داروی افزایش قد؛ دروغ یا حقیقت؟

این تبلیغات امروزه به قدری مرسوم شده‌اند که گویی تمام مردم ایران از اضافه وزن، کوتاهی قد، کچلی، افسردگی، اعتیاد و هزاران مشکل دیگر رنج می‌برند! بیشتر این آگهی‌ها محصولاتی را به عرضه می‌گذارند که کوچک‌ترین تاثیر مثبتی بر سلامت و زیبایی ندارند. این هفته، صفحه «درمانگاه» به بررسی صحت و سقم تبلیغاتی می‌پردازد که افزایش قد را در هر سنی تضمین می‌کنند.

افزایش قد بعد از بلوغ غیرممکن است

روند افزایش قد فقط تا زمانی ادامه دارد که رشد فرد کامل نشده و صفحات رشد استخوان‌ها هنوز باز باشد. بعد از تمام شدن دوران بلوغ یا حداکثر 2 سال بعد از آن، به‌تدریج صفحات رشد استخوان‌ها بسته می‌شوند و دیگر به هیچ وجه، با هیچ دارو یا وسیله‌ای امکان افزایش قد برای فرد وجود ندارد، مگر از طریق اعمال جراحی که فقط در بعضی موارد خاص انجام می‌شود. این ادعا که بعد از بلوغ می‌توان با استفاده از داروها و دمپایی‌های خاص شاهد افزایش قد بود، یک ادعای محال است.

داروهایی که در حال حاضر برای افزایش قد تبلیغ می‌شوند بیشتر حاوی ترکیبات کلسیم هستند. کلسیم برای حفظ سلامت بدن و استخوان‌ها لازم و ضروری است و به طور طبیعی از طریق رژیم غذایی، با مصرف منظم لبنیات تامین می‌شود. افرادی که دچار کمبود دریافت کلسیم‌ هستند، لازم است از مکمل‌های کلسیم استفاده کنند. اگرچه مصرف مکمل کلسیم به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند، هیچ نقشی در افزایش قد بعد از دوران بلوغ ندارد، اما مصرف آن قبل از بلوغ به رشد کافی کمک می‌کند. البته در مورد کودکان نیز باید توجه داشت مصرف بیش از حد کلسیم نه‌تنها باعث رشد قد بیشتر از حد انتظار نمی‌شود، بلکه خطر رسوب کلسیم در کلیه‌ها و تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

مصرف هورمون رشد بعد از بلوغ استخوان‌ها را پهن می‌کند

بعضی از افراد معتقدند هورمون رشد در قرص‌های افزایش قد وجود دارد اما باید بدانید هورمون رشد به صورت خوراکی استفاده‌ای ندارد، بلکه به صورت تزریقی مصرف می‌شود. استفاده از هورمون رشد نیز بعد از دوران بلوغ هیچ اثری بر افزایش قد نمی‌گذارد و حتی ممکن است باعث اختلال در متابولیسم طبیعی بدن و رشد عرضی استخوان‌ها شود. به عبارت دیگر مصرف آن باعث پهن شدن تنه و اندام فرد خواهد شد اما تزریق هورمون رشد قبل از بلوغ و بسته شدن صفحات رشد در بعضی موارد خاص می‌تواند موثر واقع شود. تشخیص این موارد برعهده پزشک فوق‌تخصص غدد است. اگر فوق‌تخصص غدد احساس کند کودک یا نوجوان به دلیل کمبود هورمون رشد دچار عقب‌افتادگی رشد شده، با تجویز هورمون رشد به اصلاح رشد قدی او کمک خواهد کرد.

3 عامل مهم در افزایش قد: تغذیه، ورزش، استراحت

یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در رشد قدی، ژنتیک است. ژنتیک هر فرد مشخص می‌کند چه قدی را از او انتظار داشته باشیم. البته اینکه فرد به قد مورد انتظار نهایی خود برسد یا نه به عوامل مختلفی بستگی دارد. در این میان 3 عامل اهمیت بیشتری دارند؛ اولین عامل، پیروی از رژیم غذایی سالم و دریافت مواد مغذی مورد نیاز بدن، به‌خصوص کلسیم و پروتئین است.

