توفیق اجباری سیما زیرسایه کرونا/سال۹۹ در تلویزیون چگونه تحویل شد؟

ویژه‌برنامه‌های تحویل سال معمولاً یکی از مهم‌ترین برگ برنده‌های تلویزیون برای جذب مخاطب است به ویژه که امسال این رویکرد با توجه به ماندن مردم در خانه‌ها و قرنطینه در منازل برای جلوگیری از چرخه انتقال کرونا مهمتر هم جلوه کرد و یک ضرورت محسوب می‌شد. اما این مهم باعث نشد تلویزیون سال جدید را با شگفتی‌هایی در شبکه‌های سیما شروع کند و مخاطبش را غافلگیر کند و درست برعکس آنچه تصور می‌شد ویژه برنامه‌های تحویل سال به عادی‌ترین شکل ممکن و صرفا با تغییر شکل پرجلوه دکوراسیون و ظاهر شیک مهمانان و برخی مجریان به استقبال بهار و آغاز سال نو رفت.

شبکه‌های تلویزیونی طی سال‌های قبل در تلاش برای جذابیت بخشی‌های پی در پی و غافلگیری‌های لحظه‌ای برای مخاطبانشان بودند و آنقدر اتفاقات عجیب و غریب و شگفتی ساز رقم می‌خورد که در تصور بسیاری، این یک روز آخر سال جزو استثناهای تقویم تلویزیون نسبت به رعایت قوانین و ضوابط قرار دارد. مشخص است که منظور این نیست که شبکه‌ها می‌بایست سراغ اتفاقات محیرالعقول می‌رفتند یا قوانین و عرف را زیر پا می‌گذاشتند اما در این برنامه‌ها طراحی ویژه‌ای برای تحویل یک سال سخت و تلخ و امیدبخشی و شروع سال نو صورت نگرفت. به خصوص که زیر سایه ملاحظات مرتبط با پیشگیری از شیوع ویروس کرونا، این‌بار دست برنامه‌سازان در زمینه دعوت از مهمانان متعدد و متنوع بسته‌تر از همیشه بود و این فرصتی بود تا برنامه‌سازان خلأ به‌وجود آمده را با ایده‌هایی تازه‌تر پر کنند.

اما بازهم برنامه‌های تلویزیونی بیشتر از طراحی آیتم‌های تولیدی و اتفاقات از پیش تعیین شده، سراغ گفتگوهای زنده و در لحظه رفتند آن هم با مهمانانی که معمولا در جشن‌ها و مناسبات تقویمی در شبکه‌های سیما دیده شدند؛ گفتگوهایی که نه به لحاظ خبری و نه به لحاظ محتوایی اتفاق ویژه‌ای را رقم نزد و به دلیل مطول شدن و کسالت آور بودن، بیشتر حوصله مخاطب را سر می‌برد.

شبکه یک با «فرمول یک» و با اجرای علی ضیا، شبکه دو با «دو نیمه ماه» و با اجرای محمد سلوکی، شبکه سه با «اتفاق» و با اجرای رضا رشیدپور و همچنین شبکه پنج با «بهار جان» و با اجرای محمد علیزاده و هیراد حاتمی مهمترین برنامه‌های تحویل سال شبکه‌های سیما بودند که با پخش زنده به استقبال بهار ۹۹ رفتند و در این گزارش مروری روی این برنامه‌ها خواهیم داشت.

شبکه یک؛ ویژه برنامه‌ اما با فرمول همیشگی!

