جریان شکافنده؛ مخاطره ای طبیعی بیخ گوش شناگران

 این روزها فصل امتحان و کنکور به پایان رسیده است و شمار سفرها به شمال کشور زیاد می شود اما خطراتی همچون جریان شکافنده بویژه در سواحل استان های گیلان و مازندران شناگران را تهدید می کند.

این مخاطره طبیعی در واقع یک پدیده هیدرودینامیکی در دریاچه های بزرگ، سواحل دریاها و اقیانوس هاست که از شکست موج در ناحیه ساحلی و آب برگشتی در کانال های خاص ناشی می شود.

این جریان یکی از مهمترین عوامل غرق شدن شناگران است؛ به طوری که دلیل 80 درصد عملیات‌ کمکی نجات غریق‌ ها به همین پدیده برمی گردد.

به گفته «حمید علیزاده لاهیجانی» معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، حتی قوی ترین و معروف ترین شناگران نیز توان مقابله با جریان شکافنده را ندارند.

برای درک بهتر قدرت این جریان باید گفت سرعت این جریان از رکورد سرعت شنای المپیک نیز بالاتر است؛ به این معنی که حتی بهترین قهرمان شنای المپیک نیز نمی ‌تواند خلاف آن شنا کند و به طرف ساحل برگردد. عرض جریان شکافنده سه تا بیش از 60 متر و طول آن بسیار متفاوت است و گاهی تا دهها متر به‌ داخل دریا کشیده می‌ شود.

علیزاده لاهیجانی امروز- جمعه- در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: اگر فردی در این جریان قرار گیرد و بخواهد با آن مقابله کند حتی اگر شنا را حرفه ای بلد باشد، دچار صدمات جدی و حتی مرگ می شود. بنابراین باید مردم با این پدیده بیشتر آشنا شده و با آگاهی وارد دریا شوند.

وی ادامه داد: حتی زمانی که امواج معمولی در دریا شکل می گیرد جریان شکافنده می تواند تشکیل شود و کسی که در این جریان قرار گیرد ممکن است دچار مخاطره شود. بنابراین با این جریان نمی شود مقابله کرد. این یک پدیده طبیعی است و به خودی خود مخاطره آمیز نیست؛ البته اگر بدانیم در مقابل این جریان باید چه کنیم.

علیزاده لاهیجانی درباره شکل جریان شکافنده توضیح داد: این جریان مانند بادبزنی است که دسته آن در ساحل و پهنه بادبزن در دریا قرار گرفته است، رنگ آب آن قسمت که جریان در آن شکل گرفته است متفاوت می شود و مانند آب خروشانی است که به سمت ساحل می آید و اگر نزدیک باشد با کف و خار و خاشاک همراه است.

اگر افراد در مکان مرتفع تری نسبت به دریا قرار گیرند به راحتی جریان شکافنده را تشخیص می دهند.

** شرایط ویژه دریای خزر

به گفته معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، مبانی علمی جریان شکافنده از دهه 50 میلادی شناخته و از دهه 60 میلادی نیز مبانی فیزیکی و ریاضی آن تبیین شد؛ از آن زمان در سواحل مهم دنیا تابلو نصب می کنند و گارد ساحلی به مردم هشدار می دهد.

وی یادآوری کرد: در دنیا تلفات ناشی از جریان شکافنده به شدت کاهش یافته است اما در ایران هنوز در مرز 150 تا 200 نفر در سال در ساحل خزر ثبت می شود که رقم بالایی است.

علیزاده لاهیجانی گفت: خزر گرچه دریاچه است اما از نظر فیزیکی و هیدرو دینامیکی شبیه یک اقیانوس عمل می کند. بنابراین خطرات هیدرودینامیکی ناشی از موج و جریان در این دریا باید جدی گرفته شود.

وی افزود: گاهی اوقات شاهد وقوع اتفاقات دیگری غیر از جریان شکافنده هستیم که موج 'مرده' یا 'موج دورآ' یکی از آنهاست. در این شرایط ممکن است دریا در سواحل ایران آفتابی و آرام باشد اما مثلا در فاصله 200 کیلومتری از ساحل ایران توفانی رخ داده باشد. در این شرایط، امواج تجمیع شده در قالب یک یا 2 موج به ساحل ایران می رسد.

علیزاده لاهیجانی گفت: در این حالت چون ساحل در منطقه ایران آفتابی و آرام است کسی فکر نمی کند از دور موجی بیاید اما چنین پدیده های ناگهانی را در ساحل خزر داریم که می تواند مخاطره آمیز باشد.

وی ادامه داد: بررسی ها نشان می دهد بیشترین خطرات ناشی از جریان شکافنده در بخش مرکزی ساحل دریای خزر اتفاق می افتد که از حدود انزلی تا حدود نور است. در بخش داخلی این مناطق یعنی از چابکسر تا چالوس و نوشهر که شیب ساحل تندتر دارد، خطر این پدیده بیشتر است؛ زیرا جریان های قوی تری تشکیل می شود، یعنی در شرق گیلان و غرب مازندران خطر این پدیده بیشتر است.

به گفته وی، ساحل استان گلستان به علت گلی بودن برای شنا مناسب نیست و بنابراین تلفاتی نیز ندارد.

** چه کنیم؟

شناگران و گردشگران باید در سواحل خزر مراقب تک موج های مرتفع باشند؛ زیرا در گذشته در منطقه انزلی ساحل گیلان چنین پدیده ای تجربه شده است.

معاون پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: افراد باید سعی کنند در این جریان قرار نگیرند. در غیر این صورت با توجه به قدرت بالای جریان، شنا کردن خلاف آن اشتباه است؛ تنها راه این است که شناگر خود را داخل جریان رها کند و اجازه دهد او را به سمت دریا پیش ببرد اما آرام آرام به طور مورب از آن خارج شود و به سمت ساحل بازگردد.

وی درباره اینکه جریان شناگر را تا چند متر به داخل دریا می کشد، توضیح داد: این مورد به شیب ساحل بستگی دارد؛ ممکن است در یک نقطه 50 متر و در نقطه ای دیگر تا یکصد متر فرد را به داخل دریا ببرد.

«نجات یک شناگر گرفتار می تواند جان دیگران را نیز به خطر اندازد و در این مواقع فقط ناجیان غریق حرفه ای و آشنا با جریان می توانند کمک کنند».

وی توصیه کرد مسافران اطلاعات لازم را دستکم از طریق گوشی های خود کسب کنند و با آگاهی کامل در دریای خزر شنا کنند.

«پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با هدف شناختن و شناساندن این جریان و مشخص کردن نکات مخاطره آمیز تحقیقات علمی بسیاری داشته و همه این اطلاعات را با زبان ساده در کتاب، بروشور و پوستر به چاپ رسانده است که گردشگران می توانند با مطالعه آنها با این جریان آشنا شوند».

معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ادامه داد: از آنجا که در طرح های سالم سازی دریا، ناجیان غریق و هلال احمر به طور مستمر حضور دارند، می توانند این بروشورها را به دست گردشگران بیشتری در سواحل برسانند.