محبت بیش از حد نوعی بیماری محسوب می شود

 رفتار هایی که کاملا صحیح هستند نیز با زیاده روی ، کاملا غلط و نادرست می شوند. یکی از این رفتار ها ، محبت کردن است. محبت نسبت به اعضای خانواده یا هر چیز دیگری اگر از حد معمول بگذرد نوعی مشکل به حساب می آید.

 همیشه گفته اند که داشتن تعادل در رفتار ها و اعمال بسیار مهم و ضروریست ، زیاده روی در هر کاری ، اشتباه است. حتی رفتار هایی که کاملا صحیح هستند نیز با زیاده روی ، کاملا غلط و نادرست می شوند. یکی از این رفتار ها ، محبت کردن است. محبت نسبت به اعضای خانواده یا هر چیز دیگری اگر از حد معمول بگذرد نوعی مشکل به حساب می آید.

محبت بیش از حد!

مطالب گفته شده در مورد عشق و محبت نیز مصداق دارد. همان گونه که بی تفاوت بودن و به تعبیر عامیانه عاطفه نداشتن، رفتاری مقبول نیست، گاهی محبت شدید به رفتاری مرضی تبدیل می شود. تصور زندگی عاری از عشق و محبت، امکان پذیر نیست.

یکی از نیازهای مهم هر انسان این است که مورد محبت قرار بگیرد و به دیگران محبت کند. لازم نیست درباره فواید و آثار عشق و محبت و ضرورت های آن سخن بگوییم، چرا که بخش قابل توجهی از نوشته ها، آثار هنری و ادبی بشر در همین باره است. هدف همه فعالیت های بشردوستانه این است که انسان ها عشق و محبت را جایگزین جنگ و تنفر کنند.

زلزله بم را به خاطر دارید؟ موجی از نوع دوستی در ایران و جهان راه افتاد و عشق و محبت با تبلورهای مختلف در قلوب مردم فوران کرد. انسان ها حتی اگر عشق و محبت را فراموش کرده باشند باز هم در موقعیت هایی این نیاز را در زندگی خود باز می یابند و به آن روی می آورند.

اما محبت مرضی چیست؟ گاهی شدت عشق و علاقه آدم ها به همدیگر به حدی است که به صورت پدیده ای دست و پاگیر و مشکل آفرین درمی آید. محبت مرضی، وابستگی های شدید را به همراه می آورد که نتیجه آن به طور معمول چندان خوشایند نیست.

گاهی انسان ها در عشق و محبت به یکدیگر تا حدی پیش می روند که تصور فقدان، هجران، بیماری و هر نوع آسیبی برای طرف مقابل را ناممکن و غیر قابل تحمل می پندارند. دوست داشتن فرزند، همسر، مادر، خواهر، برادر و غیره و ناراحتی برای غم و رنجی که بدان ها وارد می شود، غیر عادی نیست.

اما اگر به عنوان یک انسان این اصل را بپذیریم که «زندگی در هر حال ادامه دارد و کسی که زنده است باید زندگی کند.» باید به شدت مراقب این موضوع باشیم که با فقدان یا هجرانی، سر رشته زندگی را گم نکرده و همه چیز را بر باد رفته تلقی نکنیم. اگر از دیدگاه روان شناسی سلامت به موضوع نگاه کنیم دلایلی وجود خواهند داشت که ثابت می کنند باید مراقب ورود به مرحله مرضی محبت باشیم:

۱ ) هر انسان موجودی منحصر به فرد است که باید از توانایی های خود در زندگی حداکثر بهره را ببرد. اگر چه عشق و محبت یکی از ضرورت های زندگی است، اما هدف غایی زندگی خودشکوفایی و کمال است.

در روان شناسی معنا گرا، حتی فقدان نیز در مسیر معنایابی و دستیابی به مفهومی جدید از زندگی توجیه می شود. حرف زدن و حتی تصور فقدان یا هجران عزیزی بسیار سخت است، اما اینها واقعیت هایی هستند که در زندگی همه حضور دارند و باید آمادگی های لازم برای مواجهه با آنها وجود داشته باشد. کسی که به دلیل وابستگی عاطفی شدید با فقدان عزیزی، زندگی خود را از دست رفته و پوچ می پندارد باید تلقی خود از فلسفه و مفهوم زندگی را تغییر دهد.

۲ ) عشق و محبت در هر وجه آن، به معنای فدا شدن و نابودی نیست. محبت نباید به شکل زنجیری باشد که دست و پای انسان ها را دربند و گرفتار کند، تعبیر جبران خلیل جبران در این باره بسیار جالب و قابل توجه است. او وقتی از زناشویی سخن می گوید به زن و شوهر ها توصیه می کند:

در همراهی خود حد فاصل را نگاه دارید،

و بگذارید بادهای آسمان در میان شما به رقص درآیند.

به یکدیگر مهر بورزید اما از مهر بند مسازید؛

در کنار یکدیگر بایستید، اما نه تنگاتنگ.

