آینده کشاورزی در ایران چه خواهد شد؟

کشاورزی یکی از اصلی‌ترین بخش‌های تولید در ایران محسوب می‌شود. بخشی که اکنون با خطر خشکسالی و پاره‌ای از موضوعات دیگر روبرو است.

کمبود آب، خشکسالی، مهاجرت به شهرها، تقسیم زمین‌ها و پاره‌ای از مشکلات دیگر سبب شده تا کارشناسان با دید تردید به آینده کشاورزی در ایران بنگرند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش جدید خود به بررسی آینده کشاورزی در ایران پرداخته است. بازوی پژوهشی مجلس در گزارش خود اعتقاد دارد که تولید محصولات کشاورزی کشور در آینده نیز همچنان افزایش می‌یابد. با این تفاوت که این افزایش با شتاب کاهنده خواهد بود.

در این گزارش تاکید شده که با توجه به بیشتر بودن تقاضا برای محصولات کشاورزی از تولید این محصولات در کشور، در آینده ممکن است این موضوع مشکل‌آفرین شود.

این گزارش در همین زمینه می‌نویسد: طی یک دهه اخیر تولید کل محصولات کشاورزی از رشد متوسط سالیانه ۲٫۶۳ درصد برخوردار بوده است. این در حالی است که تقاضای کل محصولات کشاورزی دارای رشد متوسط سالیانه ۴٫۱۳ درصد بوده است.

 گزارش مذکور در ادامه می‌افزاید که در کشور صرفا محصولات زراعی سبب کسری تراز بازرگانی بوده‌اند، بنابراین فقط در این زمینه نیاز به واردات وجود دارد. مابقی محصولات کشاورزی مانند محصولات باغی، دام و طیور، شیلات و دارویی دارای تراز بازرگانی مثبت هستند.

در میان محصولات وارداتی کشاورزی محصولات زراعی با سهم ۷۱ دردصدی در صدر قرار دارند.

این گزارش همچنین آماری را در مورد میزان محصولات کشاورزی در سال ۹۵ ارائه می‌دهد و می‌نویسد: در سال ۱۳۹۵، محصولات زراعی با  ۷۰ درصد دارای بیشترین سهم از تولید محصولات کشاورزی بوده‌اند. محصولات باغی با سهم حدود  ۱۸ درصد، محصولات دامی با حدود  ۱۱/۵ درصد و محصولات شیلات با کمتر از یک درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.

بازوری پژوهشی مجلس همچنین تاکید می‌کند که تولید شیلات در ایران رشد چشم‌گیری نسبت به سایر محصولات کشاورزی داشته است و طی یک دهه اخیر تولید آن به بیش از دو برابر رسیده است. بنابراین با توجه به خشکسالی فلات مرکزی و نوار جنوبی کشور، در بلندمدت توسعه شیلات و جایگزینی حوضچه‌های پرورش ماهی به جای تولید محصولات کشاورزی و باغی، می‌تواند در دستور کارنهاد تقنینی و اجرایی کشور قرار گیرد.

اما در میان محصولات وارداتی کشاورزی محصولات زراعی با سهم ۷۱ دردصدی در صدر قرار دارند. محصولات باغی با سهم حدود ۱۶ درصد، محصولات دام، طیور و دارویی با سهم حدود ۱۰ درصد، شیلات با سهم حدود  ۲ درصد رتبه‌های بعدی را در زمینه محصولات وارداتی به خود اختصاص داده‌اند.

از طرفی، در بخش صادرات نیز محصولات باغی بیشترین ارزش صادرات را به خود اختصاص داده، به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۵، سهم محصولات باغی از کل صادرات محصولات کشاورزی برابر  ۴۷ درصد بوده است و محصولات زراعی با سهم ۲۳ درصد، محصولات دام و طیور و دارویی با سهم  ۲۲ درصد است.

گزارش فوق تاکید می‌کند که اگرچه محصولات دام، طیور و دارویی در مقایسه با محصولات باغی صادرات کمتری دارند اما میزان صادرات آنها از سال ۹۲ تا ۹۵ به حدود ۳٫۵ برابر رسیده است که نشان از ظرفیت صادراتی این محصولات برای بازار کشورهای همسایه دارد.

قانونی وجود ندارد که از تقسیم بیشتر قطعات زمین جلوگیری کند.

هسته پژوهشی مجلس پیش‌بینی کرده که به علت تغییر فرهنگ مردم، گرایش مردم به سمت کاهش مصرف غلات گوشت قرمز خواهد رفت و در عوض مردم سعی می‌کنند که کالری و پروتئین خود را از طریق روغن‌های گیاهی، شکر و محصولات لبنی تهیه کنند.

این گزارش عواملی مانند ترجیحات موجود در رژیم‌های غذایی، درآمد کم و محدودیت‌های بخش عرضه را از جمله دلایل کاهش مصرف غلات و گوشت قرمز توسط مردم در آینده می‌داند.

گزارش مذکور به سه مشکل قانونی پیش روی توسعه بخش کشاورزی ایران اشاره می‌کند. بخشی از این مشکلات مربوط به قانون ارث و نبود قانونی برای اندازه بهینه زمین‌های کشاورزی است. بدین صورت که قانونی وجود ندارد که از تقسیم بیشتر قطعات زمین جلوگیری کند.

این گزارش همچنین از قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی مصوب سال ۱۳۶۸ به عنوان یکی از مشکلات قانونی اشاره می‌کند که سیاست‌های حمایتی دولت و در راس آن دخالت دولت در قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی نیز در همین زمینه است.