ابهام در اجرای پیمان کاهش تسلیحات راهبردی بین روسیه و امریکا / سیاست هسته ای دولت ترامپ مشخص نیست

روزنامه «کامرسانت» می‌نویسد: روز دوشنبه، 5 فوریه (16 بهمن) زمان آن است که روسیه و آمریکا به حد شاخص‌های مربوط به پیمان ادامه کاهش و محدودسازی تسلیحات راهبردی تهاجمی (اس.ان. و-3) مربوط به سال 2010 دست یافته باشند. در آستانه این تاریخ وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که طرف آمریکایی سال گذشته به تعهدات خویش در این زمینه عمل کرده و امیدوار است که روسیه هم به تعهدات خویش عمل کند.

پیش از این مقامات رسمی روسی ابراز اطمینان کرده بودند که در این رابطه هیچ مشکلی وجود ندارد، ضمن اینکه سرنوشت پیمان کاهش تسلیحات راهبردی هنوز مشخص نشده است. بعید نیست که این پیمان دوجانبه برای مدت 5 سال دیگر تمدید شود، البته دیگر نه مسکو و نه واشنگتن به ادامه روند کاهش تسلیحاتی علاقه ندارند.

بر اساس نسخه امضاءشده پیمان کاهش تسلیحاتی در سال 2010، دو طرف روسی و آمریکایی باید تا تاریخ 5 فوریه سال 2018 زرادخانه‌های هسته‌ای خود را تا شاخصهای ذیل کاهش داده باشند: 700 موشک بالستیک بین‌قاره‌ای، موشک‌های بالستیک مخصوص زیردریایی‌ها و بمب‌افکن‌های سنگین؛ 800 سامانه پرتاب مستقر و غیرمستقر موشک‌های مختلف؛ و همچنین 1550 مهمات هسته‌ای ویژه موشک‌های حامل مختلف.

طبق گفته‌های "هدر نائورت" سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، این کشور در ماه آگوست سال گذشته به «محدودیت‌های اساسی» در راستای این پیمان راهبردی انجام داده و قبل از طرف روسی به شاخص‌های تعیین‌شده در آن دست یافته است. بر اساس اطلاعات منتشره در این رابطه، آمریکا در ماه آگوست سال 2017 دارای 660 انواع موشک حامل تسلیحات هسته‌ای بوده و در مجموع تعداد سکوهای مستقر و غیرمستقر پرتاب موشک‌های مختلف این کشور هم 800 عدد است.

در همان زمان، روسیه دارای 501 نوع موشک‌های حامل تسلیحات هسته‌ای بوده و تعداد کلی مهمات هسته‌ای این کشور هم 1561 و تعداد سامانه‌های پرتاب مستقر و غیرمستقر انواع موشک‌های روسیه نیز 790 بود، بدین ترتیب طرف روسی برای تکمیل تعهدات خویش در چارچوب پیمان فوق، فقط کافی بود 11 عدد مهمات راهبردی خود را کاهش دهد.

هنوز دو کشور طرف مقابل را از میزان تسلیحات راهبردی خود مطلع نکرده است. بر اساس توافقات صورت‌گرفته، روسیه و آمریکا هر سال دوبار چنین گزارشی را به یکدیگر ارائه می‌دهند. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا یادآور شده که مقامات واشنگتن دلیلی برای تردید در این زمینه ندارند که روسیه هم به‌میزان محدودیتهای تعیین‌شده خواهد رسید.

یک مقام وزارت خارجه روسیه روز جمعه به این روزنامه گفت که بیانیه ویژه اجرای تعهدات مسکو در چارچوب پیمان کاهش تسلیحات راهبردی دقیقاً در تاریخ 5 فوریه (روز دوشنبه) انتشار خواهد یافت. البته "آناتولی آنتونوف" سفیر روسیه در آمریکا در اواسط ماه ژانویه ابراز اطمینان کرده بود که مسکو از هم‌اکنون به تعهدات خویش عمل کرده است.

غیرمشخص بودن سرنوشت پیمان کاهش تسلیحات راهبردی

آنچه هنوز مشخص نیست این است که خود پیمان کاهش تسلیحات راهبردی تهاجمی چه سرنوشتی خواهد داشت. اعتبار این پیمان در سال 2021 به اتمام خواهد رسید. این توافقنامه می تواند به ابتکارعمل هر یک از دو طرف برای مدت 5 سال دیگر، یعنی تا سال 2026 تمدید شود. بر اساس اطلاعات دکترین جدید هسته‌ای آمریکا که روز جمعه منتشر شد، در صورت مهیا بودن شرط «توافق متقابل»، این پیمان می تواند تمدید شود. البته همه می دانند که "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری آمریکا نسبت به این توافقنامه که در دوره ریاست جمهوری "باراک اوباما" منعقد شده، با دیده تردید نگاه کرده و آن را پیمانی «یکجانبه» و «بد» دانسته و آن را بیشتر به نفع مسکو و نه واشنگتن، ارزیابی می کند.     

با این وجود در ماه سپتامبر سال گذشته رسانه های گروهی آمریکایی به نقل از منابع موثق در کاخ سفید خبر داده بودند که دولت آمریکا قصد ندارد از پیمان کاهش تسلیحات راهبردی تهاجمی با روسیه خارج شود و به احتمال زیاد با تمدید این توافقنامه موافقت خواهد کرد.  

