حیات دوباره زمین با افزایش مشارکت همگان

موضوع محیط زیست و ضرورت حمایت از آن دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است تا جایی که در چند دهه اخیر، جامعه انسانی کوشیده است با وضع مقررات و قواعد لازم، حقوق خاصی را باعنوان حقوق محیط زیست تدوین کند. با این وجود هنوز هم پیامدهای مخرب زندگی صنعتی، ماشینی و مصرفی بر محیط زیست کنترل نشده و جهان همچنان با روند تخریب و آلودگی روز افزون زیست بوم همراه است.

در این میان برای داشتن زمینی پاک می توان از روش هایی همچون گردآوری مواد پلاستیکی، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی و ... بهره برد.

در 1969 میلادی طرحی به وسیله «جان مک مونل» که از طرفداران صلح و دوستداران محیط زیست بود به سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد(یونسکو) پیشنهاد شد که در آن مواردی همچون صرفه جویی در استفاده از کاغذ و آب، همکاری در کاشت درختان و کمک به انجمن های حمایت از محیط زیست آورده شده است. در همین راستا 22 آوریل روز جهانی زمین پاک نامگذاری شد تا تمامی کشورها هر سال در این روز با پیشنهاد و ارایه برنامه های مدون و جامع بتوانند در مسیر حفظ این کره خاکی اقدام های موثری را به خوبی انجام دهند.

سازمان ملل متحد هر سال برای پیشگیری از آلودگی این کره خاکی، شعاری را بر می گزیند؛ «پایان آلودگی پلاستیک» عنوان شعاری نام دارد که در سال جاری انتخاب شده است.

«محمد درویش» کارشناس و فعال محیط زیست، مدیرکل پیشین دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست و عضو هیات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، بالا بردن آگاهی مردم را به منظور حفظ و سلامت محیط زیست بسیار لازم دانست و گفت: تلاش های انجمن های حامی محیط زیست و سیاستگذاری دولت ها باید در جهت بارور ساختن حفاظت از منابع محیط زیست استوار باشد. در ادامه گفت وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا را با وی از نظر می گذرانیم.

** حرکت کشورها به طرف توسعه پایدار و دستیابی به محیط زیستی سالم

جوامع گوناگون باید به منشور سازمان ملل متحد و تعهداتی که در اجلاس توسعه هزاره در 2000 میلادی در نیویوریک درباره تضمین پایداری محیط زیست و حفاظت از آن آمده است، پایبند بمانند. برخی از کشورها در ناگویای ژاپن در 2008میلادی متعهد شدند که برای حفظ ارزشمندترین مناطق خود به وسعت قلمروهای حفاظت شده تا 17 درصد در خشکی ها بیافزایند و تمامی حریم های دریایی را مصون بدارند و از هر گونه صید غیرمجاز، ساخت و سازغیر اصولی و ... جلوگیری کنند. این راه تنها چند سال ادامه یافت و با گذشت 10 سال از این تعهد، تنها تعداد اندکی از کشورهای یاد شده در آن مسیر حرکت کردند.

همچنین کشورهای عضو در اجلاس پاریس متعهد شدند که تا 2030 میلادی از میزان انتشار گازهای گلخانه ای بکاهند تا روند گرم شدن کره زمین به 2و نیم درجه سیلیسیوس کاهش پیدا کند اما همچنان کشورهایی همچون آمریکا،‌ انگلیس، روسیه و حتی آلمان از تعهدات خود سرپیچی می کنند و به این موضوع پایبند نبوده اند. برای زیستن در این کره خاکی باید به نوعی از انواع انرژی ها بهره برد که هیچ گونه آسیبی متوجه محیط زیست نشود. باید دانست اگر قرار باشد که مردم جهان مانند ساکنان ایرانی زندگی کنند، به طور قطع به یک کره خاکی با وسعت 2.14 بزرگتر از کره کنونی نیاز است که متاسفانه باید گفت شهروندان ایرانی نه تنها در حد متوسط جهانی به مصرف انرژی و سوخت های فسیلی نمی پردازند بلکه خیلی بالاتر از آن مصرف دارند که این مهم را می توان فاجعه ای عمیق نامید.

فراهم کردن وسایل حمل و نقل عمومی تنها راهکار رویارویی با آلودگی هوا است اما این وسایل با توجه به جمعیت بالا و کمبود آنها، نقش کمرنگی در کاهش آلودگی هوا ایفا می کنند. بهبود این وضعیت به برنامه ریزی و راهکارهای بلند مدت نیاز دارد زیرا راهکارهای کنونی به صورت مقطعی و موقت موثر هستند.

با تغییر سبک زندگی می توان تلاش کرد که مصرف سوخت های فسیلی را کاهش داد. 80 میلیون ایرانی روزانه 81 میلیون لیتر بنزین مصرف می کنند، در صورتی که 80 میلیون شهروند ترکیه ای در همسایگی ایران تنها 7 و 8 دهم لیتر سرانه مصرف بنزین دارند. راهکارهایی که دیگر کشورها برای مبارزه با این پدیده دنیای مدرن و ماشینی به کار برده اند، می تواند به عنوان تجربه ای که پیش از این آزموده شده، در رفع آلودگی هوا موثر باشد و تنفس بی دغدغه را برای ساکنان کلانشهرها فراهم آورد. از طرفی، کارشناسان و مجمع های زیست محیطی در عرصه های جهانی به این نتیجه رسیده اند که در پیش گرفتن راه های موثر حمایت از محیط زیست و منابع طبیعی امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است.

