علت و درمان دردهای مزمن لگن در زنان

یکی از انواع دردهایی که به شکلی آزاردهنده، تاثیر و فشار مشخصی بر زندگی روزانه زنان می‌گذارد، درد مزمن لگنی است. در صورت تشدید علایم، این بیماری در مواردی حتی می‌تواند سبب ایجاد اختلال در فرآیند باروری شود که در این صورت نیازمند آن است تا به سرعت مورد بررسی و درمان قرار گیرد. در واقع آندومتریوز و بیماری‌های التهابی لگن دو مورد از مهمترین علل دردهای لگنی هستند.

دکتر رویا پادمهر، جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و لاپاروسکوپی و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در تشریح بیماری آندومتریوز به عنوان یکی از مهم‌ترین علل دردهای لگنی گفت: آندومتریوز جزو آن دسته از بیماری‌هایی است که علت اصلی آن شناخته شده نیست و در واقع یک بافت به نام آندومتر در داخل حفره رحم است که جنین بر روی آن رشد می‌کند و در هر قاعدگی تخریب شده و با اتمام خونریزی مجددا رشد می‌کند.

علت اصلی بیماری آندومتریوز ناشناخته است. بافت آندومتر در بیماران آندومتریوز بطور نابجا در نقاط مختلف لگن و شکم کاشته می‌شود و رشد می‌کند. این بیماری می‌تواند نقاط مختلف لگن و شکم و حتی بافت ریه را درگیر کند. درگیری تخمدان سبب ایجاد کیست شکلاتی یا آندومتریوما می‌شود. درگیری در لیگامانهای نگهدارنده رحمی در پشت رحم و در روده بزرگ و در روی لوله‌های حالب که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند، می‌تواند ایجاد شود. این نقاط به دلیل نفوذ عمقی بافت آندومتریوز به زیر چادرینه شکم درگیر آندومتریوز می‌شوند و درد شدید لگنی ایجاد می‌کنند.

وی اولین اقدام در تشخیص آندومتریوز گرفتن شرح حال دقیق از بیماران عنوان کرد و گفت: پرسش در مورد نظم قاعدگی، لکه بینی قبل از قاعدگی، لکه بینی بعد قاعدگی، دردهای لگنی در حول وحوش قاعدگی و شدت آنها، سابقه کیست تخمدانی در خود بیمار و فامیل بیمار مهم است.

 واقعیت این است که بیماری آندومتریوز در سنین باروری اتفاق می‌افتد و به هورمون‌های زنان در این سن بستگی دارد. بنابراین به طور عام باید گفت که بیماری از سنین بلوغ شروع می‌شود و به تدریج پیشرفت می‌کند به گونه‌ای که تشخیص این بیماری در همه دنیا ۷ تا ۱۰ سال دیرتر از زمان شروع رشد آن صورت می‌گیرد.

روش تشخیص علت دردهای لگنی

دل درد

 در واقع دردهای شدید لگنی چندین روز قبل و همچنین بعد از شروع قاعدگی در برخی زنان وجود دارد که به آن ها دردهای بیمارگونه می‌گوییم، به ویژه در بیماری آندومتریوز با این دردها مواجه هستیم که معمولا به علت ضایعات عمیق آندومتریوز است که پنج میلی‌متر زیر لایه صفاق که احشا داخلی شکم را پوشانده است قرار گرفته و با نفوذ به این لایه، اعصاب ریشه‌ای لگن را به صورت دائم تحریک می‌کنند و دردهای غیرقابل تحملی را برای بیماران ایجاد می‌کنند. این دردها در مواقعی همچون اجابت مزاج وادرار کردن قبل یا بعد از قاعدگی نیز ایجاد می‌شوند. به همین منظور ما برای تشخیص درست، از بیماران زمان شروع درد و مدت زمان آن را سوال می‌کنیم و عدد درد را در بیمار به دست می‌آوریم.