دومین عامل ورزش و تحرک و سومین عامل داشتن استراحت کافی است. این عوامل کنار ژنتیک می‌توانند قد نهایی فرد را مشخص کنند. اگر فرد رژیم غذایی مناسبی نداشته باشد، حتی عوامل ژنتیکی بلندی قد نیز موثر واقع نمی‌شوند و درنهایت دچار کوتاهی قد می‌شود. استراحت کافی و خواب شبانه نیز در رشد کودکان بسیار موثر است. فعالیت فیزیکی، ورزش و تحرک هم با افزایش ترشح هورمون رشد در کودکان باعث افزایش رشد قد می‌شود.

صبح‌ها قدبلند‌تر هستیم!

یکی از عوامل موثر بر قد، طول ستون فقرات است. ستون فقرات از دو قسمت تشکیل شده؛ مهره‌های استخوانی سخت و دیسک‌های بین‌مهره‌ای که بافتی نرم دارند. دیسک‌های بین‌مهره‌ای مانند هر بافت نرم دیگر از مقداری آب میان‌بافتی تشکیل شده‌اند. با ایستادن در حالت قائم طی روز و اعمال فشار و وزن روی مهره‌ها و دیسک‌های بین‌مهره‌ای، به‌تدریج دیسک‌ها مقداری از آب میان‌بافتی خود را از دست می‌دهند و ارتفاعشان کاهش پیدا می‌کند. این موضوع باعث می‌شود در پایان روز، قد در حد چند میلی‌متر کوتاه‌تر باشد اما با خوابیدن در حالت درازکش و استراحت در طول شب، وزن از روی ستون فقرات برداشته می‌شود و به‌تدریج آب میان‌بافتی ازدست‌رفته جایگزین می‌شود و به دیسک‌های بین‌مهره‌ای برمی‌گردد. این موضوع باعث می‌شود هنگام صبح احساس کنیم چند میلی‌متر نسبت به شب قدبلندتر هستیم.

دکتر فتانه اکبری

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، عضو انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران

بعد از 18 سالگی، هیچ مکمل و دارویی باعث رشد و افزایش قد نمی‌شود

بلند شدن قد کودکتان، دغدغه ذهنی‌تان شده است. فکر می‌کنید به این دلیل که همسرتان قد کوتاهی دارد، باید هرچه زودتر تمهیدات لازم را انجام دهید. او را کلاس‌های مختلف ورزشی اعم از بسکتبال و والیبال ثبت‌نام کرده‌اید. تبلیغات غلط و سود‌جویانه هم گاهی قلقلکتان می‌دهد؛ کفش‌ها و داروها و وسایلی برای قد کشیدن. بدتان نمی‌آید آنها را روی کودکتان امتحان کنید. شایع‌ترین دلیل کوتاه قدی چیست و آیا آنچه در ماهواره برای افزایش قد تبلیغ می‌شود، راهی برای افزایش قد است و آیا واقعا اینها تبلیغات واقعی است؟

ممکن است افزایش قد در برخی افراد تا 20 سالگی هم ادامه یابد، اما بعد از آن سن، نه دارویی وجود دارد که رشد قد را افزایش دهد و نه مکمل‌ها چنین تاثیری خواهند گذاشت، بنابراین مکمل‌ها یا سایر روش‌هایی که در ماهواره تبلیغ می‌شود، به هیچ عنوان اثری در افزایش رشد ندارند.

تهیه دارو فقط از داروخانه

آنچه باید مردم دقت کنند، اینکه هر دارویی که از لحاظ علمی تایید شده باشد، به داروخانه‌ها راه می‌یابد. مردم مطمئن باشند داروهایی که خارج از این کانال عرضه می‌شود، با اینکه حداقل‌های لازم را برای تاثیر‌گذاری ندارد، برای سلامت مضر و ممکن است تاثیرات برعکس داشته باشد. دو عامل مهم در تعیین قد افراد تاثیرگذار است؛ مهم‌ترین عامل ژنتیک است که تاثیر آن در جمعیت‌های مختلف بین 60 تا 80 درصد متغیر است. کنار ژنتیک، عوامل محیطی شامل تغذیه، شیوه زندگی، میزان خواب، فعالیت بدنی، آب و هوا و محیط زندگی نیز در رشد قدی تاثیر‌گذار است.

مصرف مکمل‌ها فراموش نشود

تا 4 سالگی 50 درصد رشد قدی، از 4 تا 8 سالگی 30 درصد و بعد از آن تا سن بلوغ یعنی 18 سالگی، 20 درصد از رشد قدی اتفاق می‌افتد. در واقع 18 سالگی زمان پایان رشد قدی افراد است.

