نزدیک شدن به اتمام تعهدات برجامی ایران و عصبانیت دولت ترامپ

هربار که مایک پمپئو و دیگر مقامات کاخ سفید به تل آویو سفر می کنند یا دیداری با مقامات رژیم صهیونیستی دارند، سعی می کنند به بهانه‌ای موضوع ایران را پررنگ سازند تا در سایه ایران هراسی، ضعف راهبردی و همچنین از هم پاشیدگی درونی برخی متحدان خود را بپوشانند.

از این رو، وزیر خارجه آمریکا و برایان هوک نماینده ویژه این کشور در امور ایران که تا کنون از تروریسم اقتصادی خود علیه مردم ایران ره به جایی نبرده اند و شرایط داخلی ایران به اعتراف نهادهای پولی و مالی بین المللی رو به ثبات می رود، ماشین تبلیغاتی خود را بار دیگر کوک کرده‌ و پایان برخی محدودیت‌های برجامی در سال ۲۰۲۰ را نشانه گرفته‌اند.

موضوعی که برای هیچ کسی به ویژه اعضای ۱+۴ و شورای امنیت پوشیده نبوده و نیست و به خوبی می دانستند که در سال ۲۰۱۵ چه چیزی را تصویب می کنند.

اگرچه طرح این موضوع مسبوق به سابقه است و وزیر خارجه ضد ایرانی ترامپ پس از استعفای رکس تیلرسون و خروج ترامپ از توافق بین المللی هسته ای که تاییدیه شورای امنیت را هم به همراه دارد، در نشست این شورا شرکت کرد و خواستار بازگرداندن تحریم های پیشین  شد که به موجب برنامه جامع اقدام مشترک لغو شده بود.

در بخش تحریم های برجام و ماده ۱۸ این توافق بین المللی آمده است: قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را تایید خواهد کرد تمام مفاد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت در خصوص موضوع هسته ای ایران (۱۶۹۶) ۲۰۰۶ ،(۱۷۳۷) ۲۰۰۶ ،(۱۷۴۷) ۲۰۰۷ ،(۱۸۰۳ (۲۰۰۸ ،(۱۸۳۵) ۲۰۰۸ ،(۱۹۲۹) ۲۰۱۰ (و ۲۲۲۴) ۲۰۱۵ -- را همزمان با اجرای اقدامات  توافق شده مرتبط با هسته‌ای توسط ایران که ازسوی آژانس راستی آزمایی شده، به نحو مشخص شده لغو خواهد کرد و محدودیت‌های خاصی را برقرار خواهد کرد.

در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هم با تاکید بر اینکه دولت‌های عضو بر اساس ماده ۲۵ منشور ملل متحد مکلف هستند تصمیمات شورای امنیت را پذیرفته و اجرا نمایند:

۱- برجام را تایید کرده، و با ابرام خواستار اجرای کامل آن بر اساس برنامه زمانی مندرج در برجام است؛

۲- از همه دولت‌های عضو، سازمان های منطقه ای و بین المللی می خواهد آن دسته اقداماتی که برای حمایت از اجرای برجام مناسب باشد را اتخاذ نمایند، از جمله با انجام اقداماتی که همسو با برنامه اجرایی برجام و این قطعنامه هستند، و نیز از طریق خودداری از اقداماتی که اجرای تعهدات وفق برجام را با مشکل روبرو می نماید؛

علاوه بر آن، آمریکا هم باید پس از هشت سال از روز توافق یا اعلام آژانس بین المللی انرژی اتمی باید تحریم های مرتبط با هسته‌ای که در پیوست های این توافق مشخص شده است را لغو کند و اتحادیه اروپا هم از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌هایی که اجرای آنها را وفق این برجام لغو کرده است، خودداری کند.

در این توافق تصریح شده است هیچ گونه تحریم جدید هسته ای شورای امنیت و هیچ گونه تحریم جدید هسته ای اتحادیه اروپایی یا اقدامات محدودیت ساز نباید وجود داشته باشد.

اگرچه سازوکار حل اختلاف هم در این توافق پیش بینی شده است اما تصریح شده است چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» می باشد، آنگاه آن برنامه جامع اقدام مشترک صفحه ١٨ طرف می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهدات اش وفق برجام قلمداد کرده و/یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» به شمار می آید.

در ماده ۳۷ برجام هم تاکید شده است: ایران بیان داشته است که چنانچه تحریم‌ها به طور جزئی یا کلی مجددا اعمال شوند، ایران این امر را به منزله زمینه ای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق این برجام قلمداد خواهد کرد.

