این ۵ استان رکورددار دیابت در کشور

دکتر افشین استوار با اشاره به شعار روز جهانی دیابت مبنی بر " دیابت؛ با آموزش از آینده محافظت کنیم"، درباره انواع دیابت، گفت: دیابت مشتمل بر چند نوع است که شایع‌ترین آنها دیابت نوع یک، نوع دو و دیابت بارداری است. در دیابت نوع یک به هر دلیل انسولین از سلول‌های بتای لوزالمعده که انسولین ترشح می‌کنند تا قند به مصرف سلول‌های بدن برسد، ترشح نمی‌شود. علت این اتفاق هنوز کاملا مشخص نیست، اما به هر دلیلی از جمله استعداد ژنتیکی یا عامل محیطی مانند بیماری ویروسی ممکن است دیابت نوع یک به عنوان یک بیماری خود ایمنی بروز یابد که در آن سلول‌های بتای پانکراس تخریب شده و هورمون انسولین در بدن تولید نمی‌شود. به دنبال این اتفاق قند غذاهای مصرفی توسط سلول‌ها مصرف نشده و در نتیجه قند خون افزایش می‌یابد. بروز دیابت نوع یک در هر سنی محتمل است ولی اغلب در سنین کودکی و نوجوانی افراد دچار این مشکل می‌شوند.

بیماری‌های ویروسی از عوامل بروز دیابت نوع یک

وی افزود: یکی از عوامل بروز دیابت نوع یک ابتلا به انواعی از بیماری‌های ویروسی است. بر اساس یافته‌های بعضی از مطالعات، بروز دیابت نوع یک در مبتلایان به کرونا افزایش یافته است.

چگونگی بروز دیابت نوع دو

او در توضیح دیابت نوع دو، بیان کرد: دلیل عمده بروز دیابت نوع دو مقاومت نسبت به انسولین ترشح شده توسط پانکراس است که انسولین نمی‌تواند کار خود را به درستی انجام دهد و در نتیجه در ابتدای کار سلول‌های بتای پانکراس شروع به ترشح بیشتر انسولین می‌کنند و در عین حال مقاومت به انسولین هم افزایش می‌یابد تا جایی که دیگر نمی‌توانند پاسخگوی نیاز بدن به انسولین باشند و در این زمان است که ترشح انسولین نیز کاهش یافته و قندخون افزایش می‌یابد. دیابت نوع دو اغلب در بزرگسالان رخ می‌دهد و بیش از ۹۰ درصد موارد دیابت در دنیا مربوط به این نوع از دیابت است.

نقش دیابت بارداری در ابتلای مادر و کودک به دیابت نوع دو

وی در خصوص دیابت بارداری، توضیح داد: خانم‌ها ممکن است در دوران بارداری قندخون بالا را تجربه کنند که برخی از آنها بعد از بارداری هم همچنان قند خون‌شان بالا می‌ماند ولی اغلب افراد پس از بارداری به حالت عادی باز می‌گردند. از جمله عوارض دیابت بارداری تولد نوزاد با جثه بزرگ و ایجاد مشکل در زایمان است. درصد قابل توجهی از خانم‌هایی که در زمان حاملگی دیابت بارداری را تجربه می‌کنند پس از ختم حاملگی مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌شوند و بیشتر خانم‌ها بهبود می‌یابند. با این وجود خطر بروز دیابت نوع ۲ پس از دوران بارداری در زنان مبتلا به دیابت بارداری بسیار بالاتر از سایر زنان است. کودکان متولد شده از مادران دچار دیابت بارداری نسبت به سایرین در خطر بیشتری از ابتلا به دیابت نوع یک و دو در بزرگسالی هستند.

استوار با اشاره به نقش وراثت در ابتلا به دیابت، تصریح کرد: سابقه خانوادگی فرد را مستعد ابتلا به دیابت می‌کند؛ بنابراین افراد باید دقت کنند که اگر سابقه ابتلا به دیابت در خانواده‌ درجه یک خود دارند حتما در سنین پایین‌تر برای غربالگری و تشخیص دیابت اقدام کنند.