مقامات رسمی مسکو نیز بارها از سرنوشت این پیمان مهم صحبت کرده اند. "ولادیمیر پوتین" همین چند روز قبل اعلام کرد که اکنون روسیه و آمریکا باید در مورد ادامه روند محدودسازی تسلیحات راهبردی تهاجمی تصمیم بگیرند. البته رئیس جمهوری روسیه در اوایل ماه ژانویه برای نخستین بار یادآور شده بود که مسکو از واشنگتن سئوالاتی در باره این پیمان دوجانبه دارد و برخی اقدامات طرف آمریکایی با تعهدات این کشور در این راستا مطابقت دارد. به گفته پوتین، مسکو نگرانی‌های خاصی در این رابطه دارد، ولی مذاکرات دوجانبه هنوز صورت گرفته و این کشور امیدوار است که نتیجه این رایزنی‌ها مثبت باشد.

پیمان کاهش تسلیحات راهبردی، راهی برای کنترل دوجانبه

سرهنگ "ویکتور ایسین" رئیس سابق ستادکل فرماندهی نیروهای تسلیحاتی روسیه گفته است که برخی طرح‌های آمریکا برای توسعه توان بالقوه هسته‌ای این کشور، تردیدهایی را برای مقامات مسکو بوجود آورده که بطور علنی از آنها سخن گفته نمی شود. به گفته وی، نمونه آن این مسئله است که آمریکا بر اساس پیمان کاهش تسلیحاتی می بایست برای تجدید تسلیحاتی بمب افکن‌های «بی-52» خود موافقت طرف روسی را جلب می کرد که چنین کاری را انجام نداده است.  

"ولادیمیر ریباچینکوف" کارشناس مستقل و مشاور سابق وزارت امور خارجه روسیه نیز به «کامرسانت» گفته است که موضوع تجدید تسلیحات راهبردی باید در جریان کمیسیون دوجانبه مربوط به پیمان کاهش تسلیحاتی-3 که هر شش ماه یکبار تشکیل می شود، مورد بررسی قرار بگیرد. وی نیز معتقد است که برغم تمامی ادعاهای دو طرف نسبت به نقض یکدیگر، این پیمان راهبردی تمدید خواهد شد.

به گفته او، آمریکایی‌ها این پیمان را قبل از هر چیز بعنوان امکان خوبی تلقی می کنند که در چارچوب آن می توانند تصویر روشنی از وضعیت زرادخانه های هسته‌ای روسیه بدست آورند، برای اینکه در این چارچوب هم اطلاعات رسمی و هم بازرسی‌های دقیق و مرتب رد و بدل می شود.

ریباچینکوف می‌افزاید، برای روسیه هم این پیمان مفید است، چرا که این کشور بر اساس شاخصهای مورد توافق دارای موشکهای حامل کمتری نسبت به طرف آمریکایی است و در حالیکه آمریکا موشک‌های خود را کاهش می دهد، روسیه همچنان در حال تولید آنهاست.  

آیا ترامپ «پیمان بد» کاهش تسلیحاتی با روسیه را تمدید خواهد کرد؟

"آلکسی آرباتوف" رئیس مرکز امنیت بین المللی موسسه روابط بین الملل و اقتصاد جهانی آکادمی علوم روسیه نیز پیش بینی کرده است که اگر پیمان کاهش تسلیحاتی تمدید نشود، خلاء ایجاد خواهد شد. وی به این روزنامه گفت: «در این صورت دیگر شفافیتی نخواهد بود و باید روی بدترین وضعیت حساب کرد. و طرفی که طرحی در عرصه هسته‌ای می ریزد، می بایست برای 10 الی 15 سال آینده برنامه ریزی کرده و برای خود تجسم کند که طرف مقابل در این زمینه چه اقداماتی انجام خواهد داد. بدین ترتیب ناخودآگاه نوعی مسابقه تسلیحاتی جدید آغاز خواهد شد.»

آرباتوف در عین حال تردید دارد که دولت کنونی آمریکا با تمدید پیمان کاهش تسلیحاتی-3 موافقت کند. به عقیده وی، برای اینکه سیاست ترامپ در زمینه تسلیحات هسته‌ای بر انتقاد از عملکرد رئیس جمهوری قبلی آمریکا، از جمله امضای این پیمان با مسکو مبتنی است. بنابراین در چنین شرایطی منطقی نخواهد بود اگر وی با تمدید «این پیمان بد» موافقت کند. این کارشناسان در عین حال یادآور شد، هرچند هیچ چیزی از دونالد ترامپ بعید نیست و اقدامات وی غیرقابل پیش بینی است.

آلکسی آرباتوف در عین حال معتقد است که انعقاد یک پیمان جدید به نفع روسیه نیز خواهد بود، برای اینکه برای مسکو بسیار مهم است که مدرنیزه سازی نیروهای هسته‌ای آمریکا که برای دهها سال آینده برنامه ریزی شده، تحت شرایط مشخص و با شفافیت و محدودیت خاصی صورت بگیرد. به گفته وی، حتی روسیه باید ابتکارعمل در این زمینه را در دست بگیرد و پیشنهادات جدیدی منطبق بر ملاحظات سیاسی و امنیت این کشور به طرف آمریکایی ارائه دهد.