برجام و چند معادله در دو سوی آتلانتیک

نتیجه نشست اخیر وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ مشخص ساخت کشورهای اتحادیه قصد عقب نشینی از توافق هسته ای با جمهوری اسلامی ایران را نداشته و همچنان برجام را به عنوان سند حل و فصل اختلافات هسته ای ضامن منع گسترش جنگ افزارهای اتمی و مانع تشدید بی ثباتی ها در منطقه می دانند.

بنا بر اعلان «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از نشست روز دوشنبه (بیست و هفتم دی ماه) شورای امور خارجی اتحادیه اروپا، اعضا تعهد پایدار و محکم خود به اجرای برجام را اعلام داشتند. علاوه بر این و به رغم برخی گمانه زنی ها هیچ تصمیم یا جمع بندی برای اعمال تحریمی تازه علیه ایران در حوزه های غیرهسته ای صورت نگرفت.

این در حالی است که «دونالد ترامپ» پس از تعلیق مجدد تحریم های هسته ای در دی ماه پارسال از شرکای اروپایی واشنگتن خواست تا پیش از موعد 12 می (22 اردیبهشت ماه) خواسته های وی را در تغییر سند توافق هسته ای منظور دارند.

وی با تاکید بر ضرورت دائمی شدن برجام، بازرسی بین المللی از همه سایت های ایرانی، محدودیت برنامه موشکی و تضمین حرکت نکردن تهران به سوی فناوری های نظامی اتمی، پایبندی آمریکا به توافق هسته ای را منوط به این شروط خواند.

با توجه به این وضعیت می توان شاهد شکافی عمیق میان دیدگاه های آمریکای ترامپ و اتحادیه در زمینه سرنوشت برجام بود تا جایی که بنابر اعلان برخی مقامات اروپایی در نشست اخیر وزیران اروپایی گزینه هایی نظیر توافق هسته ای منهای آمریکا مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

برجام اما تنها موضوع اختلاف میان اروپا و آمریکا نیست و دو طرف طی یک سالی که از ورود ترامپ به کاخ سفید می گذرد در زمینه های گوناگونی تعارض منافع و دیدگاه های خود را آشکار ساخته اند.

یکی از اصلی ترین صحنه های مواجهه اروپا و آمریکا که به تازگی مورد توجه بسیاری قرار گرفته، اختلافات اقتصادی و تجاری است. ترامپ بهمن ماه پارسال در سخنرانی سالانه خود از پایان تعهدات یکجانبه واشنگتن به متحدان اروپایی سخن گفت و اعلام کرد دوره روابط تجاری یکسویه و حمایت های اقتصادی بی پاسخ خاتمه یافته است.

رییس جمهوری آمریکا در اواسط اسفندماه تقابل تجاری خود با اروپا را علنی ساخت و اعلام کرد: تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم از اروپا را افزایش خواهد داد.

ترامپ همچنین کوشید واکنش و تهدید اروپایی ها به اقدام متقابل برای افزایش تعرفه کالاهای صادراتی آمریکا را درهم بشکند و گفت: هرگونه تصمیمی در این زمینه افزایش مالیات بر ورود خودروهای اروپایی را به دنبال خواهد داشت.

پیش از این و در جریان سفر خرداد ماه سال گذشته ترامپ به اروپا، وی از اعضای ناتو خواست تا سهم خود را در تامین هزینه های این سازمان به شکلی متناسب بپردازند و بار سنگین آن را از دوش آمریکا بردارند.

علاوه بر هشدار ترامپ در زمینه کاهش تعهدات آمریکا در برابر شرکای اروپایی، خروج آمریکا از پیمان تغییرات اقلیمی پاریس سبب شد تا رهبران اروپایی به ویژه در پاریس و برلین بین خود و رییس جمهوری آمریکا شاهد شکافی عمیق را در حوزه هایی گوناگون باشند.

موضوع دیگری از ابتدای روی کار آمدن ترامپ در زمینه اختلافات دو سوی آتلانتیک مورد توجه تحلیلگران قرار گرفت، تعارض دیدگاه در مورد مناسبات با مسکو بود. برخلاف ترامپ که از ابتدا همکاری و تعامل با روسیه در جایگاه قدرتی بین المللی را خواستار بود، برخی کشورهای اروپایی بارها نگرانی خود را از اهداف روسیه در برابر غرب به ویژه در اروپای شرقی عنوان داشتند.

در همین زمینه البته برخی می گویند افزایش تعارض میان مسکو و واشنگتن به خصوص در مورد سوریه و چالش های پیش روی ترامپ در پرونده ادعای مداخله روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، سبب ساز نوعی واگرایی شده و در مقابل، همراهی لندن و پاریس در تهاجم اخیر به سوریه تا حدی از فاصله دو سوی آتلانتیک کاسته است. با این حال، برخی ناظران همچنان دیدگاه های شخصی ترامپ را متوجه روسیه و به خصوص رییس جمهوری آن «ولادیمیر پوتین» می دانند.

در میانه این اختلافات، برجام به تعارضی سیاسی و حیثیتی برای اروپایی ها تبدیل شده و تا حد زیادی برای آنان جنبه ای نمادین یافته است.

به رغم اشتراکات فراوان میان اروپا و آمریکا می توان شاهد اختلاف نظرهایی متعدد میان دو طرف بود و به عنوان مثال به سیاست های متعارض بروکسل و واشنگتن بر سر موضوعی چون شهرک سازی صهیونیست ها در اراضی اشغالی اشاره کرد. به نظر می رسد در وضعیت کنونی برجام نیز همچون مساله شهرک سازی ها، به بخشی از سیاست متفاوت اروپا مبدل شده است.

ضمن اینکه نابودی برجام از دید اروپایی ها گام بلندی به سوی فروپاشی بسیاری از معادلات در خاورمیانه است و گسترش ناامنی و بی ثباتی در این منطقه بحران خیز، امنیت اروپا را نیز به شکلی جدی متاثر خواهد ساخت. همچنین برخی ناظران به تاثیرگذاری سرنوشت برجام بر اقتصاد انرژی جهان و منافع ناشی از روابط تجاری و اقتصادی کشورهای اروپایی با ایران اشاره می کنند.