داروی دیابت شمشیری دولبه است

سوال این است که «آیا داروی دیابت می‌تواند حافظه را بهبود بخشد، اعتیاد را کاهش دهد و بر خلق‌وخوی تاثیر بگذارد؟»، دانشمندان اثرات شگفت‌انگیز داروهای «پپتید شبه گلوکاگون یک» بر سلامت مغز را کشف کردند، اما «آیا خطرات پنهانی در مصرف این دارو وجود دارد؟».

محققان در تحقیقی که نتایج آن به‌تازگی در نشریه سلامت روان نیچر منتشر شده بررسی کردند که چگونه داروهای تاثیرگذار بر آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» که در اصل برای دیابت و چاقی ساخته شده‌اند، می‌توانند بر اختلالات شناختی و سلامت روان تاثیر بگذارند. آنان شواهدی را بررسی کردند که نشان می‌دهد، این داروها می‌توانند مزایای غیرمنتظره‌ای برای شرایطی مانند زوال عقل، افسردگی و اعتیاد ارائه دهند.

سلامت متابولیک و شناختی

دانشمندان دریافتند که بدن و ذهن به‌خصوص در شرایطی مانند دیابت و چاقی ارتباط نزدیکی با هم دارند. افرادی که با این بیماری‌های متابولیک زندگی می‌کنند اغلب با خطرات زوال شناختی، زوال عقل و مسائل مربوط به سلامت روان مانند افسردگی مواجه هستند.

دیابت نوع دو، مشکل عمده بهداشت عمومی جهانی است که بار جهانی سنگین بر سلامت عمومی و هزینه‌های اقتصادی قابل‌توجه بر جامعه تحمیل می‌کند و شایع‌ترین نوع دیابت است. «پپتید شبه گلوکاگون یک» یکی از انواع هورمون‌های گوارشی است که فعالیت آن در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو کاهش یافته است. تجویز  «پپتید شبه گلوکاگون یک» به بیماران مبتلا به دیابت نوع دو منجر به طبیعی شدن شرایط هایپرگلیسمی می‌شود؛ بنابراین راهبردهای مبتنی بر افزایش «پپتید شبه گلوکاگون یک» و نیز استفاده از آگونیست‌های گیرنده  «پپتید شبه گلوکاگون یک» اهداف مناسبی برای درمان دیابت نوع دو به نظر می‌رسند.

نتایج مقاله «مروری بر مکانیسم و عملکرد پپتید شبه گلوکاگون یک و آگونیست‌های گیرنده آن در بهبود دیابت نوع دو» منتشرشده در نشریه علوم پزشکی رازی نشان داد، نقش «پپتید شبه گلوکاگون یک» در متابولیسم شامل ترشح انسولین، مهار گلوکاگون، حفظ سلول بتا، سرکوب تخلیه معده، بی‌اشتهایی، کاهش وزن بدن، تشکیل استخوان و محافظت از برخی اندام‌ها (مغز، قلب و کلیه) است.

محققان دریافتند که اختلال در سیگنال‌دهی انسولین، التهاب و متابولیسم مغز، ممکن است زمینه‌ساز این پیوندها باشد. علاوه بر این، سیستم‌های پاداش و استرس مغز را می‌توان با اختلال در عملکرد متابولیک تغییر داد که بر سوءمصرف مواد و بی‌ثباتی خلقی تاثیرگذار است.

در حالی که درمان‌های استاندارد برای اختلالات شناختی و روان‌پزشکی وجود دارد، اما اغلب تا حدی موثر هستند و می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. این امر محققان را به کشف رویکردهای جدید سوق داده است. شواهد در حال ظهور نشان دادند که آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک»، داروهایی برای کنترل قند خون و حمایت از کاهش وزن، ممکن است عملکرد مغز و سلامت ذهنی را نیز افزایش دهند. با این حال، نتایج آزمایش‌های بالینی متفاوت بوده و مکانیسم‌هایی که این داروها بر مغز تاثیر می‌گذارند نامشخص است و این امر نیاز به ارزیابی جامع بیشتر را ایجاد می‌کند.

تحقیق حاضر بررسی گسترده‌ای از تحقیقات پیش‌بالینی و بالینی را برای ارزیابی نقش بالقوه آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» در اختلالات شناختی و سلامت روان انجام داد. آنان ۲۷۸ تحقیق پیش بالینی و مکانیکی شامل مدل‌های حیوانی، تحقیقات سلولی و ۹۶ تحقیق بالینی را در انسان ها تجزیه‌وتحلیل کردند.

این بررسی بالینی شامل کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده، مطالعات مشاهده‌ای و متاآنالیزهایی بود که اثرات آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» را در طیف وسیعی از شرایط ارزیابی می‌کردند. تحقیقات وارد شده به بررسی اختلالات شناختی مانند زوال عقل و بیماری پارکینسون، اختلالات مصرف مواد، بیماری‌های روان‌پریشی، اختلالات خلقی و اضطرابی و اختلالات خوردن پرداختند.

تحقیقات پیش بالینی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفتند، چگونگی تاثیر آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» بر مغز، به‌ویژه نقش آن در کاهش التهاب، محافظت از نورون‌ها در برابر آسیب، افزایش عملکرد سیناپسی و بهبود سیگنال‌دهی انسولین در مغز را بررسی کردند.

