افزایش جمعیت در ایران با کودک همسری/ ازدواج ۳۲ هزار دختر کمتر از ۱۵ سال در ۵ سال
در روزهای اخیر مصوبه‌ای از آموزش‌وپرورش با رفع ممنوعیت تحصیل دانش‌آموزان متأهل در مدارس روزانه منتشر شد. پیش از آن نیز شرط دارا بودن گواهینامه برای ثبت‌نام در طرح ویژه مادران حذف شد. منتقدان می‌گویند این مصوبات در راستای ترویج کودک همسری است. موضوعی که ریشه آن به برنامههای توسعه ایران و سیاست‌های کلان برمی‌گردد.
سال‌هاست که نوک پیکان محدودیت‌ها و برنامه‌ها برای کاهش یا افزایش جمعیت کشور به سمت زنان نشانه‌گیری می‌شود. گویی مسئولیت اول و آخر زنان، مدیریت جمعیت است.
در مسیر افزایش جمعیت هم، موضوعات مهمی مانند اشتغال زنان، کودک همسری و… به حاشیه رفته است. به نظر می‌رسد آنچه برای سیاستگذران اولویت دارد، جمعیت است. مروری بر برنامههای توسعه ایران، آمار ازدواج کودکان، اشتغال و بیکاری زنان نیز مهر تائیدی بر این ادعاست.
نمونه بارز آن نیز برنامه ششم توسعه است که حمایت از اشتغال و آموزش زنان چندان در سیاستگذاری‌های کلان نقشی ندارد. به جای‌آن ستون ازدواج و فرزندآوری از رویکردهای حمایتی پر شده است. اما در سال‌های اجرای برنامه ششم توسعه یعنی 96 تا 1401 وضعیت ازدواج کودکان در کشور چگونه بود؟
ازدواج بیش از 32 هزار دختر کمتر از 15 سال در 5 سال
بررسی داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد طی سال‌های 96 تا 1400، 32 هزار 524 دختر کمتر از 15 سال ازدواج کردند؛ رقمی بزرگ در کارنامه کودک همسری در کشور.
ضمن اینکه داده‌های مرکز آمار ایران شفاف نیست و مشخص نیست چند نفر در سنین 15 تا 18 سال ازدواج کرده‌اند. (بنا بر تعریف سازمان ملل متحد منظور از کودک افراد زیر 18 سال هستند.)بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، 773 هزار و 768 نفر از دختران 15 تا 19 ساله ازدواج کردند. مشخص نیست چند نفر از آن‌ها زیر 18 سال بودند. تا کنون هیچ مرجع رسمی هم در این مورد آماری منتشر نکرده است.
کودک همسری به روایت مرکز آمار ایران
رویکرد کاهش سن ازدواج زنان در برنامه ششم توسعه
نکته مهمی که در برنامه ششم توسعه و ستون «حمایت از خانواده»، شاخه «ترغیب به ازدواج» به چشم می‌خورد، رویکرد تجویزی کاهش سن ازدواج است. رویکردی که در سال‌های اخیر باید از سوی نهادهای مختلف مورد توجه قرار می‌گرفت. نتیجه آن را شاید بتوان همان آمار بالای کودک همسری دانست.
در یک سال اخیر و با روی کار آمدن دولت رئیسی نیز مسئله ازدواج و فرزندآوری با جدیت بیشتری پیگیری شد. سال گذشته نیز قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به کمک برنامه ششم توسعه آمد. با این توضیح که وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف موظف به حمایت از برنامههای افزایش جمعیت شدند.
یکی از وزارتخانه‌های مسئول در این قانون، آموزش‌وپرورش است. بر اساس قانون جوانی جمعیت، این وزارتخانه باید فرهنگ ارزشمندی ازدواج، خانواده و فرزندآوری را ترویج دهد.
حالا با اظهارات مقامات دولتی، رویکردهای نظام آموزشی و برخی از سازمان‌ها بیم آن می‌رود که برنامههای آن‌ها بیش از آن‌که افراد بالغ را به ازدواج و فرزندآوری ترغیب کند، منجر به کودک‌همسری، ازدواج‌های ناموفق، تولد نوزادان ناسالم (حذف غربالگری) و… شود.