علائم و عوارض ابتلا به دیابت چیست؟

او درباره علائم ابتلا به دیابت، تاکید کرد: علائم اولیه دیابت به شکل پر ادراری و پرنوشی در فرد ظاهر می‌شود. عدم تشخیص و درمان دیابت در طولانی مدت تقریبا بر همه ارگان‌های بدن اثرگذار است. مهم‌ترین تاثیر روی قلب است که احتمال سکته قلبی و مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی عروقی را افزایش می‌دهد. نارسایی کلیه، ایجاد مشکل در شبکیه چشم و اختلال بینایی فرد مبتلا که حتی در طولانی مدت می‌تواند سبب بروز کوری شود از عوارض بیماری است. همچنین دیابت بر اعصاب محیطی اثر گذاشته و باعث درد، مورمور، گِزگِز و علائم حسی در دست و پا شده و در نهایت می‌تواند منجر به وضعیتی شود که بخصوص انتهای اندام‌های تحتانی فرد مبتلا، زخم شده و به علت اختلال عصبی درد ناشی از زخم احساس نشده و زخم دیر تشخیص داده شود. نارسایی عروق ناشی از دیابت هم می‌تواند عاملی برای عدم ترمیم مناسب زخم‌ها شده و منجر به زخم پای دیابتی شود که در صورتی که به موقع به آن رسیدگی نشود ممکن است منجر به قطع اندام شود.

دیابت؛ سومین علت مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر

وی افزود: دیابت نهایتا باعث افزایش قابل توجه مرگ و میر می‌شود به شکلی که نزدیک به ۴ درصد علل مرگ یا در واقع سومین علت مرگ به علت بیماری‌های غیرواگیر در جهان و ایران دیابت است. یعنی بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطان،‌ دیابت از بین عوامل غیرواگیر، سومین علت مرگ افراد است. این آمار مربوط به قبل از شیوع کرونا است و قطعا آمار موارد در زمان کرونا متفاوت شده است.

۵۰۰ میلیون مبتلا به دیابت در جهان

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آمار بروز دیابت در ایران و جهان،‌ بیان کرد: طی سال‌های اخیر شیوع دیابت در دنیا بسیار افزایش یافته است؛ به شکلی که اکنون از هر ۱۰ نفر، یک نفر به دیابت مبتلا است و این یعنی شیوع دیابت در دنیا حدود ۱۰ درصد است. به دلیل این روند افزایشی، سازمان بهداشت جهانی در اهداف ۹ گانه‌ای که برای کشورهای دنیا تعیین کرده است هدف گذاری کرده است که شیوع دیابت را تا سال ۲۰۲۵ متوقف کند؛ زیرا به نظر می‌رسد ما نمی‌توانیم شیوع دیابت را کاهش دهیم؛ بنابراین فعلا هدف این است که نگذاریم از مقدار فعلی بیشتر افزایش یابد که البته همین هدف هم تاکنون در هیچ کشوری محقق نشده است و ۱۰ درصد مردم بالای ۲۰ سال مبتلا به دیابت هستند که یعنی بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در جهان به دیابت مبتلا هستند. روند به گونه‌ای است که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰ این آمار به ۷۵۰ میلیون نفر برسد.

افزایش ۳۰ درصدی شیوع دیابت در کشور طی ۵ سال

وی افزود: بر اساس پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر که در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ در کشور انجام شده است شیوع دیابت در کشور از ۱۱ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۱۴ درصد شیوع در سال ۱۴۰۰ رسیده است که یعنی شیوع دیابت در کشور به فاصله پنج سال حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است و به نظر می‌رسد که این روند افزایشی همچنان ادامه دارد.

