تشخیص کک‌و‌مک، لکه‌های آفتابی و خال: نکات کلیدی برای سلامت پوست

اگر تا به حال فکر کرده‌اید که چه تفاوتی بین کک‌و‌مک، لکه‌های آفتابی و خال‌ها وجود دارد، این مقاله برای شماست.

کک‌و‌مک‌ها؛ ردپای ژنتیک و آفتاب روی پوست

کک‌و‌مک‌ها که در پزشکی با نام «اِفِلیدها» ephelides هم شناخته می‌شوند، لکه‌های کوچک، صاف و قهوه‌ای روشنی هستند که معمولاً روی پوست افراد با رنگ روشن یا موهای قرمز و طلایی دیده می‌شوند. افرادی که دارای ژن MC1R هستند، بیشتر از بقیه مستعد ایجاد کک‌و‌مک هستند. این ژن باعث می‌شود تولید ملانین Melanin – رنگدانه‌ای که به پوست رنگ می‌دهد – به‌صورت یکنواخت صورت نگیرد. وقتی نور خورشید به پوست می‌تابد، سلول‌هایی به نام ملانوسیت‌ها Melanocytes ملانین تولید می‌کنند تا از پوست محافظت کنند. در بدن کسانی که مستعد کک‌و‌مک هستند، این ملانین به‌جای اینکه به‌طور یکنواخت پخش شود، به‌صورت لکه‌ای متمرکز می‌شود. به همین دلیل، کک‌و‌مک‌ها در فصل تابستان و زیر نور زیاد خورشید پررنگ‌تر دیده می‌شوند و در زمستان ممکن است محو یا کمرنگ شوند. این لکه‌ها معمولاً از دوران کودکی ظاهر می‌شوند و با افزایش سن و کاهش تماس با نور خورشید، ممکن است کم‌رنگ یا ناپدید شوند. استفاده منظم از کرم ضدآفتاب و لباس‌های محافظ به‌ویژه برای صورت و بازوها، از پیدایش کک‌و‌مک‌های جدید جلوگیری می‌کند. هرچند کک‌و‌مک‌ها کاملاً بی‌خطر هستند، اما نشانه‌ای از استعداد ژنتیکی فرد در ابتلا به سرطان پوست محسوب می‌شوند. به همین دلیل، مراقبت از پوست برای افراد دارای کک‌و‌مک اهمیت بیشتری دارد.

لکه‌های آفتابی؛ نشانه‌ای از آفتاب‌گرفتگی‌های سال‌های گذشته

لکه‌های آفتابی که با نام‌هایی مثل لکِ پیری یا لکه‌های آفتابیِ ناشی از کراتوز آکتینیک Actinic Keratoses نیز شناخته می‌شوند، به‌مراتب بزرگ‌تر از کک‌و‌مک‌ها هستند و گاهی اندازه آن‌ها به یک سکه کوچک می‌رسد. این لکه‌ها صاف، قهوه‌ای‌رنگ و نتیجه‌ی سال‌ها قرار گرفتن زیر آفتاب هستند. نور شدید خورشید با تحریک بیش از اندازه ملانوسیت‌ها، منجر به تولید زیاد ملانین در بخش‌هایی از پوست می‌شود. این نقاط بیشتر روی نواحی‌ای دیده می‌شوند که معمولاً در معرض نور آفتاب‌اند، مثل صورت، دست‌ها، شانه‌ها و بازوها. برخلاف کک‌و‌مک‌ها که ممکن است با کاهش نور آفتاب محو شوند، این لکه‌ها ثابت می‌مانند و حتی ممکن است در برابر آفتاب تیره‌تر هم بشوند. بعضی افراد برای زیبایی به دنبال درمان این لکه‌ها هستند، مثلاً با لیزر، لایه‌برداری شیمیایی یا کرم‌های تجویزی. این لکه‌ها معمولاً خطرناک نیستند، اما احتمال بروز سرطان‌های پوستی در همان نواحی را افزایش می‌دهند. از طرفی، برخی از انواع کند‌رشد ملانوما Melanoma ممکن است در ابتدا بسیار شبیه همین لکه‌ها باشند. اگر متوجه شدید که اندازه، شکل یا رنگ یک لکه تغییر کرده، حتماً باید توسط پزشک بررسی شود. پیشگیری، اولین خط دفاعی برای حفظ سلامت پوست است.