برنامه «فرمول یک» تنها برنامه‌ای است که در چند سال اخیر ساختار و مجری آن برای شب‌های ویژه‌ای چون اعیاد، شب یلدا و تحویل سال مشخص بوده است. امسال هم زودتر از همه نه تنها نام علی ضیا به عنوان مجری ویژه برنامه تحویل سال مطرح بود بلکه طراحی و برنامه ریزی این برنامه نیز از پیش تعیین شده بود که قرار بود مثل سال گذشته، سراغ معرفی چهره‌های مردمی سال ۹۸ برود. با این حال شیوع ویروس کرونا همه این برنامه‌ریزی‌ها را بهم ریخت و معرفی چهره‌های مردمی به سال آینده موکول شد. شب اول اجرای این برنامه نیز ضیا از یک تغییر ناگهانی دیگر نسبت به دکور برنامه خبر داد که دکور اولیه و لوکیشن آن به دلیل تعلق گرفتن به بیماران کرونا تغییر کرده است.

«فرمول یک» تقریبا زودتر از باقی شبکه‌ها ویژه‌برنامه خود را شروع کرد و در این چند شب میزبان مهمانان مختلفی بود که بیشترین آن‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا در حوزه پزشکی و سلامت بودند و همچنین مهمانان مختلفی هم در حوزه خوانندگی و بازیگری مهمان شدند. برنامه‌ای که از ساعت ۲۲ شب آغاز می‌شد و تا ساعاتی بعد ادامه داشت. انتخاب پزشکان و پرستاران شاخصی که در شبکه‌های اجتماعی ویدئوهایی از آنها منتشر شده بود و مخاطب آنها را می‌شناخت و یا پزشکی که خودش دچار کرونا شده بود و از این بیماری به سختی نجات یافته بود از جمله مهمانان این برنامه بودند که مخاطب گفتگوهایشان را دنبال کرد و برایش جذاب بود.

گفتگوهای «فرمول یک» در ۲ بخش انجام می‌شد میز اصلی برنامه که مهمانان در مقابل ضیا حضور می‌یافتند و گپ و گفت داشتند و میز دیگری که معمولا یک پزشک یا مسئول کشوری در مقابل ضیا می‌نشست و در شکلی جدی تر و رسمی تر برگزار می‌شد که بیشتر به گفتگوهای روتین ضیا در برنامه‌هایی که در طول سال روی آنتن می‌رفت شباهت داشت و کارویژه متفاوتی برای آن تعریف نشده بود.

در میان گفتگوهای این چند شب که ضیا با مهمانان خود داشت حاشیه‌ای‌ترین شان به گفتگو با امیرحسین رستمی مربوط می‌شد که به دلیل مباحث انتقادی مطرح شده وسط برنامه زنده این سخنان قطع شد و رستمی و همچنین امیر کاظمی دیگر بازیگر مهمان برنامه تحت تاثیر حاشیه‌های این سخنان بدون خداحافظی از آنتن کنار گذاشته شدند که پیش از این در گزارشی دیگر به نقد این اتفاق پرداخته شد.

شب گذشته نیز سروش جمشیدی بازیگر نقش قیمت در برنامه «دورهمی» مهمان ضیا شد که از یک سال و نیم دوری خود از کار سخن گفت. جمشیدی همچنین در واکنش به حاشیه اخیر آشکار شدن چت هایش با مجری شبکه ماهواره‌ای از ناسزاهای مردم اظهار گلایه کرد و دقایقی از برنامه به این گلایه‌ها اختصاص یافت.

گفتگوهای فوتبالی با بیراندوند، بازیگران، چهره‌هایی مثل مسعود فراستی از دیگر گپ و گفت‌های ضیا در این شب‌ها بود و شاید بیشتر از این گفتگوها، گپ‌های او با پزشکان و پرستاران درباره ویروس کرونا و آدم‌هایی که در این چند وقت درگیر این چالش شده اند بیشتر برای مخاطب جذاب بود.

یک ویژگی دیگر هم پرداختن به فضای اجتماعی در کنار این گپ‌ها و گفتگوهای رسمی بود که سروش چوپانی که این روزها ویدئوی آوازخوانی او در شبکه‌های اجتماعی وایرال شده بود از حاشییه‌های مثبتی که ضیا در برنامه خود به آن پرداخت و او را دعوت کرد.

