عواقب بد پایان برجام از سوی ترامپ

گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت آمریکا به دنبال چندین گزینه برای پایان دادن به توافق هسته‌ای است.به نقل از آسیاایج، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا 17 جولای برای دومین بار پایبندی ایران به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، توافقی که سال 2015 در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما نهایی شده بود را اعلام کرد. اما وی در آن زمان تأکید کرد: «اگر به من بستگی داشت، 180 روز پیش عدم پایبندی آن‌ها را اعلام می‌کردم. (دفعه بعد) فکر می‌کنم پایبند نباشند.»

خصومت فکر ترامپ با ایران در تمام طول مبارزات انتخاباتی آشکار بود و در نخستین روزهای ریاست جمهوری‌اش تصدیق شد. در 27 ژانویه، وی دستور اجرایی ممانعت از ورود اتباع هفت کشور مسلمان ازجمله ایران به آمریکا به مدت 90 روز را امضا کرد. ایران این ممنوعیت را «یک توهین آشکار به جهان اسلام و به‌خصوص ملت بزرگ ایران» خواند. ترامپ همچنین این برجام را بدترین توافق تاریخ دانست.

تأیید پایبندی ایران در ماه جولای تازه‌ترین مرحله مسیر نزولی روابط آمریکا با جمهوری اسلامی است. گزارش‌های ایالات‌متحده نشان می‌دهد که ترامپ به دنبال یافتن راهی برای اعلام عدم پایبندی ایران بوده و زمانی که مقامات ارشد امنیتی دولتش وجود چنین گزینه‌ای را تکذیب کردند، وی ناراضی بود. او که اعتمادی به مقامات وزارت خارجه‌اش نداشت، حال تیمی از مقامات کاخ سفید برای مطالعه برجام و یافتن راهی که در آن ایران این توافق را نقض کرده باشد، گمارده شده‌اند.

تحلیل گران میانه‌روتر متذکر شده‌اند که از زمان امضای این توافق، ایران تمام اورانیوم با غنای بالای خود را کنار گذاشته است. این کشور همچنین 98 درصد ذخایر اورانیوم با غنای پائین خود را برچیده و تنها 300 کیلوگرم را حفظ کرده است. ضمن اینکه برنامه هسته‌ای این کشور تحت نظارت شدید بین‌المللی است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون هفت بار پایبندی کامل ایران به برجام را ابراز کرده است.

گزارش‌های دولت آمریکا نشان می‌دهد که دولت ترامپ به دنبال گزینه‌های مختلف برای پایان دادن به این توافق است. درحالی‌که مقامات میگویند آمریکا می‌تواند مانند خروجش از پیمان تغییرات جوی، از این توافق هم خارج شود، متحمل‌ترین رویکرد این است که فشارها روی ایران به‌جایی برسد که خود از توافق خارج شود. این امر شامل پیگیری بازرسی‌های سرزده از تأسیسات هسته‌ای ایران می‌شود.

در درازمدت نیز این دولت به دنبال بازگرداندن ایران به میز مذاکرات برای نهایی کردن توافقی است که تضمین می‌کند پس از یک دوره 10 ساله نیز برنامه هسته‌ای ایران تحت کنترل خواهد بود. ترامپ به دنبال از بین بردن نواقص جدی است که از دید آن در توافق اوباما به چشم می‌خورد.

امتناع ایران از پذیرش بازرسی‌های سرزده می‌تواند بهانه آمریکا برای اعلام عدم پایبندی ایران به توافق باشد. اگر ایران بپذیرد، ترامپ مدعی خواهد شد که توانسته با موفقیت منافع امنیت ملی آمریکا را ارتقا دهد.

رویکرد دیگر دولت ترامپ استناد به آزمایش‌های موشکی ایران، حقوق بشر، حمایت از تروریسم و نقش آن در بی‌ثباتی منطقه و مسئول دانستن ایران در درگیری‌های سوریه و یمن است. جنگ‌طلبان نومحافظه کار یک گام جلوتر رفته و ترامپ را ترغیب به بازگشت به دستور کار گذشته- تغییر رژیم- می‌کنند.

در پاسخ به دشمنی آمریکا بود که مجلس ایران نیم میلیارد دلار را به توسعه برنامه موشکی و تقویت سپاه پاسداران اختصاص داد. تلاش ناامیدانه ترامپ برای لغو توافق هسته یا و تشدید تنش‌ها با ایران باعث ایجاد موجی از انتقادات از سوی مفسران شده است. نیویورک‌تایمز نوشت که ترامپ با تلاش برای اعلام عدم پایبندی ایران، ریاست جمهوری خود را به مخاطره می‌اندازد.

دیگر مفسران نیز متذکر می‌شوند که در ادامه این اقدامات خود برای دریافت حمایت از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و متحدان اروپایی خود با مشکلات جدی روبرو خواهد شد: درحالی‌که آژانس نگران است با پیروی از دستور کار سیاسی آمریکا، اعتبار خود را از دست دهد، اروپاییان از پیامدهای لغو این توافق برای ثبات منطقه و جهان بیم دارند. از همه مهم‌تر، تعداد اندکی از حامیان داخلی ترامپ از مداخله نظامی آمریکا در خاورمیانه استقبال خواهند کرد.

اگر ترامپ موفق شود با مجبور کردن ایران به خروج از توافق، برجام را برهم بزند، پیامدهای آن وحشتناک خواهد بود. ایران متقاعد خواهد شد که هرچه انجام دهد، آمریکا تحریم‌ها را لغو نخواهد کرد و جایگاه عادی جمهوری اسلامی در امور منطقه‌ای و جهانی را نخواهد پذیرفت. این کشور از نمونه کره شمالی خواهد آموخت که مالکیت تسلیحات هسته‌ای تنها تضمین تأثیرگذار برای امنیتش محسوب می‌شود. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران هشدار داده است که در صورت تجدید تحریم‌ها ایران ظرف چند ساعت از توافق خارج خواهد شد و برنامه هسته‌ای خود را به‌طور پیشرفته ادامه خواهد داد.

این شرایط به نفع اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج‌فارس خواهد بود و اسرائیل را ترغیب به حمله پیشگیرانه به تأسیسات ایران خواهد کرد. در این صورت، خاورمیانه‌ای که همین حالا از جنگ در سوریه و یمن ضربه خورده، شاهد گسترش درگیری و ویرانی خواهد بود.