تا این جا مشخص است که آمریکا به منزله ناقض جدی و مشخص برجام، به هیچ یک از تعهدات خود عمل نکرده و با خروج از این توافق و اعمال تحریم های شدید علیه مردم ایران، تمام مفاد قطعنامه شورای امنیت را هم نادیده گرفته است.

این کشور نه تنها خود مفاد این قطعنامه را نقض کرده است بلکه با اعمال تهدید و تحریم، کشورهای دیگر عضو سازمان ملل متحد را هم مجبور کرده است تا به این قطعنامه تن ندهند و گرنه با مجازات ایالات متحده روبرو خواهند شد.

یکی از موضوعاتی که دولت ترامپ تلاش دارد تا برای محاصره علمی و دفاعی ایران استفاده کند، دستیابی جمهوری اسلامی به فناوری های موشکی به ویژه فناوری‌هایی است که به عرصه فضایی و ماورای جو مرتبط می شود.

دولت ترامپ در راهبرد جدید دفاعی خود، مساله ایجاد شاخه ششم نظامی یعنی نیروی دفاعی در فضا را مطرح کرده است و از این رو، به هیچ وجه نمی خواهد کشور دیگری به ویژه از کشورهای در حال توسعه وارد این عرصه انحصاری قدرت‌ها شوند.

علاوه بر آن، توانایی‌ها و ظرفیت های جمهوری اسلامی ایران در صنعت موشکی باعث شده است تا ضعف ساختاری سیستم های ضد موشکی آمریکا که تاکنون میلیاردها دلار از آن سود کرده اند هم برملا شود و دیگر نتوانند بازار خوبی برای محصولات شان داشته باشند.

این مساله، نه تنها آمریکا را نگران کرده است بلکه متحدانی که به پشتوانه این "تسلیحات زیبای ساخت آمریکا" می کوشیدند عرصه را بر نفوذ جمهوری اسلامی تنگ کنند هم مایوس شده اند و کار را برای دستان خالی ترامپ در عرصه سیاست خارجی به خصوص در انتخابات ۲۰۲۰ دشوار ساخته است.

در چنین فضایی، پمپئو و هوک همچون غریقی که چیزی برای نجات خود نمی یابند، به هرچیزی چنگ می زنند تا شاید رهایی یابند.

در چهاردهم دیماه ۱۳۹۷ مایک پمپئو در ادامه روند نگرانی آمریکا از پیشرفت و برنامه‌های علمی، فضایی و نظامی ایران با ابراز سخنانی مداخله جویانه از تهران خواست برنامه‌های فضایی خود را متوقف کند.

وی افزود: آمریکا از تهران می خواهد که همه فعالیت های مربوط به موشک های بالستیک خود را متوقف کند. ما هرگز کنار نمی نشینیم تا تماشاگر اقدامات مخرب ایران در جهان شویم.

وزیر خارجه آمریکا اظهار کرد: به تهران توصیه می کنم که در پرتاب موشک های تحریک آمیز خود تجدید نظر کند و برنامه‌های فضایی و موشک های بالستیک برای این کشور، دستاوردی جز انزوای دیپلماتیک ندارد.

پمپئو مدعی شد: فرانسه، انگلیس و آلمان نیز معتقدند که برنامه های موشکی ایران مخالف با قطعنامه های بین المللی از جمله قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است و تهران باید هرچه سریعتر در خصوص این گونه اقدامات تجدید نظر کند.

اگرچه سه کشور اروپایی همواره در مساله توانایی‌های موشکی ایران حرف هایی دو پهلو زده اند و به آنها هم نمی توان در مسایل راهبردی، اعتماد کرد اما نشستی که به درخواست فرانسه و این دو کشور در شورای امنیت، آن هم به صورت غیر علنی برگزار شد، نشان داد که این تفسیر نادرست از محتوای قطعنامه ۲۲۳۱، مورد پذیرش سایر اعضا به ویژه فدراسیون روسیه و چین به عنوان دو عضو دائم این شورا نیست.

در ماده سه پیوست قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است: از ایران خواسته می شود تا هشت سال پس از «روز قبول توافق» یا تا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تایید «نتیجه‎گیری گسترده‎تر» ارائه کند، هرکدام زودتر حادث شود، هیچ فعالیتی مرتبط با موشک‌های بالستیک طراحی شده برای قابلیت حمل سلاح های هسته‌ای، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری‌های موشک‌های بالستیک، صورت ندهد.