زیرا که ستون های معبد دور از هم ایستاده اند،

و درخت بلوط و درخت سرو در سایه یکدیگر نمی بالند.

۳ ) زندگی پدیده ای پیوستاری است، نه تک مرحله ای؛ عده ای طول و عرض زندگی را اشتباه می گیرند و به تفسیر زندگی با حوادث و رویدادهای ریز و درشت می پردازند.

منکر حوادث سرنوشت ساز در زندگی نیستیم، اما فراموش نکنیم که بعد از هر حادثه ای، اولاً زندگی ادامه دارد و ثانیاً چرخ بازیگر از این گونه حادثه ها بسیار دارد. به طور طبیعی هر سختی و هر رنج و غمی بر اساس شدت و ضعف خود، انسان را تحت تأثیر قرار می دهد و گاهی آثار آنها تا آخر عمر هم از خاطر زدوده نمی شود.

حتی در موقعیت های زیادی آثار اصلی یک موضوع غمبار مانند فقدان عزیزی، بعد از مدتی نمایان می شود و به مرور زمان، از درون، انسان را دچار فرسودگی می کند. واقعاً در بسیاری از شرایط سخت و ناگوار، به غیر از گفتن «خدا به انسان صبر بدهد» کاری نمی شود کرد. با این همه، زندگی یک پیوستار است و باید هر مرحله آن با مراحل قبل و بعد ارتباط داشته باشد. آنهایی که افق وسیع تری در زندگی دارند با سختی های زندگی بهتر کنار می آیند.

دوستی می گفت: زندگی سخت نیست، پیچیده است؛ و بیشتر ما در درک پیچیدگی های زندگی درمی مانیم نه در درک سختی های آن. یعنی سختی ها را می پذیریم اما پیچیدگی ها را نمی توانیم تفسیر کنیم.

نمونه یابی

برای توضیح ملموس موضوع، نمونه هایی از مصادیق محبت مرضی را در جایگاه های مختلف زندگی بیان می کنیم.

۱ ) عشق همان گونه که عشق حادثه ای مهم در زندگی هر انسان تلقی می شود، شکست عشقی نیز ضایعه ای عمیق و دردناک به حساب می آید. افسردگی، اختلالات روانی و در موارد شدید تر خودکشی، در شکست های عشقی رواج دارد.

اگرچه عشق هایی وجود دارند که با ارزش و صادقانه هستند اما در بیشتر موارد، عشق ها و به خصوص عشق های جوانی ساده انگارانه و سطحی اند. البته این موضوع در برخی فرهنگ ها با کاستی هایی در رفتار اجتماعی آمیخته است و جهت گیری عشق ها، اغلب رنگ جنسی است تا عاطفی. صرف نظر از این موضوعات، عشق می تواند تلاشی برای معنایابی در زندگی تلقی شود، اما عشق های شدید و گاهی فراتر از دو آتشه، می توانند عواقبی وخیم بر جای بگذارند.

لازم به یادآوری است که شاید این عواقب وخیم همیشه وجه منفی نداشته باشند و چه بسا نتایج مثبتی نیز به بار بیاورند اما در هر حال، پایان یک شکست عشقی شدید به هر دلیلی که باشد نگران کننده است و باید مراقبت های لازم به عمل آید.

۲ ) زن و شوهری جایگاه محبت و دوست داشتن در زن و شوهری در طیفی جالب قرار می گیرد و به همین دلیل سوژه های طنز زیادی در این باره وجود دارد. زن و شوهرهایی هستند که چشم دیدن همدیگر را ندارند و در مقابل، زن و شوهرهایی را می توان یافت که به اصطلاح جانشان برای هم درمی آید. گاهی زن و شوهر به قدری یکدیگر را دوست دارند که به وابستگی عاطفی شدید منجر می شود و در موقعیت های بحرانی مانند فقدان یکی از طرفین، زندگی طرف مقابل هم مورد تهدید قرار می گیرد.

۳ ) پدر و مادری محبت مرضی در پدر و مادر نمود بارزتر و گسترده ای دارد. به دلایل زیادی، در شرایط امروزی فرزند پروری، محبت مرضی شیوع زیادی پیدا کرده است. محدود شدن ارتباطات گروهی، افزایش چشم و هم چشمی و رقابت، ضعف در فلسفه زندگی و دانش تربیتی تک فرزندی و انواع مسائل دیگر باعث شده اند فرزندان در کانون توجه والدین قرار بگیرند.

اگرچه این پدیده با عنوان فرزندسالاری شناخته می شود ولی در واقع، تعبیر «فرزند ابزاری» از آن صحیح تر است. اما آن چه محبت مرضی در رفتار فرزندپروری شناخته می شود چیزی فراتر از فرزندسالاری و فرزندابزاری است. در محبت مرضی بین والدین و فرزند به خصوص در خانواده های تک فرزند، دلبستگی عاطفی شدیدی به وجود می آید که با مخاطرات زیادی همراه است.