ضیا در این چند شب مهمانانی هم از میان خوانندگان داشت از جمله گرشا رضایی، فرزاد فرخ و مهراد جم که این آخری را مخاطب نسل جوان بیشتر به حاشیه‌هایش در کنسرت اخیرش می‌شناسد و شاید کمتر خوانندگانی بودند که بتوانند مهمانان برنامه‌ای در شبکه ملی باشند.

شبکه دو؛ تکرار مصاحبه‌های کسل‌کننده

برنامه «دو نیمه ماه» با اجرای محمد سلوکی در شبکه دو نیز همچون برنامه ضیا کمی زودتر روی آنتن رفت و مخاطب بیشتر توانست در ابتدای هفته این برنامه را دنبال کند تا در شب تحویل سال. به ویژه که بازه زمانی این برنامه به گونه‌ای بود که در همپوشانی کامل با دیگر برنامه‌ها بود و شاید مخاطب ابتدا شبکه‌های سه، اول و پنجم را در میان انتخاب‌های خود قرار می‌داد و این شبکه تقریبا آخرین انتخاب مخاطب قرار می‌گرفت.

این شبکه اگرچه همانطور که شرح داده شد از دکور پرجلوه  و طراحی ظاهری چشمگیری استفاده کرده بود اما کمتر جذابیت بصری در گفتگوها و بحث‌های مطرح شده با مهمانان را ایجاد کرد. در واقع اگر «هفت سین» دکور را از این برنامه جدا می‌کردید شاید کمتر تصور می‌شد که این همان ویژه برنامه تحویل سال است که قرار است سالی یک بار روی آنتن برود. هرچند این انتقاد به صورت کلی به همه برنامه‌ها وارد است با این حال «دو نیمه ماه» گفتگوهای طولانی و کسل‌کننده‌ای را رقم زد؛ چه با هنرمندان و چهره‌ها و چه با مسئولانی که از حوزه پزشکی و سلامت تا هلال احمر و... در برنامه حضور یافتند و به شکل عادی به ارائه توصیه و گزارش کار پرداختند.

در پیش خبری که پیش از این از «دو نیمه ماه» برای خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها ارسال شده بود اطلاع رسانی شده بود که قرار است بخشی از برنامه نیز به صورت هاردتاک و گفتگوهای چالشی با چهره‌ها برگزار شود درحالیکه آیتم ویژه‌ای برای چنین گفتگوهایی طراحی نشده بود و گفتگوهای سلوکی با چهره‌ها بیشتر به صورت گپ زنی پیش رفت تا یک هاردتاک.

این برنامه تلاش کرد در برخی از میان برنامه‌ها مستندهای کوتاهی درباره شهر تهران پخش شود که می‌توان گفت در مقایسه با مستندهایی که سال قبل از ویژه برنامه نوروزی این شبکه پخش شد نوعی عقب گرد بود.

«دونیمه ماه» البته یک ویژگی هم داشت که تنها برنامه زنده‌ای بود که بعد از تحویل سال تا ساعاتی بعد از شبکه دو ادامه داشت و برخلاف شبکه‌های دیگر که یک باره آنتن را به تصاویر آرشیوی و مستند سپردند و مخاطبی را که شاید همزمان با تحویل سال روزش را آغاز کرده بود رها کردند همچنان به گفتگو با مهمانان مختلف اختصاص داشت.

شبکه سه؛ ایده‌های تازه بدون غافلگیری‌های مورد انتظار

«اتفاق» با اجرای رضا رشیدپور و تهیه کنندگی محمدرضا رضائیان بیشتر از باقی برنامه‌ها به طراحی ویژه برنامه‌ای برای تحویل سال اندیشیده بود. این برنامه که پیش از این در قالب یک برنامه ترکیبی از آن رونمایی شده بود حالا با عنوان «اتفاق نود و نو» و طی دو شب روی آنتن رفت. تلاش برنامه سازان برای ارائه برنامه‌ای متفاوت از همان عنوان «نود و نو» مشهود است. حضور پر انرژی رضا رشیدپور در ساعات متوالی و حفظ نشاط و سرحالی در تمام این ساعات نیز تفاوت بارز اجرای رشیدپور با دیگر مجریان بود.