آنان رمز و کلید اصلی موفقیت در تثبیت اقلیم زمین را کاهش مصرف سوخت های فسیلی می دانند. ایران به عنوان یکی از 9 کشور تولید کننده گازهای گلخانه ای در سطح جهان شناخته می شود که این مهم در عمل نشانه این است که با تمام شعارهای زیبایی که در زمینه حفظ محیط زیست داده می شود، ایرانیان دوستدار زمین نیستند.

** تاثیر مخرب جنگ ها و جابه جایی ساکنان بر زمین و محیط زیست

یکی از دلایل بر هم زننده ثبات سیاسی- اجتماعی و امنیتی در منطقه خاورمیانه خشکسالی و بحران های زیست محیطی است که باعث شده حدود چهار و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در این مناطق نابود شود. برپایه شواهد اجرای طرح «گاپ» سد سازی های بی رویه به وسیله ترکیه سبب شد تا 60 هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات به ‌وسیله این سدسازی از میان برود. معروف ‌ترین سد این طرح، «آتاتورک» نام دارد که موجب شده است منطقه میان ‌رودان یا بین‌النهرین از 90 رودخانه به حجم زاینده‌رود محروم شود. پیامد اجرای طرح «گاپ»، بحران خشکسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشورها و قطع‌ حقابه رودخانه هور‌العظیم ایران از دجله و فرات بوده و برپایه آمار در 1368 خورشیدی، چشمه‌های تولید گرد‌وخاک در منطقه عراق و سوریه، 6 چشمه بوده اما اینک به بیش از 300 چشمه افزایش یافته است.

ایجاد سدهای بزرگی مانند سد اسد، تکریت و موصل به وسیله کشورهای ترکیه، عراق و سوریه خود عاملی برای تخریب محیط زیست و کاهش منابع آبی به شمار می رود. تمامی این مسایل سبب شد تا رودخانه ها و تالاب هایی همچون هورالعظیم و هورالهویزه خشک شود و چشمه های گرد و خاک افزایش پیدا کند و کشاورزی در منطقه به طور کامل نابود شود و ساکنان این مناطق به تدریج جذب شهرها و حاشیه ها شوند. در این هنگامه بود که جریان های خشونت طلبی همچون داعش در این مناطق ظهور پیدا کردند و کشاورزان را با دستمزدهای بسیار پایینی برای استفاده خود به کار گرفتند. پیامدهای جنگ های نابرابر دیگر محدود به کشورهای عراق و سوریه نیست بلکه می تواند بسیاری از کشورها مانند آمریکا،‌ فرانسه، ایران و ...را نیز تحث شعاع خود قرار دهد. اینها نشان دهنده بی توجهی به ملاحظات محیط زیستی است که اکولوژیست های مشهور از آن به عنوان اصل پروانه یاد می کنند و این امر مانند بازی دومینو تمام نقاط جهان را در معرض خطرهای محیط زیستی قرار می دهد. گسترش چشمه های نیم میلیون هکتاری گرد و خاک در ایران حاصل ساختن سد موصل برای جلوگیری از حمله نیروهای نظامی در جنگ تحمیلی به شمار می رود که امروزه 25 شهر کشور درگیر این مساله شده اند و خسارت های جبران ناپذیری را ایجاد کرده است که هیچ گاه قابل بازگشت نیست.

** عملکرد دولت تدبیر در حوزه محیط زیستی

دولت تدبیر تلاش های بسیار خوبی را در حوزه محیط زیستی شروع و در سوگند محیط زیستی خود قید کرد که به طرحی دست نخواهد زد که به تخریب محیط زیست منجر شود. همچنین در منشور حقوق شهروندی در چهار بند به حفاظت از محیط زیست اشاره شده که اینها نشان از عملکرد موفق دولت در این زمینه است. در منشور برنامه ششم توسعه که به وسیله آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری ارایه شده در 15 ماده حفظ محیط زیست امری ضروری بیان شده است. لزوم جرم انگاری در حوزه زیست محیطی، ضرورت جلب مشارکت مردمی، آگاه سازی از دوران کودکی و ... از جمله مواردی به شمار می روند که در این برنامه گنجانده شده است. امید آن می رود که دولت دوازدهم نیز بتواند با اتخاذ تدابیری هوشندانه و کارشناسانه ادامه این مسیر را با موفقیت بپیماید. ایران در شاخص وی پی آی و در گزارش های منتشر شده در 2018 میلادی به وسیله سازمان ملل متحد توانسته است در زمینه حفظ محیط زیست بیش از 30 پله ارتقای مقام پیدا کند که این امر بسیار امید بخش به نظر می رسد.