اگرچه محبت مرضی والدین، مشکلاتی را در سنین کودکی و نوجوانی برای فرزندشان تولید می کند. اما به طور معمول، مشکلات جدی تر از آغاز جوانی به چشم می آیند. در همه زمینه ها و شرایطی که فرد باید استقلال و هویت فردی اش را نشان دهد مانند اشتغال، ازدواج، ادامه تحصیل و غیره، وابستگی عاطفی شدید به والدین دردسرساز می شود.

۴ ) معلمی بعضی از معلمان از این که دانش آموزان یا دانش آموزان شان عاشق آنها هستند به خود می بالند. این رفتار به هیچ وجه رفتاری حرفه ای محسوب نمی شود. دردسازترین موقعیت این موضوع دوره ابتدایی است. وقتی دانش آموزی با ناشیگری معلم، به حدی به او وابسته می شود که گاهی حتی حاضر نیست در سال تحصیلی بعد سر کلاس معلم دیگر بنشیند.

اگر معلمی به این موضوع افتخار کند و آن را امتیازی برای خود بداند نه تنها دچار اشتباهی حرفه ای شده است بلکه دانش آموزان را با مشکل روبه رو می سازد. از نظر حرفه ای، رابطه معلم دانش آموز، ارتباطی تعریف شده و محدود به حیطه و وظایف شغلی است. هر گونه اقدامی فراتر از این چارچوب، رفتاری غیرمسئولانه و آسیب زا تلقی می شود.

علاقه و محبت، ضرورت معلمی است اما محبت مرضی حتی اگر آثار به ظاهر مثبت داشته باشد در نهایت آسیب زا خواهد بود. معلمان باید در همه دوره ها مراقب باشند که ارتباط و صمیمیت بین آنها و دانش آموزان به وابستگی های عاطفی شدید نیانجامد

۵ ) مشاوره یکی از آسیب های جدی در مشاوره که به ویژه در فرهنگ ها به دلیل غلبه رفتارهای احساسی شیوع بیشتری دارد به وجود آمدن وابستگی های عاطفی بین مشاور و مراجع است.

مشاوران حرفه ای که با مبانی علمی و عملی شغل خود به خوبی آشنا هستند کمتر در این دام می افتند. اما بعضی از مشاوران در فرایند مشاوره به گونه ای عمل می نمایند که مراجع را دلباخته خود کنند! مشاوره در مفهوم واقعی خود که رفتاری حرفه ای است اصول و چارچوب کاملاً مشخصی دارد و ارتباط مشاوره ای نیز ارتباطی محدود به عملکرد حرفه ای است.

مشاورانی که دانسته یا نادانسته، مراجع را به خود وابسته می سازند درک درستی از مشاوره نداشته و حتی صلاحیت این کار را ندارد. البته یکی از روش های مشاوره ای، روش حمایتی است که جایگاه و نحوه اعمال این روش نیز مشخص و تعریف شده است و باید در موارد خاص و ضروری اعمال شود.

شدیدترین محبت

طبق آیات صریح قرآن مجید، شدیدترین محبت فقط در یک مورد مجاز است و آن محبت نسبت به خداوند است. در آیه ۱۶۵ سوره بقره آمده است: اما کسانی که ایمان دارند کمال محبت را فقط نسبت به خدا دارند؛ به این ترتیب، شدت محبت فقط در مورد خداوند حد و مرز ندارد چرا که این شدت، وابستگی انسان به خدا را افزایش و وابستگی های دیگر را کاهش می دهد.

خداوند لایزال و دارای رحمت بی پایان است، بنابر این محبت به او هر چه شدیدتر باشد هیچ گاه با نقصان و کاستی مواجه نمی شود.

مراقب و آینده نگر

بسیاری از ضرورت های زندگی ایجاب می کند که هر کدام از ما در موقعیت ها و شرایط زمانی مختلف با تأملی در مسیر زندگی، به ارزیابی و بازنگری خود و محیط بپردازیم. همیشه مخاطرات و تهدید ها به بلایا و گرفتاری های رایج محدود نمی شوند.

گاهی تهدید کننده ها در درون ما هستند و از آنها غافل می مانیم. یکی از مخاطرات درونی که می تواند هر انسانی را به طور جدی تهدید کند محبت مرضی و عواقب ناشی از آن است. اگر کسی را به شدت دوست دارید تا حدی که زندگی بدون او برای تان قابل تصور نیست، توصیه می کنیم مراقب و آینده نگر باشید.

گاهی انسان ها چون خیلی خوبند یا اصرار دارند که خود را خیلی خوب نشان دهند و یا به عمد چنین نقشی را بازی می کنند، در محبت و عشق و علاقه از همه حد و حدود می گذرند. خیلی خوب بودن و شدت محبت می تواند نشانه ای نگران کننده باشد که نادیده گرفتن آن آسیب زا خواهد بود، در هر نوع محبت، دوستی، عشق و علاقه باید فاصله ها را بشناسیم و رعایت کنیم.