همچنان می توان به چین اعتماد داشت؟

به نظر می رسد مدتی است این سند مسکوت مانده و روند اجرایی آن هنوز به صورت عملی پیگیری نشده است. دلایل روشنی برای عدم اجرا و پیگیری مفاد سند همکاری‌های راهبردی جامع دو کشور اعلام نشده، اما انتظار می رفت چین و ایران که دو شریک راهبردی یکدیگر در منطقه هستند، زودتر از این زمان اجرای آن را عملیاتی کنند.

سیاست نگاه به شرق که در دولت سیزدهم تا حدود زیادی تقویت شده خود را در تعامل با چین به عنوان یک شریک راهبردی نشان می‌دهد و این مشارکت در قالب یکی از مهم‌ترین اسناد تعریف شده میان دو کشور تعریف می‌شود.

سند جامع همکاری‌های ایران و چین برنامه‌ای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است که عرصه‌های بسیاری را در بر می گیرد، آغاز توافق در این زمینه به سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین به ایران در سال ۹۴ برمی‌گردد که پس از مبادله چند متن میان طرفین، سند برنامه همکاری‌های راهبردی مورد توافق قرار گرفت.

این سند یک برنامه راهبردی و نقشه راه برای تقویت همکاری‌ها است، به رسمیت شناختن اشتراکات فرهنگی، تقویت چندجانبه‌گرایی، حمایت از حق دولت‌ها برای برخورداری از حق حاکمیت برابر و تاکید بر بومی بودن مدل توسعه از جمله موارد ذکر شده در این سند است، ضمن این که سایر همکاری های دو کشور در ابعاد بین‌المللی و منطقه‌ای را نیز شامل می شود.

اجرایی کردن این سند راهبردی از برنامه های مهم ایران و چین است که در جریان سفر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به چین در دی ماه سال گذشته نیز مورد تاکید قرار گرفت و روند اجرای توافق جامع همکاری‌های راهبردی دو کشور آغاز شد. امروز هم قرار است بنا به گفته معاون امور سیاسی دفتر رئیس جمهور اجلاس همکاری‌های جامع ایران و چین برگزار شود.

در واقع هیات عالی رتبه چین به ریاست هو چون هوآ، معاون نخست وزیر این کشور با سفر به ایران و در نشست با هیات بلندپایه ایرانی به ریاست محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور ساز و کار های پیشبرد روابط دوجانبه ایران و چین را مورد بررسی قرار می دهند.

معاون امور سیاسی دفتر رئیس جمهور بررسی راهکارهای تقویت روند اجرای برنامه همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین را هم یکی از اهداف اصلی این نشست عنوان کرد و اظهار داشت: تعهد به منافع بنیادین دو کشور و احترام به اصول حقوق بین الملل از جمله احترام به تمامیت ارضی مورد تاکید ویژه جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس است.

باید به این نکته توجه کنیم که طی روزهای اخیر و در جریان سفر شی جی پینگ، رئیس جمهور چین به عربستان در پی امضای بیانیه هایی ضد ایرانی واکنش های بسیاری نسبت به موضع گیری چین در قبال سیاست هایش با ایران در محافل سیاسی،‌ دیپلماتیک و رسانه ای مطرح شد که آیا چین علیرغم تعهدات و برنامه هایی که با ایران دارد،‌ سعی می کند ایران را به نوعی دور بزند و همکاری های خود را در قالب توسعه همکاری با کشوری مانند عربستان که تامین کننده اصلی انرژی در منطقه خلیج فارس است ادامه دهد.

این گمانه زنی‌ها در ارتباط با سیاست‌های چین در حدی گسترده بود که به عقیده کارشناسان احتمال می رود شی جی پینگ بر اساس یک تصمیم شخصی در دوره جدید خواسته باشد تغییری راهبردی در سیاست های چین اتخاذ کند.  البته فراموش نکنیم چینی ها به خوبی می‌دانند چگونه عمل کنند که منافع حداکثری خود را در غرب آسیا داشته باشند. برای آن ها سرمایه گذاری و منافع اقتصادی قطعا در اولویت قرار دارد. چین هم مانند هر کشوری دیگری به دنبال منافع خودش است.

بنابراین واکنش‌ها تا اندازه‌ای بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان روزگذشته در  توییتی به زبان چینی در واکنش به بیانیه مشترک چین و شورای همکاری خلیج فارس و ادعاهای مطرح شده در آن بیانیه نسبت به جزایر سه گانه ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ نوشت: «جزایر سه گانه ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ در خلیج فارس ، اجزای جدایی ناپذیر خاک پاک ایران است و به این مام میهن تعلق ابدی دارد. در ضرورت احترام به تمامیت ارضی ایران با هیچ طرفی تعارف نداریم.»

همچنین ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری خود در ارتباط با بیانیه مشترک چین و شورای همکاری خلیج فارس اظهار داشت:‌ رابطه ایران با کشور چین در سایه وجود اراده سیاسی دو کشور مبتنی بر منافع و مسائل مشترک در حال گسترش است و در همین چارچوب امروز میزبان هیات عالی رتبه سیاسی و اقتصادی از چین در ایران خواهیم بود که این سفر با هدف گسترش مناسبات دو کشور انجام شده است.