خال‌ها؛ از تولد تا بلوغ پوست

خال‌ها Moles لکه‌هایی تیره، صاف یا برجسته هستند که ممکن است در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شوند. برخی خال‌ها از بدو تولد وجود دارند، اما بیشتر آن‌ها در دوران کودکی، نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شوند؛ حتی در دوران بارداری هم ممکن است خال‌های جدید به دلیل تغییرات هورمونی دیده شوند. افراد بالغ معمولاً بین ۱۰ تا ۴۰ خال روی بدن خود دارند. اگر تعداد خال‌ها به بیش از ۵۰ برسد، اصطلاحاً فرد دارای «تراکم بالا» محسوب می‌شود و اگر این تعداد از ۱۰۰ بیشتر شود، در دسته‌ی «تراکم بسیار بالا» قرار می‌گیرد. خال‌ها زمانی شکل می‌گیرند که سلول‌های ملانوسیت Melanocytes به‌جای پخش یکنواخت در پوست، در نقاط خاصی تجمع کنند. برخی خال‌ها صاف‌اند، در حالی‌که برخی دیگر کمی برجسته هستند؛ این تفاوت بستگی به نوع خال، عمق آن در پوست و سن فرد دارد. خال‌های ترکیبی (Compound Nevi) معمولاً بخشی صاف و بخشی برجسته دارند و رنگ‌دانه‌شان عمیق‌تر در پوست جا گرفته است. نوع دیگری از خال‌ها، خال‌های پوستی (Dermal Nevi) هستند که به رنگ پوست یا قهوه‌ای روشن‌اند و سطحشان برجسته است. بیشتر خال‌ها کاملاً بی‌خطرند، ممکن است مو از آن‌ها رشد کند، با افزایش سن تغییر رنگ دهند یا حتی ناپدید شوند. اما برخی خال‌ها در طول زمان ممکن است تغییر کنند و به ملانوما Melanoma، خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست، تبدیل شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگرچه کک‌و‌مک‌ها و لکه‌های آفتابی معمولاً بی‌ضررند، اما خال‌ها نیاز به دقت بیشتری دارند. مخصوصاً اگر تغییری در اندازه، رنگ، شکل یا بافت آن‌ها مشاهده کردید، باید حتماً توسط پزشک بررسی شوند. متخصصان پوست برای بررسی سرطان پوست از یک روش ساده و کاربردی به نام قانون ABCDE استفاده می‌کنند. این قانون شامل پنج نشانه هشداردهنده است:

A: Asymmetry (نامتقارن بودن) – اگر دو نیمه‌ی خال با هم برابر و مشابه نباشند.
B: Border (لبه‌های نامنظم) – اگر لبه‌ی خال دندانه‌دار یا مبهم باشد.
C: Colour (رنگ غیرطبیعی) – اگر رنگ خال چند‌گانه باشد یا ناگهان تغییر کند.
D: Diameter (قطر) – اگر قطر آن بیشتر از ۶ میلی‌متر باشد (اندازه‌ی پاک‌کن انتهای مداد).
E: Evolving (تغییرات) – اگر در طی چند هفته شاهد تغییراتی در شکل، رنگ، اندازه یا حس لمس خال باشید، مثل خارش یا خون‌ریزی.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تنها ۲۱.۷٪ افراد قادرند ملانوما را به‌درستی تشخیص دهند، بنابراین مراجعه به پزشک و چکاپ‌های منظم ضروری‌ست. پوست، آینه‌ای از سلامت درونی ماست؛ و توجه به آن، بخشی از مراقبت واقعی از خود است.

چطور از پوستمان در برابر آسیب‌های آفتاب محافظت کنیم؟

از آن‌جا که کک‌و‌مک‌ها، لکه‌های آفتابی و برخی انواع خال‌ها مستقیماً با تماس زیاد با نور آفتاب مرتبط هستند، محافظت از پوست در برابر اشعه‌ی فرابنفش Ultraviolet rays (UV) نقش اساسی در سلامت پوست دارد. نخستین و مهم‌ترین نکته، پرهیز از قرار گرفتن زیر نور خورشید در ساعات اوج تابش است؛ یعنی معمولاً بین ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر. در این بازه‌ی زمانی، شدت اشعه‌ی UV به بالاترین حد خود می‌رسد و می‌تواند به عمق پوست آسیب بزند.

استفاده‌ی روزانه از کرم ضدآفتاب با SPF ۵۰ توصیه می‌شود – حتی در روزهای ابری. ضدآفتاب را حدود ۲۰ دقیقه قبل از خروج از منزل روی پوست تمیز بزنید و اگر مدت زیادی بیرون هستید یا تعریق دارید، هر دو ساعت آن را تمدید کنید. پوشیدن لباس‌های محافظ مانند پیراهن‌های آستین‌بلند، شلوارهای سبک و کلاه‌های لبه‌دار نیز در کاهش آسیب‌های خورشیدی بسیار مؤثر است. به‌ویژه باید از نواحی‌ای مثل صورت، گوش‌ها، گردن، دست‌ها و بازوها که بیشتر در معرض تابش‌اند، بیشتر محافظت کرد. عینک آفتابی با فیلتر UV نیز از چشم و پوست اطراف آن در برابر صدمات نوری محافظت می‌کند. ایجاد این عادت‌ها نه‌تنها ظاهر پوست را سالم‌تر نگه می‌دارد، بلکه ریسک ابتلا به سرطان‌های پوستی را نیز کاهش می‌دهد. پیشگیری، آسان‌تر، کم‌هزینه‌تر و مطمئن‌تر از درمان است.