به طور کلی، در انتهای استخوان‌ها نقاطی به نام صفحات رشد وجود دارد. این صفحات تا 18 سالگی حالت غضروفی دارد و سبب می‌شود رشد ادامه یابد و پس از آن، شکل استخوانی به خود می‌گیرد که اصطلاحا می‌گویند صفحات رشد بسته شده و رشدی بعد از آن اتفاق نمی‌افتد. هر درمانی از سوی پزشک متخصص، قبل از بسته شدن صفحات رشد در 18 سالگی یا گاهی 20 سالگی نتیجه‌بخش است و بعد از این سن، هیچ دارو یا مکملی تاثیرگذار نیست.

عمده تاثیر داروها و مکمل‌ها تا 18 سالگی است. مکمل‌های رشد عبارتند از فراورده‌های حاوی اسیدهای آمینه، کلسیم ویتامینD، منیزیم، فسفر، فلوئور، زینک یا ترکیبی از آنها. این ترکیب‌ها در برخی افراد به عنوان مکمل درمان توسط پزشک متخصص توصیه می‌شود.

آیا داروهای هورمونی قبل از بلوغ در افزایش قد تاثیرگذار است؟

مهم‌ترین عامل رشد قد، هورمون رشد است که در بدن تولید و ترشح می‌شود. اگر در سنین کمتر از 18 سالگی کمبود هورمون توسط پزشک متخصص تشخیص داده شود، می‌توان با تجویز هورمون رشد تا حدود مشخصی، رشد قدی را تحریک کرد.

داروهایی که کوتاهی قد می‌آورد

گاهی فرد به دلیل ابتلا به بیماری، داروی خاصی استفاده می‌کند. اگر مصرف دارویی توسط پزشک تشخیص داده شد، پزشک این مضرات را در نظر گرفته و نباید از مصرف آن نگران بود اما به طور کلی، مصرف بیش از اندازه یا طولانی بعضی داروها مانند کورتون در سنین رشد مضر است، البته نباید به دلیل ترس از اختلال در رشد، دارو را کنار گذاشت.

تنها کاری که باید انجام بدهیم تا بیشترین اثر مثبت و کمترین مضرات را از مصرف یک دارو دریافت کنیم، این است که دارو را مطابق تجویز پزشک و دستورات او و همچنین با مشاوره داروساز مصرف کنیم.

نوشابه،‌ قد را می‌خورد

در حال حاضر برخی کودکان نوشابه و بیسکویت مصرف می‌کنند. این مواد قبل از بلوغ می‌تواند از رشد جلوگیری کند. تحقیقات روی دوقلوهای همسان نشان می‌دهد تغذیه بر رشد قدی افراد تاثیر می‌گذارد. نوشابه به طور خاص مانع جذب کلسیم می‌شود و از این طریق می‌تواند باعث کاهش رشد قد یا کوتاه قدی شود. ضمن اینکه نوشابه گازدار باعث پوکی استخوان و مشکلات ناشی از آن می‌شود. بنابراین توصیه می‌کنیم مصرف این گونه مواد تاحد ممکن محدود شود.

بلند قدی، هدیه آفتاب

سنتز ویتامین D در بدن، تحت تاثیر نور آفتاب اتفاق می‌افتد. ویتامین D به نوبه خود سبب افزایش جذب کلسیم می‌شود. کلسیم ماده اولیه ساخت استخوان و یکی از مهم‌ترین عوامل رشد قد است. زمانی که در معرض آفتاب قرار می‌گیرید، تولید ویتامین D و جذب کلسیم در بدن افزایش می‌یابد و می‌تواند به رشد کمک کند.

مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه شود، این است که ژنتیک در رشد قد افراد عامل غالب است اما برای رشد بهتر، تغذیه سالم، مصرف پروتئین و ورزش نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد. کنار اینها، ویتامین D، کلسیم، زینک و منیزیم نیز به رشد قدی کمک می‌کند.

آیا ورزش بلند قدتان می‌کند؟

بعضی مطالعات نشان می‌دهد، بچه‌های ورزشکار اندکی بلندقدتر از دیگر بچه‌ها هستند اما آیا چنین مشاهداتی اثربخشی ورزش کردن را در بلندقدی تایید می‌کند؟ مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد ممکن است ساعات متمادی مصرف انرژی، زمان خواب را افزایش دهد و درنتیجه زمینه‌ای مناسب برای تولید هورمون رشد به وجود بیاید. از سوی دیگر بچه‌های بلندقد نسبت به بچه‌های کوتاه‌تر، گزینه‌های مطلوب‌تری برای ورزش هستند.