سهم بالاتر شهرها از شیوع دیابت

او با اشاره به اینکه تعریف‌ها از دیابت در آمارگیری متفاوت است، توضیح داد: ما دو تعریف در این پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر استفاده کردیم که یک تعریف بر اساس قندخون ناشتا است. در این تعریف آمار از ۱۱ درصد به ۱۴ درصد رسیده است. در تعریفی که بر اساس هموگلوبین A۱C داشتیم هم شیوع دیابت حدود ۱۷.۵ درصد است. در شهرها تقریبا ۵۰ درصد شیوع بیشتر دیابت را شاهد هستیم. در واقع در روستاها شیوع دیابت نزدیک ۱۱ درصد و در شهرها نزدیک ۱۵ درصد است؛ بنابراین به نظر می‌رسد سبک زندگی شهرنشینی که شامل مصرف زیاد کالری، شیوع چاقی و کم تحرکی است یکی از عوامل خطر دیابت است.

توزیع جغرافیایی بروز دیابت در کشور

وی درباره توزیع جغرافیایی دیابت در شهرهای کشور، بیان کرد: بیشترین شیوع دیابت در استان‌هایی است که در نوار مرکزی کشور از شمال تا جنوب واقع شده‌اند. استان‌های تهران، مازندران، گیلان، یزد، مرکزی، اصفهان، سمنان، خوزستان و فارس در نقاط مرکزی شیوع بالای دیابت را دارند و شیوع دیابت در استان‌های شرقی و غربی کمتر است. به طور کلی ۵ استان اول از نظر ابتلا به دیابت به ترتیب شامل مازندران، گیلان، یزد، خوزستان و سمنان هستند.

سهم بیشتر زنان در ابتلا به دیابت

استوار با اشاره به اینکه شیوع دیابت در خانم‌ها بیش از آقایان است، بیان کرد: درصد بروز دیابت نوع دو در خانم‌ها ۱۵ درصد و در آقایان ۱۳ درصد است.

چرا روند بروز دیابت افزایشی است؟

وی درباره افزایش آمار ابتلا به دیابت در ایران و جهان، گفت: تغییر سبک زندگی مهم‌ترین عامل است. حدود ۵۰ سال قبل ۷۵ درصد جمعیت در روستاها ساکن بودند و فعالیت‌های سنگین کشاورزی و دامپروری انجام می‌دادند که در واقع در عین حال که غذای سالم‌تری هم مصرف می‌کردند، کالری سوزی بیشتری داشتند، اما اکنون ۷۵ درصد جمعیت در شهرها زندگی می‌کنند و این سبک زندگی شهری شامل تحرک کم و مصرف بالای غذا با افزودنی‌های چربی، نمک و شکر است.

او ادامه داد: بیش از نیمی از مردم حداقل تحرک لازم که ۱۵۰ دقیقه تحرک در هفته است را ندارند. چاقی یکی از مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت است و در عین حال مصرف میوه و سبزیجات هم خیلی پایین است و در کنار آنها مصرف سیگار، قلیان و الکل هم وجود دارد که همه اینها در کنار هم علت افزایش دیابت در سال‌های اخیر بوده است. البته بخشی از این افزایش شیوع مربوط به تغییرات جمعیتی و افزایش جمعیت سالمندان و نیز بهبود روش‌های درمان دیابت و زنده ماندن بیماران مبتلا به دیابت به مدت طولانی‌تر است.

از هر ۳ بیمار دیابتی، دو بیمار قندخون تحت کنترل ندارد

وی با اشاره به اینکه برای شناسایی مبتلایان به دیابت مشکل بزرگی در کشور نداریم، اظهار کرد: تقریبا از هر چهار بیمار دیابتی سه نفر (۷۳ درصد) از بیماری خود آگاه هستند؛ زیرا دیابت علامت دارد و افراد علامت‌دار به پزشک مراجعه می‌کنند. در عین حال آگاهی مردم هم نسبت به دیابت افزایش یافته است. از این بیماران شناخته شده حدود ۶۵ درصد افراد تحت درمان هستند ولی فقط یک سوم آنها (۳۰ درصد) قند خون کنترل شده دارند و یعنی از هر ۳ بیمار دیابتی دو بیمار، قندخون تحت کنترل ندارد و این در حالی است که هدف ما از درمان، کنترل بیماری و عدم بروز عوارض چشمی، قلبی، زخم پای دیابتی و... است که متاسفانه این اتفاق نیفتاده است. عدم کنترل بیماری به این موضوع بازمی‌گردد که یا رژیم درمانی صحیح برای بیمار تجویز نمی‌شود و یا اینکه پایبندی به درمان به هر دلیل پایین است.

