فقر آهن را شناسایی کنید و به فکر درمان آن باشید

فقر آهن به این معنی است که مقدار آهن در بدن کم است و این اتفاق تقریباً شایع می‌باشد. کمبود آهن در زنان و زنان باردار شایع‌تر است.

شاید کلمهٔ آنمی را که برای کمبود آهن به کار می‌رود شنیده باشید؛ اما در واقع آنمی با کمبود آهن فرق می‌کند. آنمی زمانی است که خون، اکسیژن کافی به باقی قسمت‌های بدن نمی‌رساند. اما آنمی فقر آهن زمانی است که فرد گلبول‌های قرمز کمتری دارد. فقر آهن یا کمبود آهن، شایع‌ترین نوع آنمی است.

کمبود آهن بدون آنمی به‌سختی تشخیص داده می‌شود؛ زیرا در نتیجهٔ آزمایشات، تعداد گلبول‌های قرمز خون نرمال نشان داده می‌شود. اما ممکن است علائمی مانند ضعف، خستگی و مشکل در تمرکز وجود داشته باشد و در زندگی و کار روزمره اختلال ایجاد کند. اگر کمبود آهن به آنمی برسد علائم شدت می‌گیرند.

علائمی که در ادامه می‌گوییم مختص کمبود آهن یا آنمی نیستند؛ اما اگر ترکیبی از این علامت‌ها را دارید برای چکاپ به پزشک مراجعه کنید.

خسته و بی‌انرژی هستید

خستگی شایع‌ترین علامت کمبود آهن است که از علامت‌های معمول آنمی نیز می‌باشد. البته خستگی و بی‌انرژی بودن خاص این مشکل نیست، یعنی افراد ممکن است به دلایل عوارض گوناگونی احساس خستگی کنند، مثلاً اختلال خواب یا بیماری سلیاک.

معمولاً خستگی علامتی است که به‌سختی شناسایی می‌شود؛ زیرا بیشتر افراد به زندگی‌های پرمشغله و احساس خستگی عادت کرده‌اند و آن را علامتی از یک عارضه نمی‌دانند بلکه بخشی از زندگی خود می‌دانند. کمبود آهن باعث می‌شود اکسیژن کمتری به بافت‌ها برسد، در نتیجه بدن انرژی مورد نیازش را ندارد. اگر خستگی با احساس ضعف و عصبی بودن و بی‌تمرکزی همراه باشد، ممکن است به کمبود آهن در بدنتان مربوط باشد.

کمبود آهن باعث می‌شود اکسیژن کمتری به بافت‌ها برسد، در نتیجه بدن انرژی مورد نیازش را ندارد. اگر خستگی با احساس ضعف و عصبی بودن و بی‌تمرکزی همراه باشد، ممکن است به کمبود آهن در بدنتان مربوط باشد

خونریزی‌های پریودتان سنگین است

معمولاً اولین علت کمبود آهن در خانم‌ها خونریزی‌های سنگین پریود است. کسی که خون زیادی از دست می‌دهد و نمی‌تواند همهٔ آن را تا قبل از پریود بعدی جایگزین کند، دچار کمبود آهن می‌شود.

خونریزی نرمال پریود چیزی حدود دو تا سه قاشق از خون در هر ماه است. خونریزی سنگین یعنی اینکه هر یکی دو ساعت مجبور شوید پد یا تامپون خود را تعویض کنید یا بیشتر از هشت روز خونریزی داشته باشید. خونریزی‌های سنگین پریود ممکن است به طور طبیعی در آستانهٔ ورود به یائسگی نیز روی بدهد. به‌هرحال اگر با چنین مسئله‌ای روبرو هستید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید.

دیگر علت‌های از دست‌دادن خون که ممکن است منجر به کمبود آهن شود شامل بارداری، اهدای خون مکرر، تصادف و عمل جراحی می‌شود.

رنگ پریده‌اید

اگر بدنتان گلبول‌های قرمز کمتری داشته باشد (اتفاقی که در آنمی می‌افتد)، احتمالاً رنگ‌پریده به نظر خواهید رسید. رنگ‌پریدگی با ازدست‌دادن رنگ‌دانه‌های پوست یکی نیست، بلکه به جریان خون مربوط می‌شود.