گرچه علت آندومتریوز به درستی معلوم نیست اما نداشتن علت به معنای عدم توانایی در درمان نیست و اگر بیماری به موقع تشخیص داده شود درمان پذیر است.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با بیان اینکه درمان بیماری آندومتریوز می‌تواند درمان دارویی یا درمان جراحی باشد، یادآورشد: درمان در هر بیمار با توجه به شرایط همان بیمار انجام می‌شود و نمی‌توان درمان واحدی را برای همه بیماران توصیه کرد. پس از اینکه با شرح حال کامل شک به بیماری آندومتریوز ایجاد شد لازم است یک سونوگرافی داخلی در خانم‌هایی که ازدواج کرده‌اند یا از طریق مقعد در دختر خانم‌ها توسط پزشک رادیولوژیست و متخصص، تشخیص آندومتریوزانجام شود و سونوگرافی از کلیه نیز باید برای همه بیماران انجام شود. به این ترتیب اعضای درگیر آندومتریوز مشاهده و نقشه بیماری مشخص می‌شود و در این صورت تیم جراحی لاپاروسکوپی آندومتریوز قبل از عمل اطلاعات کاملی از گسترش بیماری دارند. بنابراین کلیه تمهیدات لازم برای عمل جراحی کامل بیماران از قبل فراهم می‌شود.

موضوع مهم این است که بیمار آندومتریوز باید یک بار عمل شود و عمل وی کامل‌ترین عمل باشد و نحوه انجام عمل جراحی لاپاروسکوپی با تیم جراحی آندومتریوز باشد و عمل جراحی باز در درمان این بیماری جایی ندارد.

درمان آندومتریوز یک درمان فوق تخصصی است به همین علت این درمان چه به صورت دارویی و چه عمل جراحی باید در مراکز تخصصی آندومتریوز انجام شود.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در خصوص بهترین زمان برای درمان بیماری آندومتریوز، تصریح کرد: شروع علائم ابتلا به آندومتریوز معمولا به صورت دردهای قاعدگی بیمارگونه یا ناباروری یا هر دو علامت با هم است. در مورد هر بیمار تصمیم مستقل گرفته می‌شود و ممکن است بیمار تحت درمان دارویی یا جراحی لاپاروسکوپی قرار بگیرد.

در خصوص شانس بیماری‌های بدخیم در تخمدان، شانس بدخیمی در تخمدان خانم‌های مبتلا به آندومتریوز حدود یک درصد بیشتر از خانم‌های بدون ابتلا به آندومتریوز است.

این جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و لاپاروسکوپی، تاکید کرد: هرچند آندومتریوز بر روی شکل و ساختار لگن و لوله‌های رحمی و باروری افراد تاثیر می‌گذارد و بر روی بافت و فولیکول‌های تخمدان تاثیر مخرب دارد اما این به آن معنا نیست که بیماران مبتلا به آندومتریوز لزوما همگی نابارور هستند. ما در فرآیند درمان بیماران آندومتریوز همیشه باروری افراد را در نظر می‌گیریم و حفظ باروری از درمان آندومتریوز جدا نیست. بنابراین در مرکز ناباروری ابن سینا که به صورت تخصصی کلینیک آندومتریوز در آن فعالیت دارد برای درمان در ابتدا حفظ باروری بیمار مدنظر قرار می‌گیرد و پس از آن درمان‌های دارویی یا جراحی توصیه می‌شود.

منشاء و علت دردهای لگنی

دکتر اعظم محمد اکبری، جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری و سقط مکرر و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا، با اشاره به اینکه به غیر از اندومتریوز علل دیگری برای دردهای لگنی وجود دارد، گفت: هرگونه آسیب در احشاء لگن از جمله دستگاه گوارش، ادراری و تناسلی می‌تواند منشا دردهای مزمن لگنی باشد.

