طرف مقابل هم خطر یا تهدید را حس می‌کند و این برانگیختگی او را هم نگران می­کند. بنابراین بروز بحران هم در سطح فردی، هم سطوح خانوادگی و اجتماعی و هم در روابط بین فردی تاثیرگذار بوده و به ایجاد احساس ناامنی در افراد دامن می‌زند.

تغییر درک و جهان بینی افراد از اثرات ویژه بحران کرونا

این استاد دانشگاه با بیان اینکه افراد در زمان بروز تروما یا یک ضربه هیجانی تاثیرات متفاوتی را تجربه می‌کنند، اظهار کرد: ممکن است بعد از تروما دچار بی‌خوابی، تحریک پذیری، برانگیختگی و گوش به زنگی و مانند آن شده و یا بالعکس رشد بعد از تروما را تجربه کنند. در واقع دیدگاه، درک و جهان بینی فرد تغییر کرده و در سطح بالاتری رشد می‌کند. مثلاً بعضی چیزها که برایش مهم بوده بی‌ارزش شده و ارزش­های اساسی‌تری در وجودش رشد می‌کند که به آنها می پردازد.

استفاده از شرایط بحران به عنوان سکوی رشد فردی و اجتماعی

این روانشناس با تاکید بر اینکه این شرایط می‌تواند مانند یک سکوی پرش و فرصت به رشد و پیشرفت فرد منجر شود، اظهار کرد: به عبارت دیگر می‌توان از این شرایط تهدید به عنوان فرصت استفاده کرد. بشر در طول تاریخ همواره در معرض تهدید بلایای طبیعی همچون سیل و زلرله قرار داشته و در مقابل با شناسایی راهکارهای مناسب آن‌ها را مهار کرده، به عنوان مثال جریان آب و سیل را از طریق سد مهار کرده و در مواقع خشکسالی و کم آبی مورد استفاده قرار داده است.

به گفته وی، ذهن، توانایی و خلاقیت بشر به او این فرصت را می‌دهد که امکانات و ظرفیت‌های خود و پیرامون خود را برای بهتر شدن زندگی به خدمت گرفته و رشد و شکوفایی خود را رقم بزند. در واقع این مساله رمز پیشرفت انسان بوده و ما نیز باید با استفاده از خلاقیت و هوش خود بتوانیم در هر شرایطی بهترین تصمیمات را اتخاذ کرده و این آموزه‌ها را در اختیار نسل­های بعد قرار دهیم.

تبدیل تهدید بحران به فرصت در سطح فردی

به گفته دکتر اصغر نژاد، واقعیت این است که ما خیلی چیزها را انکار می­کنیم و این روش بدی در برخورد با مشکلات محسوب می­شود، همه ما می­دانیم که پیش از ما میلیاردها میلیارد انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و از دنیا رفته‌اند و این مساله خواه ناخواه برای ما هم اتفاق می‌افتد، در حالیکه  یادآوری این مساله باعث برانگیختگی و آشفتگی خیلی‌ها می‌شود.

این روانشناس با تاکید بر اینکه فرصت­ها در این دنیا بسیار محدود و زمان برای بهره برداری از آن کم است، ادامه داد: اگر خواهان کسب موفقیت، بر جای گذاشتن آثاری ماندگار از خود و سربلندی در نزد خود، جامعه و خدا باشیم، باید از شرایط موجود به درستی بهره‌برداری کنیم.

با خلق خوش خلاقیت‌ها تقویت و شکوفا می‌شود

وی خلق خوب را یکی از ویژگی­های مهم در این شرایط عنوان کرد و گفت: با خلق خوش خلاقیت‌ها تقویت و شکوفا شده و راهکارهای بهتر، مناسب‌تر و کاربردی‌تری پیدا می‌شود. بنابراین هر چقدر برای شادابی و نشاط خود از هم‌نشینی با افراد حکیم و با تجربه و خواندن آثار شاعران و حکما و راهکارهای مناسب دیگر بیشتر بهره بگیریم، شرایط و وضعیت بحران را بهتر مدیریت کرده و راه‌حل‌های مناسب و هزینه اثربخش‌تری برای معضلات و مشکلات، پیدا می‌کنیم.

دکتر اصغرنژاد با تاکید بر اهمیت سخت کوشی، تلاش و پشتکار در این شرایط، اظهار کرد: اینکه فرد ناامید نشده و بپذیرد که زندگی مانند بازی فوتبال بازه زمانی محدودی داشته که باید تا ثانیه آخر تلاش کرد. باید از فرصت­ها حداکثر استفاده را به عمل آورده و در لحظه زندگی کنیم تا بتوانیم با استفاه از فرصت‌ها شرایط بحران را با نتیجه بهتری پشت سر بگذاریم.