با این حال نمی‌توان ورزش را عاملی برای بلندقدی کودکان دانست، درعین حال نباید منکر تاثیر آن بر محکم شدن توده استخوانی شد. ورزش با افزایش فشاری کاملا طبیعی بر استخوان‌بندی بدن کمک می‌کند بدن کلسیم مورد نیازش را تا 10 سال آینده تامین کند. شاید ورزش همراه با افزایش قد نباشد، اما تراکم استخوان‌ها را به ارمغان می‌آورد.

دکتر کاوه سالارمند

داروساز

تبلیغات ماهواره‌ای برای افزایش طول قد را باور نکنید

افراد بسیاری از اندازه قد خود ناراضی هستند و برای افزایش آن به روش‌های مختلفی مانند استفاده از انواع قرص‌های افزایش قد یا کفش‌های مخصوص متوسل می‌شوند و زمانی که پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند، حتی ممکن است به دنبال عمل جراحی به منظور افزایش قد خود باشند.

واقعیت این است که بعد از بسته شدن صفحه رشد که چند سالی بعد از بلوغ جسمی اتفاق می‌افتد، دیگر امکان افزایش قد وجود ندارد. روش‌هایی مانند مصرف انواع دارو، کفش‌های مخصوص و دیگر مواردی که در تبلیغات ماهواره‌ای می‌بینید کاملا ریشه غیرعلمی دارد.

در واقع جراحی منجر به افزایش قد در مواردی مانند عدم یکسان بودن طول اندام ضرورت دارد.

چنانچه در بخش اندام تحتانی، یک طرف از طرف مقابل کوتاه‌تر باشد، صدمات آتی در مفاصل، اندام‌های تحتانی و ستون فقرات ایجاد خواهد شد.

برای پیشگیری از این صدمات، چنانچه اختلاف طول دو طرف اندام کم باشد، از کفی مخصوص و اگر اختلاف زیاد باشد، از روش‌های جراحی استفاده می‌شود.

افراد زیادی برای افزایش قد و تغییر ظاهری خود به دنبال چنین جراحی‌ای هستند و به ندرت برخی پزشکان این عمل را برای متقاضیان انجام می‌دهند. تکنیک و وسایل استفاده‌شده در این عمل پیچیده نیست اما عوارض این جراحی بسیار زیاد است و به همین دلیل برای افزایش قد ظاهری، جراحی ارتوپدی توصیه نمی‌شود.

تکنیک افزایش قد

در این عمل استخوان مربوط شکسته می‌شود و وسیله‌ای داخل حفره استخوانی کار گذاشته می‌شود. این وسیله به‌تدریج افزایش طول پیدا می‌کند و استخوان را همراه با خود رشد می‌دهد و بعد از مدتی این فرایند متوقف می‌شود. گاهی اوقات از پیوند استخوانی نیز برای این جراحی استفاده می‌شود و در همین راستا می‌توان به میزان‌ متنوعی طول اندام تحتانی را زیادتر کرد.

مهم‌ترین عوارض این عمل جراحی، جوش نخوردن استخوان، جوش خوردن معیوب و عفونت بافت استخوانی است. به همین دلیل از نظر اصول علمی، جراحی برای اصلاح قد از لحاظ زیبایی به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. همچنین بعد از بسته شدن صفحه رشد استفاده از انواع قرص و کفش‌های مخصوص برای افزایش قد فایده‌ای ندارد.

دکتر علیرضا منافی راثی

ارتوپد، مدیر برنامه فلوشیپ رشته هیپ و لگن دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