برخی کارآزمایی‌ها بررسی کردند که آیا آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» می‌توانند پیشرفت زوال عقل را در افراد مبتلا به دیابت آهسته کنند؟، در حالی که برخی دیگر اثرات آن‌ها روی میل به مواد یا اختلالات شناختی مرتبط با اسکیزوفرنی را آزمایش کردند. در بیماران مبتلا به چاقی و دیابت نوع ۲، تعدادی از کارآزمایی‌ها ارزیابی کردند که آیا تاثیر آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» می‌توانند علائم افسردگی را کاهش دهند یا خیر، با این حال، برخی از تحقیقات همچنین اثرات نامطلوب بالقوه، ازجمله اختلالات خلقی و افکار خودکشی را گزارش کردند که منجر به نگرانی‌های نظارتی و درخواست برای تحقیقات بیشتر شد.

یافته‌های اصلی

این تحقیق از روش‌های جستجو و غربالگری دقیق پیروی کرد تا اطمینان حاصل شود که فقط شواهد با کیفیت زیاد گنجانده شده است. علاوه بر این، هدف محققان شناسایی الگوها در شرایط مختلفی بود برای اینکه تعیین کند آیا آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» ممکن است مزایای عصب روان‌پزشکی گسترده‌ای ارائه دهند یا اینکه آیا اثرات آنها مختص برخی اختلالات است.

نتایج این تحقیق نشان داد که آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» برای بهبود عملکرد شناختی و کاهش خطر زوال عقل، به‌ویژه در افراد مبتلا به دیابت، نویدبخش است. نتایج تحقیقات مشاهده‌ای نشان داد که داروهای آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» مانند «لیراگلوتاید» و «سماگلوتاید» ممکن است با احتمال کمتری برای ابتلا به زوال عقل همراه باشد. با این حال، برخی از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده، به‌ویژه در ارزیابی‌های کوتاه‌مدت، پیشرفت‌های شناختی قابل‌توجهی پیدا نکردند. علاوه بر این، نتایج تحقیقات حیوانی از این یافته‌ها پشتیبانی می‌کند و بهبود حافظه و کاهش التهاب مغز و تجمع پروتئین سمی را نشان می‌دهد.

برای اختلالات مصرف مواد، شواهد اولیه حاکی از آن است که آگونیست‌های گیرنده پپتید شبه گلوکاگون ممکن است با تاثیرگذاری بر مسیرهای دوپامین درگیر در پردازش پاداش، میل به الکل و مواد افیونی را کاهش دهد، با این حال، نتایج برای اعتیاد به کوکائین و نیکوتین ناهمسان بود و تعداد مطالعات انسانی محدود بود.

شواهد مربوط به تاثیر آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» بر اختلالات خلقی و اضطرابی متناقض بود. برخی از نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» علائم افسردگی، به‌ویژه در بیماران مبتلا به دیابت و چاقی را بهبود می‌بخشد. با این حال، دیگران در مورد بدتر شدن احتمالی خلق‌وخوی، ازجمله گزارش‌های نادر از افکار خودکشی، نگرانی‌هایی را مطرح کردند. در حال حاضر، آژانس‌های نظارتی بررسی‌هایی را برای ارزیابی این خطرات بالقوه آغاز کرده‌اند.

در اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی، آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» اغلب در مورد افزایش وزن ناشی از آنتی‌سایکوتیک و اختلالات متابولیک مزایایی را نشان دادند. با این حال، آنها به‌طور مداوم علائم روان‌پزشکی یا عملکرد شناختی را در این بیماران بهبود ندادند. همچنین آگونیست‌های گیرنده پپتید «پپتید شبه گلوکاگون یک» پتانسیلی برای کنترل اختلال پرخوری، کاهش پرخوری هیجانی و بهبود کنترل بر مصرف غذا نشان داد.

برخی از محدودیت‌های پژوهش در این زمینه، ازجمله تکیه بر مطالعات حیوانی برای درک سازوکار آن که ممکن است به‌طور کامل زیست‌شناسی انسان را منعکس نکند، برجسته است. همچنین کارآزمایی‌های بالینی زیادی روی افراد مبتلا به دیابت یا چاقی انجام شد و مشخص نیست که آیا این داروها مزایای یکسانی را در افراد بدون این شرایط دارند یا خیر. علاوه بر این، مشخصات ایمنی بلندمدت آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» برای سلامت روان نامشخص و مطالعات بیشتری برای روشن شدن خطرات احتمالی مورد نیاز است.

نتیجه‌گیری

به‌طور خلاصه، این یافته‌ها نشان داد که آگونیست‌های گیرنده «پپتید شبه گلوکاگون یک» می‌توانند پتانسیلی فراتر از دیابت و چاقی داشته باشد و مزایای احتمالی برای سلامت شناختی و اعتیاد ارائه دهند. با این حال، میزان این اثرات با توجه به شرایط متفاوت است و شواهد حاصل از کارآزمایی‌های بالینی متناقض هستند. در حالی که برخی یافته‌ها ویژگی‌های محافظ عصبی را نشان می‌دهند، نگرانی‌های ایمنی، به‌ویژه در مورد اختلالات خلقی و خودکشی، مستلزم بررسی دقیق‌تر است. تحقیقات بیشتری برای تایید این یافته‌ها و روشن شدن اینکه آیا این داروها می‌توانند به بخشی از مراقبت‌های بهداشت روان در آینده تبدیل شوند، نیاز است.