افت ۴۰ درصدی غربالگری مبتلایان دیابت در پاندمی کرونا

رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آثار کرونا بر بروز، تشخیص و شناسایی موارد دیابت، بیان کرد: در زمان کرونا همه بخش‌های مرتبط با مدیریت دیابت با اختلال نسبی مواجه بوده است. از یک طرف شناسایی بیماری به درستی صورت نگرفت؛ چراکه نظام غربالگری و تشخیص بیماری با پوشش پایین‌تری به کار خود ادامه می‌داد زیرا هم درگیری کرونا وجود داشت و هم اینکه کارکنان بهداشتی مشغول ارائه خدمات مرتبط با کرونا بودند در نتیجه خدمات غربالگری به شدت (حدود ۴۰ درصد) افت کرد. از سوی دیگر چون تعدادی از مراکز درمانی تعطیل شد یا مراجعات مردم به دلیل ترس از کرونا کاهش یافت در نتیجه کنترل بیماری کاهش یافت و برخی هم که نمی‌توانستند از خانه خارج شوند و دارو تهیه کنند در نتیجه در مصرف دارو دچار اختلال شدند.

او تاکید کرد: موارد ذکر شده در حالی رخ داد که عوامل خطر بروز دیابت نظیر خانه نشینی،‌ کم تحرکی،‌ ریزه‌خواری، خوردن غذاهای چرب و شیرین و... در ایام کرونا افزایش یافت. با اینکه هنوز ارزیابی‌های دقیقی از اینکه دقیقا چه میزان شمار بیماران در ایران و جهان افزایش یافته، انجام نشده است اما می‌دانیم دوران بعد از کرونا برای دیابت دوران خوبی نیست.

کرونا عاملی برای تشدید دیابت مبتلایان

وی افزود: جنبه دیگر دیابت این بود که افرادی که دیابت داشتند و به کرونا مبتلا می‌شدند دچار تشدید علائم می‌شدند و بیماری‌ آنها از کنترل خارج می‌شد، کسانی هم که بیماری آنها تحت کنترل نبود در صورت ابتلا به کرونا مرگ و میر بیشتری داشتند. اساسا دیابت یکی از مهم‌ترین بیماری‌های زمینه‌ای است که در صورت عدم کنترل موجب افزایش احتمال موارد شدید، بستری در آی سی یو و مرگ می‌شود. در عین حال مصرف برخی داروها مانند کورتون‌ها برای فرایند درمان کرونا اساسا کار کنترل قند خون را دشوار می‌کرد که به دنبال این اتفاق احتمال بروز عوارض هم وجود داشت.

هزینه بالای درمان دیابت در جهان

او با اشاره به اینکه بروز دیابت هزینه‌های زیادی به دولت‌ها تحمیل می‌کند، اظهار کرد: هزینه درمان دیابت سالانه در دنیا نزدیک ۱۰۰۰ میلیارد دلار است. در ایران هنوز مطالعه جامعی در این رابطه صورت نگرفته است، اما این بیماری هم از بابت شناسایی و کنترل و هم از بابت درمان هزینه‌های بالایی دارد و در عین حال می‌تواند هزینه‌های غیرمستقیم نظیر از کار افتادگی هم داشته باشد.