رنگ‌پریدگی ناشی از آنمی می‌تواند خودش را در لب‌ها، لثه‌ها و لبهٔ پلک‌ها نشان دهد، یعنی این قسمت‌ها از بدن قرمزی کمتری نسبت به حد نرمال دارند.

اگر ناگهان رنگ‌پریده شدید یا تنگی نفس داشتید یا خون در مدفوعتان دیدید زودتر به پزشک مراجعه نمایید.

خیلی راحت دچار نفس‌تنگی می‌شوید

فرقی نمی‌کند چقدر عمیق نفس بکشید، اگر سطح اکسیژن خونتان پایین باشد، احساس تنگی نفس خواهید کرد. در ابتدا ممکن است احساس کنید وقتی از پله‌ها بالا می‌روید یا ورزش می‌کنید، مکرراً به تنگی نفس می‌افتید. اما تدریجاً حتی هنگام استراحت نیز احساس تنگی نفس خواهید داشت.

تپش قلب دارید

قلبی که مجبور است بیشتر کار کند می‌تواند دچار بی‌نظمی ضربان شود، ممکن است بزرگ شود و حتی دچار نارسایی شود. به‌هرحال حتی اگر می‌دانید بیماری قلبی دارید باز هم سطح آهن خونتان را چک کنید.

سندرم پای بی‌قرار دارید

اگر دلتان می‌خواهد مدام پاهایتان را حرکت دهید ممکن است سندرم پای بی‌قرار داشته باشید که یکی از علت‌های آن می‌تواند کمبود آهن باشد. کمبود آهن بدون آنمی اساساً با سندرم پای بی‌قرار ارتباط دارد.

اغلب سردرد دارید

حتی در شرایط کمبود آهن نیز بدن ترجیح می‌دهد اکسیژن  را به سر برساند تا به بافت‌های دیگر بدن. اما باز هم سر، اکسیژن کمتری از میزان نیاز خود دریافت خواهد کرد. در واکنش به این کمبود اکسیژن، عروق مغز متورم شده و باعث سردرد می‌شوند.

هوس خوردن گِل و یخ دارید

پیکا عارضه‌ای است که در آن فرد تمایل زیادی به خوردن چیزهای غیر خوردنی دارد، مثلاً یخ، کاغذ، شیشه، خاک و شن. پیکا یکی از راه‌هایی است که کمبود آهن خودش را با آن نشان می‌دهد. طبق این تمایلات غیرمعمول عمل‌کردن می‌تواند مشکلات دیگری برای سلامتی ایجاد کند، مثلاً انسداد روده و آسیب دندان‌ها.

احساس اضطراب و افسردگی می‌کنید

کمبود آهن می‌تواند موجب تغییراتی در مغز شود و ریسک علائم روحی و روانی مانند اضطراب و افسردگی را بالا ببرد. اغلب، مکمل آهن می‌تواند این ریسک را کاهش دهد.

دچار ریزش مو شده‌اید

وقتی کمبود آهن به آنمی می‌رسد می‌تواند ریزش مو ایجاد کند. کمبود آهن، بدن را در فاز تلاش برای بقا قرار می‌دهد، بنابراین بدن، ترجیح می‌دهد اکسیژن را به عملکردهای حیاتی بدن برساند نه مثلاً به عملکردهایی که به حفظ موها مربوط می‌شوند.

ریزش مو روی می‌دهد؛ چون کمبود آهن بر سلول‌های اپیتلیال که سلول‌های پوششی سطح بدن هستند، مثلاً پوست و رگ‌ها اثر می‌گذارد. به همین دلیل ممکن است دچار خشکی و زبری پوست و شکنندگی و تغییر فرم ناخن‌ها نیز بشوید.

از ریزش موهایتان نترسید، بیشتر افراد روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ تار موی خود را از دست می‌دهند. تفاوت بین ریزش موی طبیعی و ریزش موی ناشی از کمبود آهن این است که در مورد دوم موها تا زمانی که علت ریزش درمان نشود مجدداً رشد نخواهند کرد.