چنان‌که اخیرا ایران خودرو در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده، شرط دارا بودن گواهینامه برای ثبت‌نام در طرح ویژه مادران را حذف کرد. به عبارتی افراد زیر 18 سال هم میتوانند از سهمیه ویژه مادران استفاده کنند.
رویکرد برنامه ششم توسعه برای افزایش جمعیت با کاهش سن ازدواج؛ منبع مرکز پژوهش‌های مجلس
عادی‌سازی کودک همسری یا حمایت از تحصیل دختران متاهل؟
در روزهای اخیر خبری از حذف ممنوعیت تحصیل دانش‌آموزان متاهل در نوبت روزانه مدارس در برخی از رسانه‌ها مطرح شد.
به گزارش تسنیم رابعه امامی رضوی، مشاور وزیر آموزش‌وپرورش در امور زنان با اشاره به ماده 69 آیین‌نامه اجرایی مدارس مصوب سال 1400، درباره تحصیل دانش‌آموزان دختری که ازدواج کرده‌اند، گفت: «دانش‌آموزان ازدواج‌کرده میتوانند با رعایت شئونات دانش‌آموزی و اصول اخلاقی و تربیتی با دیگر دانش‌آموزان، مانند سایرین در مدارس روزانه ثبت‌نام و به تحصیل ادامه دهند.»
سال گذشته نیز عباس سلطانیان، مدیرکل متوسطه نظری آموزش‌وپرورش در گفت‌وگو با ایلنا گفت: «در آیین‌نامه قبلی دوره دوم متوسطه و در آیین‌نامه اجرایی جدید مصوبه کمیسیون معین شورای عالی آموزش‌وپرورش، به صراحت اشاره شد که دانش‌آموزان دختری که در حین تحصیل ازدواج می‌کنند، میتوانند در مدارس روزانه به تحصیل خود ادامه دهند.»
موضوعی که به گفته برخی از جامعه‌شناسان و فعالان حقوق کودک در راستای ترویج و عادی‌سازی کودک همسری است. منتقدان این موضوع می‌گویند جایی که صحبت از آگاهی‌های جنسی دانش‌آموزان با محدودیت مواجه است، این نوع رویکرد نتیجه‌ای جز عادی‌سازی کودک همسری ندارد.
سیمین کاظمی، جامعه‌شناس و از منتقدان این مطرح به خبرآنلاین گفت: «به جای مقابله با پدیده آسیب‌زای کودک همسری، شاهد اقداماتی هستیم که به ترویج رسمی این پدیده منجر می‌شود. اجازه تحصیل در مدارس عادی به دانش‌آموزان متاهل، اقدامی در راستای عادی‌سازی کودک همسری است. در واقع آنچه برای تصمیم گیرندگان اهمیت دارد، موضوع ازدواج و فرزندآوری زیر سن مسئولیت قانونی و اولویت دادن آن بر آموزش و رفاه کودکان است.»
او ادامه داد: «در مدارس آموزش مسائل جنسی به منظور محافظت از دانش‌آموزان تابو به حساب می آید، ولی وقتی به مسأله ازدواج و جمعیت می‌رسیم، این تابو به کلی فراموش می‌شود و دانش آموزان متأهل در کنار سایر دانش‌آموزان قرار می گیرند. چنین تصمیماتی نشانه دیگری است از اینکه برای طرفداران افزایش جمعیت ، این هدف باید به هر وسیله‌ای که شده، صرف‌نظر از پیامدهای منفی آن محقق شود. چنین رویکردی خطرناک است.»
محمدرضا نیک‌نژاد، معلم و کارشناس حوزه آموزش اما نگاه متفاوتی دارد. به باور او قانون ممنوعیت تحصیل برای دانش‌آموزان در مدارس روزانه فقط برای دختران اجرا می‌شد.
او می‌گوید: «این قانون در گذشته برای دانش‌آموزان دختر اجرا می‌شد. فقط دختران متأهل بودند که با اجرای این مصوبات برای ادامه تحصیل در مدارس روزانه دچار مشکل می‌شدند. در واقع این یک مصوبه جنسیت‌زده بود که حالا باید بابت حذف آن خوشحال باشیم. اگر آموزش جنسی درست انجام شود، دیگر ترسی از این موضوعات وجود ندارد که دانش‌آموز متأهل در کنار دانش‌آموز مجرد درس بخواند.»
برای ورود به کانال تلگرام فرتاک نیوز کلیک کنید.