همچنین به موجب این قطعنامه،  کلیه دولت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های ذیل مشارکت داشته و اجازه آنها را صادر کنند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد تصمیم به تایید آنها گرفته باشد: عرضه، فروش و یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه‌ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها و یا سامانه‌های موشکی، آنگونه که درنظام ثبت سلاح های متعارف ملل متحد تعریف شده است، یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی، به ایران، یا برای استفاده در داخل ایران و یا در جهت منافع ایران، از داخل و یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیتشان، و یا توسط اتباع آنها و یا افراد تحت حاکمیت آنها، یا با استفاده از هواپیماها و یا کشتی‌های حامل پرچم‌های آنها، اعم از اینکه از قلمروشان نشأت گرفته یا خیر، و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری و یا استفاده از سلاح ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند فرعی، به ایران توسط اتباع این دولت ها و یا از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیتشان. این بند تا تاریخ ۵ سال پس از «روز قبول توافق» برجام یا تا تاریخی که آژانس گزارشی در تأیید «نتیجه‌گیری گسترده‌تر» ارائه دهد، هرکدام زودتر حادث شود، اعمال خواهد شد.

همچنین به مدت پنج سال محدودیت سفر برای برخی افراد مشخص شده است که این دو محدودیت در سال ۲۰۲۰ به پایان می رسند و اگر ایران به تعهدات خود در برجام پایبند بماند در سال ۲۰۲۳ هم تحریم‌های مربوط به تسلیحات سنگین و موشکی لغو خواهد شد.

با توجه به این شرایط و بیم آمریکا از اینکه ایران بتواند در سال آینده به طور آزادانه تجهیزات و ادوات نظامی را از دو متحد اصلی خود یعنی چین و روسیه تامین کند، تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا مانع از این شرایط شود چرا که هم اکنون نیز، بازار محصولات روسی به ویژه سامانه های پدافند موشکی آن در هند و ترکیه ضربه محکمی به آمریکا بوده است و دولت ترامپ بیش از این نمی تواند شکست سیاست خارجی خود را شاهد باشد.

وزیر خارجه آمریکا که در عرصه ایجاد به اصطلاح ائتلاف امنیت دریایی، طرح موسوم به نشست ورشو، معامله قرن، تغییر رژیم در سوریه، پایان دادن به بحران یمن، ناکامی در افغانستان و همچنین بی آبرویی در مذاکرات کره شمالی و تغییر رژیم در ونزوئلا کارنامه سیاهی دارد و نتوانسته است به اهداف خود دست یابد، انقضای تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در سال آینده را باعث ایجاد رقابت تسلیحاتی در منطقه می داند.

اگرچه پمپئو با نگاهی به بودجه نظامی کشورهای منطقه و میزان فروش سلاح از سوی تولیدکنندگان آن به خوبی روشن می فهمید که این رقابت خود ساخته، از سوی آمریکا و برخی متحدانش بوده است که منطقه را به انبار باروت تبدیل کرده است اما نگرانی اصلی خود را در یادداشت توئیتری ۲۶ مهرماه امسال، اینگونه بروز می دهد: کشورهایی چون روسیه و چین قادر خواهند بود سلاح‌های پیشرفته به ایران بفروشند. حکومت ایران هم آزاد خواهد بود که به هرکسی سلاح بفروشد.

وی ادامه می دهد: این مساله، باعث ایجاد یک رقابت تسلیحاتی جدید در خاورمیانه خواهد شد. اگر اکنون نگران رفتار ایران هستید، تصور کنید که ایران با موشک‌های پیشرفته، پهپادها، تانک‌ها و جت‌ها چه خواهد کرد. شورای امنیت باید تحریم تسلیحاتی را تمدید کند.

این وزیر ترامپ، در جای دیگری اقدامات ایران را برای کاهش تعهدات برجامی خود که به دنبال خروج یکجانبه و خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، توسط آمریکا و اعمال تحریم های شدید علیه مردم ایران انجام شد، دیپلماسی اخاذی نام نهاد.

اقدامی که برخلاف تروریسم اقتصادی که مظهر اخاذی سیاسی آمریکا برای دستیابی به اهداف نامشروع و یکجانبه خود، مطابق مفاد برجام است که در ابتدا به آن اشاره شد.

پمپئو در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که به منظور ارائه گزارش ۶ ماهه دبیرکل سازمان ملل متحد درباره اجرای برجام برگزار شده بود هم حضور یافت تا شاید با حضور خود، موضوع را مهم جلوه داده و بتواند فضاسازی جدیدی علیه ایران ایجاد کند.

وی کوشید تا اعضای شورای امنیت را به بازنگری نسبت به پایان یافتن برخی محدودیت های این قطعنامه در سال آینده ترغیب کند و مدعی شد: ما به دقت به بندهای برجام که در اکتبر ۲۰۲۰ پایان می یابد، نگاه می کنیم.