اما می‌توان همان انتقاد به روند معمول حضور مهمانان را به این برنامه نیز وارد دانست. به ویژه که رشیدپور پیش از این با یک برنامه یلدایی مهمان خانه‌ها شده بود و مخاطب انتظار مهمانانی متفاوت تر از مهمانان یلدایی او را می‌کشید اما نه تنها مهمانان مدعو نتوانستند این انتظار را برآورده کنند که روند گفتگوها نیز کمتر به فضای گفتگوهای برنامه‌های چالشی او در این سال‌ها نزدیک بود که می‌توانست در لحظه چالش ایجاد کند. او در یک سال اخیر در برنامه‌های مناسبتی بیشتر درگیر سوالات روتین شده است از جمله اینکه مهمان برنامه چه تجربیاتی داشته است و یا سال آینده را به چه شکلی می‌خواهد رقم بزند و یا مهمترین اتفاق او درسال ۹۸ چه بوده است.

مهمترین طراحی برنامه نیز برای اکثر مهمانان آماده‌سازی موسیقی برای آوازخوانی بود تا به این ترتیب رشیدپور از همگی بخواهد به نوعی آواز بخوانند و با موسیقی‌هایی مثل «خونه مادربزرگه» این فضا فراهم شد با این حال شاید به دلیل نبود هماهنگی برای این آیتم فضای مفرح و غافلگیر کننده‌ای برای مخاطب رقم نخورد. حتی برخی از این غافلگیری‌ها به شیوه معمول توسط خود هنرمندان برگزار شد مثل میلاد کی مرام که پیش از این هم در برنامه شب یلدا خودش تصمیم گرفت جایش را با رشیدپور عوض کند و از او سوال بپرسد این بار هم سعی کرد سوالاتی را از رشیدپور بپرسد و او با «بله» و «خیر» پاسخ گوید.

با این حال برگ برنده «اتفاق نود و نو» طراحی‌های متنوع آن برای شبی بود که هم سال نو را رقم می‌زد و هم شهادت یکی از ائمه اطهار را به دنبال داشت و سازندگان بخشی از برنامه را به اعمال ویژه‌ای برای این شب اختصاص دادند. اجرای این بخش از برنامه را نجم الدین شریعتی بر عهده گرفت و آنتن شبکه به قرائت دعای توسل اختصاص یافت.

در این برنامه هم در کنار چهره‌ها، هنرمندان و سلبریتی ها، مردم عادی نیز به عنوان مهمانان ویژه‌ای در نظر گرفته شدند که به برنامه دعوت شدند و از جمله آنها پیرمردی بود که عکس او درباره واکس رایگان برای بی بضاعت‌ها سوژه این چند وقت شده بود.

یک نکته ویژه برنامه هم مصاحبه رشیدپور با چهره‌های سیاسی بود که قرار است بعد از این ویژه برنامه در یک برنامه مستقل ادامه پیدا کند. مصاحبه با چهره‌های سیاسی همچون محمدباقر قالیباف، محمدرضا عارف و جواد ظریف در این ویژه برنامه واکنش‌هایی را هم برانگیخت از جمله اینکه عده‌ای آن را رویکردی در کپی از شبکه‌های ماهواره‌ای دانستند. هرچند قبل از این مصاحبه‌ها و حتی بعد از آن دوباره رشیدپور به کلید خوردن اولیه این ایده در زمان ریاست لاریجانی بر صداوسیما اشاره کرد که در آن زمان عروسک خود لاریجانی هم ساخته شده بود. با این حال واکنش اولیه به این عروسک‌ها که با فضایی نه چندان چالشی طراحی شده بود بیشتر انتقادی بود. رشیدپور یک روز بعد از پخش گفتگو با قالیباف نیز از او به دلیل توئیت مثبتی که در دفاع از این ماجرا داشته است تشکر کرد و توضیح داد که این اتفاق بدون هیچ گونه همکاری با او صورت گرفته است.