وی با تاکید بر این‌که نگاه ما در ارتباط با چین، نگاه در مسیر توسعه مناسبات دو کشور است و این هدف مشترک تهران – پکن است، گفت: همانطور که پیش از این گفتم در ارتباط با موضوعات منافع اساسی ایران و تمامیت ارضی کشور با هیچ طرفی مصالحه نمی‌کنیم و نسبت به ادعاها و مسائل منتشر شده در این زمینه واکنش جدی نشان می‌دهیم و از همه ظرفیت‌های دیپلماتیک برای پیشبرد منافع دو کشور استفاده می‌کنیم.بنابراین در این زمینه وزارت امور خارجه بلافاصله وارد عمل شد سفیر چین در ایران را خواستیم و اعتراض خود را بیان کردیم. یادداشت اعتراضی دادیم در این زمینه جمهوری اسلامی ایران با جدیت عمل کرد و مواضع خود را بیان کرد.

در این چارچوب تقویت مناسبات ایران و چین به عنوان دو قدرت بزرگ منطقه ای در دستور کار مقامات دو کشور قرار دارد ، اما جای سوال است که چرا چین با همه سیاست هایی که دارد دست به چنین اقدام نسنجیده ای زد و آیا واقعا در یک عمل انجام شده قرار گرفته یا این که تغییری در سیاست‌هایش رخ داده است؟!

از سوی دیگر با توجه به اسنادی که در جریان سفر رئیس جمهور چین به عربستان امضا شد تصور این است که چین همکاری‌هایش را در ابعاد دیگری با این کشور تداوم خواهد داد. طبیعی است با توجه به برنامه و همکاری هایی که ایران و چین دارند نگرانی هایی نسبت به این سیاست‌ها به وجود آید . همکاری های ایران و چین در قالب برنامه‌های متعددی خود را نشان می‌دهد از توانمندی ایران در تامین اهداف سازمان شانگهای تا حضور ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا،‌ پروژه یک کمربند-یک جاده و اجرای سند جامع همکاری‌های راهبردی ایران و چین،‌ علاوه بر این ها موقعیت ژئوپلیتیکی ایران هم موقعیت بسیار مناسبی را برای تداوم همکاری‌ها فراهم کرده است. 

وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین در یک نشست خبری در پاسخ به این که دولت چین چه توضیحی درباره تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌های مطرح شده درباره روابط تهران-پکن در پی بیانیه مشترک جمهوری خلق چین و شورای همکاری خلیج فارس دارد، گفت: نشست چین-شورای همکاری خلیج فارس که اخیرا برگزار شد، اهمیت قابل توجهی برای طرفین دارد. در این نشست، بیانیه مشترکی از سوی چین و شورای همکاری خلیج فارس صادر شد و برنامه‌ای اجرایی برای سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۷ در زمینه گفتمان راهبردی میان چین و شورای هکاری خلیج فارس تعیین شد. توسعه روابط میان چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس هدف تعمیق همکاری‌های عمل‌گرایانه دوجانبه در بخش‌های متعدد و بهره‌مندی ملت این کشورها از مزایای آن را دنبال می‌کند.

این مقام چینی گفت: چین و ایران دوستی دیرینه‌ای دارند. چین و ایران به اتفاق هم تصمیم گرفتند شراکت جامع راهبردی‌شان را تحکیم کرده و ارتقا دهند. چین آماده افزایش ارتباطات و هماهنگی‌ها با ایران برای ایجاد پیشرفت بیشتر در روابط دوجانبه است. دو طرف برنامه‌ای برای همکاری جامع چین-ایران امضا کرده‌اند که اجرای آن اوایل امسال آغاز شد. چین با ایران برای رشد خوب و پایدار همکاری‌های عمل‌گرایانه تلاش خواهد کرد.

او در ادامه با اشاره به سفر معاون نخست‌وزیر چین به ایران گفت: سفر هو چون هوا، معاون نخست‌وزیر به ایران امروز آغاز می‌شود. ما بر این باوریم که این سفر نقش مثبتی در تعمیق شراکت جامع راهبردی ایران-چین خواهد داشت.

سخنگوی وزارت امور خارجه چین همچنین بیان کرد: کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران همگی دوستان چین هستند؛ نه روابط چین-شورای همکاری خلیج فارس و نه روابط چین-ایران علیه  هیچ طرف سومی نیست. چین از بهبود روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با ایران بر اساس اصل همسایگی خوب، برقراری همکاری برد-برد با ایران و پیشبرد توسعه و ثبات در خلیج فارس حمایت می‌کند. چین حاضر است نقشی سازنده در این زمینه ایفا کند.

با درک این مسائل انتظار می‌رفت، اقدامی انجام نشود که مشارکت راهبردی طرفین را زیر سوال برده تا مجبور به اتخاذ تصمیماتی غیر از آن‌چه تاکنون بوده شوند، در غیر این صورت خلل در روابط  ایران و چین، تاثیر به‌سزایی بر تحولات منطقه‌ای خواهد داشت. امید می‌رود سفر این هیات بلندپایه چینی به تهران مهر تاییدی بر تعمیق و گسترش همکاری‌ها فارغ از تقسیم بندی‌های سیاسی در منطقه و فشار برخی کشورها بر تغییر در روابط دو کشور باشد.