وزیر خارجه آمریکا با اشاره به درج شمارش معکوس در تارنمای این وزارت خانه برای زمان پایان یافتن این محدودیت ها، گفت: زمان در حال از دست رفتن است، جامعه بین المللی وقت زیادی ندارد. همکاری بیشتری در خاورمیانه لازم است و به ذهنیت تازه ای برای حل چالش های قدیمی نیاز داریم.

وی در ۲۹ مرداد ماه امسال هم به نشست شورای امنیت که درباره صلح و امنیت خاورمیانه برگزار شده بود، آمد و بار دیگر این ادعاها را تکرار کرد.

برایان هوک هم در پیام توئیتری روز شنبه ۲۷ مهرماه خود، اظهارات مقام مافوق خود را تکرار کرد و گفت: از امروز، یک سال دیگر تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه حکومت ایران به پایان خواهد رسید. بزرگترین دولت حامی تروریست قادر خواهد بود تسلیحات پیشرفته خرید و فروش کند که به مسابقه تسلیحاتی تازه در خاورمیانه منجر خواهد شد.»

اما این ادعاها و آرزوهای ترامپیسم ها، واکنش مقامات جمهوری اسلامی ایران را هم در برداشته است، به گونه ای که هم در نشست شورای امنیت و هم در اظهارات محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه، پاسخ محکمی داده شده است.

در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۷ محمد جواد ظریف با اشاره به نقض برجام توسط دولت ترامپ افزود: آمریکا با خروج از برجام، به طور کامل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را نقض کرده است؛ پس حق ندارد از این قطعنامه صحبت کند . آمریکا تلاش کرده برجام را از میان ببرد اما این توافق همچنان پابرجا است.

وی همچنین افزود:‌ این قطعنامه (۲۲۳۱) ایران را از آزمایش موشک بازنمی‌دارد. قطعنامه تنها از موشک‌هایی یاد می‌کند که توانایی حمل کلاهک‌های هسته‌ای را داشته باشند. برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ تایید می‌کنند که ایران به دنبال سلاح‌های هسته‌ای نیست؛ بنابراین ما هیچ‌گونه کلاهک هسته‌ای در اختیار نداریم که بخواهیم برایشان موشک بسازیم. این بدین معناست که موشک‌هایی که ما در حال آزمایش‌شان هستیم، هیچ دخلی به قعطنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ندارند.

رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران با اشاره به این‌که «طرز تفکر آمریکایی‌ها قدیمی است»، اظهار کرد: به نظر من برجام یک توافق تاریخی دیپلماتیک است که جامعه بین ‌المللی به آن باور دارد. جامعه بین‌المللی می‌خواهد این توافق حفظ شود. آمریکا تمام تلاشش را کرده که این توافق را سست و نابود کند، اما ظاهرا باقی جهان آمادگی پذیرش این خواسته آمریکا را ندارد.

ظریف در جای دیگری در واکنش به  ادعای همتای آمریکایی خود که  ایران یک موشک بالستیک میان برد آزمایش کرده که قابلیت حمل چندین کلاهک موشکی منفجره را دارد، گفت: آقای پمپئو هیچ اعتباری برای قطعنامه شورای امنیت قائل نیست و برخلاف تعهدات بین‌المللی از برجام خارج شدند اما دیگران را به خاطر اجرای برجام مجازات می‌کنند لذا از وی توقع بیشتری نیست.

وی با تاکید بر اینکه در برجام آزمایش موشک برای ایران ممنوع نشده است، گفت: در قطعنامه ۲۲۳۱ هم صرفاً در مورد موشک‌هایی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای است اما ممنوع نشده بلکه از ایران خواسته شده از این نوع موشک‌ها استفاده نشود.

ظریف یادآور شد: ایران به دنبال استفاده از سلاح هسته‌ای نیست، این موشک‌های ایرانی هم برای حمل سلاح هسته‌ای تولید نشده‌اند، در واقع موشک‌های تولیدی ما برای کلاهک متعارف طراحی شده‌اند.

وی با بیان اینکه برای طراحی موشک نقطه زن نیاز به کلاهک های متعارف است، تاکید کرد: اظهارات وزیر خارجه آمریکا در مورد آزمایش موشک‌های ایرانی همانند گذشته از پایه غلط است، آنها بهتر است قطعنامه  ۲۲۳۱ را مطالعه کنند.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین در یک یادداشت توئیتری دیگری با انتشار قطعنامه های  ۲۲۳۱  و ۱۹۲۹ نوشته بود: پرتاب ماهواره‌بر فضایی و یا آزمایش موشکی توسط ایران قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض نمی کند. این آمریکاست که این قطعنامه را نقض کرده و در موقعیتی نیست که در این زمینه برای کسی داد سخن سر دهد.