رشیدپور پایان این ویژه برنامه را با شریفی نیا بازیگر سینما و تفال او به حافظ به پایان رساند که همچون آغاز برنامه مهمان ویژه‌ای برای این اختتامیه نبود.

شبکه پنج؛ دورهمی بدون جذابیت خوانندگان

یک تفاوت عمده شبکه پنج در ویژه برنامه تحویل سال اضافه کردن یک چهره دیگر به جمع مجریان بود. محمد علیزاده خواننده پاپ امسال با اجرای این برنامه به سلبریتی‌هایی پیوست که اجرا را تجربه کرده اند؛ حضور او البته بیشتر از اینکه در جایگاه مجری باشد در قامت میزبانی از مهمانان برنامه جلوه گر شد. هیراد حاتمی نیز دیگر مجری ای بود که علیزاده را همراهی کرد.

این برنامه که از ابتدا قرار بود نوعی کنسرت آنلاین باشد هر شب میزبان خوانندگان شد و بیشتر به دورهمی با خوانندگان تبدیل شد. بخش عمده‌ای از مهمانان نیز مثل هر سال در شبکه‌های مختلف حضور داشتند که در میان آنها بازیگران، خوانندگان و مسئولان بودند از جمله فرزاد فرخ و گرشا رضایی که شب قبل در شبکه یک حضور داشت و یا بهنام تشکر که در شبکه سه حضور داشت و در این برنامه نیز از آنها دعوت شده بود.

بخش عمده این خوانندگان نیز افرادی بودند که از میان کمتر شناخته شده ترها انتخاب شدند و یا بیشتر خوانندگانی بودند که صرفا به دلیل برخی از قطعات پرطرفدار در سلیقه عام به برنامه دعوت شدند.

علیزاده نیز همچون رشیدپور در شوخی‌هایی با هنرمندان و مهمانان مدعو از آنها می‌خواست آوازخوانی کنند که احسان حدادی ورزشکار از جمله اینها بود. آوازخوانی‌ها و دیالوگ‌های این برنامه نیز به دلیل کسل کننده بودن بیشتر به دورهمی‌های بدون طراحی تبدیل شد و جز اجرای‌های موسیقایی از برخی خوانندگان آورده چندانی برای مخاطب نداشت.

«بهار جان» اگرچه در بخش‌هایی با مستندها و آیتم‌هایی تولیدی سعی داشت فضایی غیر از برنامه زنده را رقم بزند اما نبود انسجام در این طراحی‌ها نتوانست باعث جذابیت بخشی به آنها شود همچون مستندی که با حضور علیزاده در کنار پزشکان تهیه شده بود و یا آیتمی از دختری که از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نبود و در برنامه امکان حمایت‌های مالی  از او فراهم شد و در عین ارائه کردن تصویری از خوشحالی او وجه دیگری از دلسوزی مخاطب و بهره گیری از احساسات برای این همراهی را به نمایش گذاشت

ویژه برنامه‌های تحویل سال با همه تلاش‌های سازندگان همانطور که گفته شد نتوانستند رضایت مخاطب را حتی در سطح اولیه برآورده کنند. مخاطبی که امسال بارها به او تاکید شده بود که در منزل بماند و بیش از پیش به دنبال خوراکی برای سرگرم شدن و سپری کردن دوره قرنطینه در منزل بوده است.

با این روند چگونه می‌توان انتظار داشت که مخاطب همچنان در خانه بماند و به توصیه‌ها گوش سپارد. هرچند که محور تکراری همه گفتگوها در شبکه‌ها بدون کارویژه خاصی همین ماندن در منزل و دیگر توصیه‌های کرونایی بود که بدون خلاقیت و تنها به شکل نصیحت‌های مستقیم و تکراری ارائه می‌شد.