تیروئیدتان کم‌کار است

تیروئید شما هورمون‌هایی می‌سازد که کنترل‌کنندهٔ سرعت فعالیت‌های بدن مانند کالری‌سوزی و ضربان قلب‌اند. کمبود آهن می‌تواند عملکرد تیروئید را مختل کند و باعث کم‌کاری تیروئید شود. کم‌کاری تیروئید اغلب زود تشخیص داده نمی‌شود و حدود ۶۰ درصد از افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند از آن بی‌اطلاع‌اند. اگر می‌بینید کم‌انرژی هستید، وزن اضافه کرده‌اید یا حتی دمای بدنتان پایین است برای چکاپ به پزشک مراجعه کنید.

باردارید

جنین برای رشد به آهن نیاز دارد و این آهن را از بدن مادر می‌گیرد. خیلی از افراد حین زایمان نیز خون زیادی از دست می‌دهند و دچار کمبود آهن می‌شوند. اگر سابقهٔ چند بارداری دارید یا فاصلهٔ بارداری‌هایتان کم است و یا مرتباً به دلیل ویار استفراغ می‌کنید به پزشکتان اطلاع دهید.

زبانتان صاف به نظر می‌رسد

کمبود آهن و آنمی باعث می‌شود علاوه بر اینکه زبان بی‌رنگ به نظر برسد، سطح میوگلوبین نیز که پروتئینی در گلبول‌های قرمز و حامی سلامت عضله است کمتر شود (مثل عضله‌ای که زبان را تشکیل می‌دهد). در نتیجه افرادی که کمبود آهن دارند ممکن است زبانشان درخشان و به طرز عجیبی صاف به نظر برسد. همچنین ممکن است فرد احساس درد و خشکی در زبان داشته باشد که به این عارضه گلوسیتیس می‌گویند.

بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده دارید

بیماری سلیاک و بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت زخمی روده باعث التهاب و آسیب سیستم گوارش می‌شوند و این می‌تواند منجر به ازدست‌دادن خون و مشکلاتی در جذب آهن شود.

در افرادی که بیماری سلیاک دارند، خوردن گلوتن می‌تواند به روده باریک آسیب بزند. بیماری‌های التهابی روده نیز موجب التهاب سیستم گوارش می‌شوند. بیماری کرون بر تمام سیستم گوارش اثر می‌گذارد، درحالی‌که کولیت زخمی روده فقط مربوط به کولون می‌باشد. بیماری‌های التهابی روده با علائمی مانند اسهال، شکم‌درد، زخم معده و خونریزی خود را نشان می‌دهند. در صورتی که هر یک از این مشکلات را دارید با پزشک در مورد اینکه برای افزایش جذب آهن چه باید بکنید مشورت نمایید.

دست و پایتان سرد است

سرد بودن دست‌ها و پاها می‌تواند علامت کمبود آهن و آنمی باشد. بدن درصورتی‌که اکسیژن کافی دریافت نکند، در تنظیم دمای خود مشکل خواهد داشت.

چگونه آهن بیشتری به بدن برسانید؟

نیاز بدن به آهن بر اساس سن و جنسیت متفاوت است. خانم‌های باردار در هر سنی به آهن بیشتری نیاز دارند و خانم‌های شیرده به آهن کمتری نیازمندند. این‌طور نیست که هر چه بیشتر آهن بخورید بهتر است. مصرف آهن بیشتر از حد نیاز بدن نیز خطرناک است و می‌تواند به اندام‌ها آسیب بزند و ریسک دیابت و حمله قلبی و سرطان را بالا ببرد.

بهترین راه دریافت آهن موردنیاز بدن، تغذیه است. غذاهای آهن‌دار شامل حبوبات، میوه‌های خشک، تخم‌مرغ، گوشت قرمز، سالمون، نخودسبز، توفو و سبزیجات برگدار تیره می‌شوند. خوردن غذاهای آهن‌دار همراه با ویتامین C مانند پرتقال و توت‌فرنگی و گوجه‌فرنگی به بدن در جذب آهن کمک می‌کند.

نیازی نیست مکمل آهن مصرف کنید، مگر اینکه کمبود آهن داشته باشید و پزشک برایتان تجویز کند. قرص‌های خوراکی آهن برای درمان تجویز می‌شوند که معمولاً سه تا شش ماه طول می‌کشد (در دوره بارداری). مکمل آهن می‌تواند عوارضی مانند تهوع، استفراغ، مزهٔ فلز مانند در دهان و اسهال و ناراحتی معده ایجاد کند.