ایشان در تشریح اینکه آیا همه دردهای لگنی غیرطبیعی هستند یا خیر، عنوان کرد: حدود ۶۰ درصد زنان دردهای قاعدگی را تجربه می‌کنند. این دردها از حدود یک الی دو سال پس از شروع قاعدگی احساس می شوند. دردهای قاعدگی که به صورت دوره ای اتفاق می‌افتند و از یک الی دو ساعت قبل از قاعدگی شروع شده و تا دو الی سه روز پس از آن ادامه پیدا می‌کنند دردهای لگنی طبیعی یا به عبارتی فیزیولوژیک هستند و زنانی که درد قاعدگی را تجربه می‌کنند معمولا در روزهای دیگر آن ماه درد لگنی ندارند زیرا هیچگونه آسیب داخلی در محوطه لگن وجود ندارد. در واقع دردهای قاعدگی به دنبال نوسانات نرمال هورمونی ایجاد می‌شوند اما اگر در یک ماه زمان درد در زنان به صورت نامنظم و طولانی اتفاق بیفتد و میزان درد لگنی آنقدر شدید باشد که سبب مراجعه بیمار به پزشک شود، در واقع دردهای لگنی غیرطبیعی محسوب می‌شوند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با اشاره به اینکه شیوع واقعی بیماری آندومتریوز به طور دقیق بیان نشده است، گفت: دردهای لگنی ناشی از آندومتریوز در بسیاری موارد تشخیص داده نمی‌شود. در بسیاری مواقع ممکن است بیمار به موقع مراجعه نکرده و تحت بررسی‌های کافی قرار نگیرد یا پزشک برای مشکل وی تشخیص‌های دیگری غیر از آندومتریوز بدهد، بنابراین شیوع واقعی این بیماری به طور دقیق مشخص نیست اما به طور کلی گفته می شود حدود ده درصد از زنانی که در سنین باروری هستند درگیر مشکل آندومتریوز هستند البته شیوع بیماری اندومتریوز در میان زنان نابارور بیشتر است. همچنین آمار مبتلایان به آندومتریوز در کشور ما نسبت به دیگر کشورهای دنیا چندان متفاوت نیست.

دکتر محمد اکبری با بیان اینکه درد مزمن لگن به تنهایی یک تشخیص محسوب می‌شود، تشریح کرد: در واقع درد در قسمتهای دیگر بدن را به عنوان علامتی می‌دانیم که ممکن است ما را به تشخیص دیگری برساند اما در خصوص دردهای مزمن لگنی حالت ناهمگون است. یعنی پیچیدگی‌های خاصی دارد و مجموعه‌ای از اعضا در آن قسمت درگیر درد هستند و ما نمی‌توانیم بگوییم که در حال حاضر این درد مزمن لگن به این علت است و ما آن علت را درمان کنیم. بنابراین باید یکسری از موارد مختلف را به صورت همزمان در نظر بگیریم و برای آن که به درمان بهتری برسیم، مهم ترین بخش را دریافت شرح حال از بیمار و بر اساس مشخصات درد مبنی بر این که این درد در کدام قسمت لگن بیشتر احساس می شود و در چه صورت بیشتر شده و یا کاهش می یابد، آیا در طول شبانه روز میزان درد تغییر می‌کند یا از فعالیت فیزیکی بیمار تاثیر می پذیرد و سوالاتی از این دست قرار می دهیم.

وی همچنین افزود: علائم همراه با درد نیز در کنار دریافت شرح حال از بیمار بررسی می‌شود. مثلا به همراه درد علائم گوارشی، ادراری، خونریزی‌های غیرطبیعی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد و پس از آن معاینه فیزیکی دقیق بیمار می‌تواند نقاط حساس و دردناک بیمار را نشان دهد. بعد از آن، بررسی‌های آزمایشگاهی و تصویری مثل سونوگرافی و ام آر آی انجام می‌شود که نهایتا درمان دارویی، جراحی و حمایتی (روانپزشکی) لازم برای این بیماران صورت می‌گیرد.