راهکارهایی برای بازگشت تعادل روانی به فرد و جامعه

وی با بیان اینکه در بحران کرونا اغلب افراد بیش از خود نگران اطرافیان و دیگر افراد خانواده هستند، مطرح کرد: واقعیت این است که اگر انسان­ها به تنهایی این بحران را سپری کنند برایشان خیلی سخت نیست ولی ترس و نگرانی بابت اینکه مبادا عامل انتقال بیماری به دیگران باشند، آزاردهنده‌تر است. بنابراین این روزها فرصت مناسبی برای تقویت کنترل و مدیریت فردی است، به گونه‌ای که برای محافظت از اطرافیان و خانواده، فاصله خود را با آنها حفظ کنیم.

"کنترل خواست" راهکاری برای مدیریت شرایط بحران

این استاد دانشگاه با اشاره به "کنترل خواست" در مبحث هوش هیجانی، اظهار کرد: هر فردی که بتواند میل و خواست خود را به تاخیر بیندازد، بر این بعد تمرکز و تسلط بیشتری دارد. درباره بحران پیش رو همه می دانیم که که قرار نیست عزیزانمان را تا ابد نبینیم، چراکه بحران کرونا نیز مانند هر بحران دیگری تمام می‌شود و ما پدر و مادر و سایر عزیزان را به زودی می‌بینیم. "کنترل خواست"  و مدیریت شرایط به نوعی کنترل خویشتن است مانند روزه گرفتن در ماه رمضان؛ به عبارت دیگر این  مساله باعث افزایش ظرفیت هوش هیجانی و کنترل بیشتر بر هیجانات و تکانه‌های احساسی و میل‌های وجودی ماست که قطعا سهم بزرگی در موفقیت افراد در دراز مدت ایفا می‌کند.

قرنطینه خانگی از برکات بحران کرونا

دکتر اصغرنژاد یکی از برکات بحران کرونا را مقوله قرنطینه خانگی مطرح کرد و گفت: در خانه ماندن و در پی آن برقراری ارتباطات و تعامل بیشتر افراد خانواده برای همفکری در مقابل تهدید کرونا،  جزو خیرات این بحران بود. افرادی که در حوزه ارتباطات و رسانه فعالیت می‌کنند باورشان این است که اعضای خانواده مانند جزایری مجزا و جداگانه بوده که هریک کانال، شبکه، رسانه و موبایل خود را دارد و تا پیش از بروز بحران فعلی، افراد خانواده از هم فاصله زیادی گرفته بودند.

بحران کرونا افراد خانواده را به اجبار در کنار هم قرار داد تا برای شکست دشمن در جبهه واحدی قرار گرفته و با همراهی، هم فکری و تقسیم کار از خود و عزیزان خود مراقبت کرده و این گونه انسجام بیشتری پدیدار شد.

ضرورت تقویت تعاملات بین فردی در این شرایط

وی مهارت اساسی در این شرایط را شیوه برقراری تعاملات بین فردی و ارتباطات انسانی عنوان کرد و گفت:‌ سایر موجودات نیز باهم در ارتباطند ولی ارتباط سایر موجودات زنده بیشتر بر مبنای جنگ و گریز است. در این میان ویژگی خاصی انسان و وجه تمایز آن با سایر موجودات، مهارت مذاکره و گفتگوست که از این طریق به تفاهم می‌رسند.

دکتر اصغر نژاد با بیان اینکه مذاکره، مهارت‌ها و روش‌های خاص خود را می طلبد، گفت: برای مذاکره خوب ابتدا باید شنونده خوبی بود و توجه و نگاه را در اولویت قرار داد؛ همچنین باید برای طرف مقابل احترام و شأن خاصی قائل بود. اگر این مهارت‌ها را در کنار هم تقویت کنیم، راحت‌تر به موفقیت دست  پیدا می‌کنیم.

همچنین برای دستیابی به تفاهم نیاز است که خود و عزیزان خود را خوب بشناسیم و فعالیت‌های مشترک و لذت بخش مانند با هم ورزش کردن، با هم کتاب خواندن و با هم بازی کردن و کارهای مشترک دیگر مانند آشپزی کردن و نظافت منزل را را شناسایی کنیم، این کارها در واقع فرصتی برای همدلی است. فرصتی است که  باید یاد بگیریم خود را به جای دیگران بگذاریم و درک مناسبی از جایگاه و موقعیت آنها پیدا کنیم.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با تاکید بر اینکه این مساله نه فقط در ایام قرنطینه که در مراحل بعدی و در طول زندگی نیز بسیار حائز اهمیت است، اظهار کرد: این شرایط اگر زمینه همدلی را پدید آورد، در حقیقت فرصتی ایده‌آل و استثنایی به شمار رفته که می‌تواند انسجام و یکپارچگی خانواده و مجموعه‌های منسجم را برای رسیدن به هدفی مشترک به ارمغان آورده و تقویت‌ کند.

وی در خاتمه لازمه انجام مذاکره و گفت‌وگوی خوب را سخن گفتن محبت آمیز، ملایم و محترمانه دانست و گفت: توجه به هدف مشترک، سعادت و خوشبختی خانواده می‌تواند در ارتقای سطح سلامتی خانواده، افزایش سطح تعاملات اجتماعی و  بهبود روابط بین فردی بسیار کمک کننده باشد.