فرمولی برای تخمین قد فرزندان

افزایش قد به طور عمده تحت‌تاثیر ژنتیک است. درواقع عامل تایین‌کننده قد نهایی افراد، قد پدر و مادر آنهاست. رشد قد از دوران جنینی آغاز می‌شود و در دوران کودکی ادامه پیدا می‌کند. طی 2 سال اول زندگی معمولا حدود 35 سانتی‌متر به طول قد اضافه می‌شود و بعد به طور متوسط تا زمان بلوغ، در هر سال 6 سانتی‌متر افزایش قد خواهیم داشت. در زمان بلوغ نیز شاهد یک جهش رشدی دیگر هستیم. در این جهش، دخترها حدود 20 تا 25 سانتی‌متر و پسرها حدود 25 تا 30 سانتی‌متر افزایش قد پیدا می‌کنند و بعد صفحات رشد بسته می‌شوند. اگر قد پدر و مادر کوتاه باشد، قد نهایی فرزند هم کوتاه خواهد شد. با استفاده از یک فرمول می‌توان حدود قد فرزندان را تخمین زد. برای این منظور باید مجموع قد پدر و مادر را تقسیم بر دو کنید. سپس نتیجه آن را در پسرها به اضافه عدد 5/6 و در دخترها منهای عدد 5/6 کنید،نتیجه این فرمول حدودی است و ممکن است قد فرزندان با این اعداد به طور دقیق مطابقت نداشته باشد.

• نقش حیاتی هورمون‌ها: در بررسی کوتاهی قد، چند علل هورمونی مطرح است؛ از جمله کمبود هورمون رشد، کم‌کاری تیروئید و پرکاری غده فوق‌کلیه که هر یک از آنها درمان خاص خود را دارند. برای مثال فردی که کمبود هورمون رشد دارد، می‌تواند از آمپول‌های هورمون رشد استفاده کند یا فردی که دچار کم‌کاری تیروئید است، می‌تواند قرص لووتیروکسین مصرف کند. به غیر از این داروها، هیچ ترکیب دیگری تاثیر چشمگیری روی افزایش قد ندارد. البته بعضی مطالعات نشان داده‌اند مصرف زینک یا روی به صورت قرص می‌تواند تا حدود کمی موثر واقع شود اما تاثیر آن بسیار ناچیز است. بنابراین تبلیغاتی که در ماهواره به طور خارق‌العاده نسبت به افزایش قد با مصرف قرص مدعی هستند، بیشتر به کلاهبرداری شباهت دارند. صفحات رشد دختران در 15 تا 17 سالگی و پسران در 16 تا 18 سالگی بسته می‌شود. بعد از بسته شدن صفحه رشد دیگر افزایش طول قد نخواهیم داشت. بنابراین تبلیغ و ادعای افزایش قد در سنین بعد از بلوغ، پایه و اساس علمی ندارد.

• هورمون رشد بی‌عارضه نیست: هورمون رشد در قدیم با استفاده از دستگاه‌های مهندسی ژنتیک تهیه نمی‌شد، بلکه از حیوان به دست می‌آمد. بنابراین عوارض خیلی زیادی داشت اما روند کنونی تولید آن از طریق مهندسی ژنتیک، تا حد زیادی از عوارض آن کاسته است. با این حال نمی‌توان گفت این هورمون بی‌عارضه است. مصرف نابجای هورمون رشد می‌تواند باعث بروز دیابت، سردرد و افزایش فشار داخل جمجمه شود. از طرفی این هورمون قیمت بسیار بالایی دارد. بنابراین مصرف آن فقط در صورت کمبود توصیه می‌شود. کمبود هورمون رشد را می‌توان از طریق آزمایش تشخیص داد. لازم به ذکر است این هورمون باید فقط با نظر پزشک و در مواقع خاص تزریق شود.

• بلوغ زودرس علیه قد: سن بلوغ از دیگر عوامل موثر بر قد است. هرچقدر سن بلوغ پایین‌‌تر باشد، کودک جهش رشدی سریع‌‌تری خواهد داشت. این کودکان معمولا در زمان رسیدن به بلوغ از همسن و سالان خود قدبلندتر هستند اما بعد از بسته شدن صفحات رشد دیگر قد نمی‌کشند. به همین دلیل سایر کودکان به رشد ادامه ‌می‌دهند اما آنها کوتاه ‌می‌مانند. برای بررسی رشد قدی کودکان از جدول‌‌ها و منحنی‌‌های رشد استفاده ‌می‌شود. پزشک با استفاده از این ابزار مشخص ‌می‌کند آیا کودک دچار بلوغ زودرس شده یا نه. ارزیابی‌‌های آزمایشگاهی و عکس رادیولوژی از مچ دست نیز در این زمینه اهمیت زیادی دارد. بر اساس این عکس ‌می‌توان سن استخوانی فرد و نیاز او به درمان و به تعویق انداختن بلوغ را مشخص کرد.