دیابت یک بیماری مادام‌العمر است

وی با اشاره به اینکه عوارض دیابت در بلندمدت بروز می‌یابد، خاطرنشان کرد: دیابت یک بیماری مادام‌العمر است یعنی کسی که به دیابت مبتلا شود دیگر خوب نمی‌شود ما تنها می‌توانیم کاری کنیم که بیماری‌اش تحت کنترل قرار گیرد تا دچار عوارض نشود. بعد از ۱۰ تا ۱۵ سال که فرد مبتلا به دیابت کنترل نشده باشد،‌ عوارض به تدریج خود را نشان می‌دهند؛ مثلا دیابت کنترل نشده بعد از ۱۵ سال عوارض خود را بر شبکیه چشم می‌گذراد و یا عوارض کلیوی در یک سوم بیماران رخ می‌دهد. در ۱۰ تا ۲۰ درصد مبتلایان به دیابت نارسایی کلیه رخ می‌دهد یا ۱۰درصد بیماران مشکلات بینایی پیدا می‌کنند و یا ۵۰ درصد افراد دچار اختلال اعصاب محیطی می‌شوند و این آمار تامل برانگیز است. عمده قطع عضو ناشی از دیابت هم در پا رخ می‌دهد اما شدت‌های متفاوتی دارد یعنی ممکن است از یک انگشت تا یک بخش کامل از پا قطع شود.

او با تاکید بر لزوم آموزش بیماران برای مراقبت از خود در برابر دیابت و عوارض آن، تاکید کرد: آموزش به افراد یکی از موثرترین و هزینه‌ اثربخش‌ترین اقداماتی است که می‌توان انجام داد. در وهله اول آموزش جامعه مهم است که بدانند همه در معرض خطر ابتلا هستند و راه‌های شناسایی و جلوگیری از بروز بیماری را بشناسند. در عین حال دولت باید برای پیشگیری از هزینه‌های دیابت سرمایه‌گذاری کند و منابع لازم را برای این کار اختصاص دهد تا جلوی هزینه‌های بیشتر گرفته شود و این یک سرمایه‌گذاری برای سوددهی آینده است. اگر بیمار دیابتی به موقع شناسایی شود دیگر نیاز نیست با اقدام پر هزینه درمان شود.

لزوم پوشش بیمه‌ای داروهای جدید درمان دیابت

وی درباره پوشش بیمه خدمات تشخیصی و درمانی مرتبط با دیابت، گفت: داروهای پایه تحت پوشش بیمه هستند اما روز به روز داروهای موثرتر و ترکیبی به بازار دارویی می‌آیند که یا بعضا تحت پوشش بیمه نیستند یا تا بخواهند تحت پوشش آیند، زمان می‌برد. هزینه دارو در سال‌های اخیر بسیار زیاد شده است و بیماران برای تامین داروهای مورد نیازشان با مشکل مواجه هستند و در عین حال دسترسی به دارو هم نوسان داشته است. در کل پایبندی به درمان و کنترل بیماری سخت‌تر شده است.

استوار گفت: پایش قندخون نیازمند آزمایشات مکرر است و با یک قطره خون بند انگشت می‌توان قندخون را اندازه‌گیری کرد که این موضوع تا مدت‌ها تحت پوشش بیمه نبود اما کم کم بیمه‌ها قانع شده‌اند که پوشش این هزینه‌ها می‌تواند از هزینه‌های بیشتر درمان و عوارض ناشی از بیماری جلوگیری کند.

او با اشاره به وجود کلینیک تخصصی دیابت تحت نظر پژوهشگاه، اظهار کرد: در این مرکز روش‌های جدید مراقبت دیابت را ارائه می‌کنیم. کار ارزشمندی که این سال‌ها انجام شده است ارائه خدمات تخصصی مراقبتی پای دیابتی است. این نوع خدمت به طور تخصصی در بخش پای دیابتی بیمارستان شریعتی ارائه می‌شود و تا حد زیادی توانسته از قطع اندام جلوگیری کند. این خدمت باید در همه کشور توسعه پیدا کرده و در نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی ادغام شود تا عوارض برای این بیماران کاهش یابد.