قابلیت شرکت نفت و تاسیسات نفتی کرمانشاه برای ثبت در آثار ملی کشور

دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(ص) استان کرمانشاه گفت: ثبت ملی پالایشگاه و تأسیسات و تجهیزات صنعتی نفت از "نفت شهر" مرز ایران و عراق تا "کرمانشاه" در فهرست آثار ملی، می تواند بسترهای مناسب برای گردشگری صنعتی با تکیه بر تاریخ نفت را در کرمانشاه فراهم آورد و گامی مهم برای تحول در صنعت گردشگری غرب کشور به خصوص کرمانشاه باشد.

گردشگری یا توریسم، به معنی سفر به قصد لذت بردن و گذراندن اوقات فراغت، کسب‌ و کار و یا اهداف دیگراست. همچنین به معنی تئوری و عمل سیاحت‌گری، تجارت، جذب، اسکان و سرگرمی گردشگران، و تجارت مرتبط به برگزاری تور است. و شامل گردشگری داخلی و گردشگری خارجی می باشد.

با این مقدمه و به مناسبت هفته پژوهش، پای گفتگو با یکی از چهرهای جوان استان کرمانشاه که چند سالی است در موضوع پژوهش و تحقیق در حوزه های علمی، تاریخی و گردشگری فعالیت می نماید می نشینیم.

فرشته ازره، دارای مدرک کارشناس ارشد در رشته تاریخ ایران می باشد که سالهاست به عنوان راهنمای گردشگری در استان کرمانشاه فعالیت می نماید. وی دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) استان است و با توجه به علاقه ای که به مردم، تاریخ و فرهنگ دیارش دارد، در تلاش است که با به ثبت رساندن صنعت نفت کرمانشاه در زمره آثار ملی، بتواند کرمانشاه را به عنوان مقصد گردشگری صنعتی به دنیا بشناساند.

درهمین راستا، وی پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد خود را با عنوان: « بررسی تاریخ تحولات و اکتشافات نفت در کرمانشاه از آغاز تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ه.ش» آغاز و با بررسی های انجام شده به صورت بازدیدهای میدانی، مصاحبه های شفاهی، بررسی بیش از ۳۰ هزار صفحه سند موجود در آرشیوهای مختلف ملی، منطقه ای و غیره، نشان داد که: یکی از مهم ترین دلایل صنعتی شدن کرمانشاه، کشف نفت در این خطه بوده است.

ازره به عنوان یک پژوهشگر تاریخ نفت و راهنمای گردشگری، در کارنامه علمی خود برگزاری نخستین نمایشگاه اسناد نهضت ملی شدن صنعت نفت در کرمانشاه (با همکاری و حمایت دانشگاه رازی و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی غرب کشور)، ارائه مقاله نفت شهر (بررسی جغرافیای تاریخی و تکوین شهر نفتی در در ایران)، طرح تأسیس مرکز اسناد و موزه صنعت نفت غرب کشور، نخستین تحقیقات مستند و علمی درباره کارخانه حلب سازی و پیت پرکنی پالایشگاه نفت کرمانشاه و چندین اثر دیگر در این حوزه را دارد.

فرشته ازره، کارشناس ارشد رشته تاریخ ایران، ضمن تبریک هفته پژوهش به تشریح تاریخچه کشف نفت در کرمانشاه پرداخت و گفت: در سال ۱۹۰۱ میلادی، یک تبعه بریتانیایی به نام “ویلیام ناکس دارسی”  بعد از عقد قرارداد دارسی با دولت قاجار، هیئت حفاری جهت کشف نفت به غرب ایران اعزام کرد. در نتیجه کاوش های صورت گرفته، نفت برای نخستین بار در ایران در ناحیه ای به نام “چیاسُرخ” در شمال قصرشیرین کشف و استخراج گردید. این موضوع سبب شد توجه دولت های قدرتمند دنیا به ایران جلب شود و بعدها در سایر نقاط کشور از جمله مسجد سلیمان نیز نفت کشف، استخراج و استحصال گردد.

وی تصریح کرد: هرچندکه نفت برای نخستین بار در ایران، در ناحیه ای به نام “چیاسُرخ” در شمال قصرشیرین( در غرب ایران) کشف و استخراج گردید، اما فوران بزرگ نفت در مسجد سلیمان، سبب شد صنعت نفت در کرمانشاه به فراموشی سپرده شود و هرگاه سخن از نفت ایران به میان می آید، اذهان عمومی معطوف مسجد سلیمان می گردد.

ازره اظهار داشت: مدتی بعد، در اطراف قصرشیرین چاه های نفت دیگری کشف شد و سرانجام نخستین شهرِ، نفت بنیانِ خاورمیانه به نام “نفت شهر” (نفتِ شاه سابق) تأسیس و شکل گرفت. نفت شهر در زمان خود به علت دارا بودن تصفیه خانه نفت، کارخانه حلبی سازی، یخ سازی،  اماکن مسکونی، خدماتی و رفاهی از جمله: کودکستان، سینما، زمین بازی گُلف و تاکسی هوایی ( air taxi) و غیره، یکی از مدرن ترین شهرهای ایران بود. با افزایش ظرفیت تولید چاه های نفت شهر، شرکت نفت ایران و انگلیس اقدام به احداث خط لوله انتقال نفت از ” نفت شهر” تا “کرمانشاه” نمود.

این کارشناس ارشد تاریخ ایران ادامه داد: به علت شرایط خاص جغرافیایی کرمانشاه، در طول مسیر، تلمبه خانه هایی نیز تأسیس شد که تلمبه خانه انتقال نفت پایطاق (پاطاق)، یکی از قدیمی ترین تلمبه خانه های نفت کشور است که در دو بخش تأسیسات صنعتی و مسکونی – رفاهی راه اندازی شد و این تلمبه خانه با وجود اینکه قدیمی ترین و به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت ملی نیز رسیده است، اما امروزه

در حال از بین رفتن است و سایر تلمیه خانه ها نیز یا همگی از بین رفته اند و یا واگذار شده اند.

تاریخ صنعت نفت در کرمانشاه، حلقه مفقوده بسیاری از منابع و پژوهش های تاریخی است

دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) استان کرمانشاه سپس به موضوع احداث پالایشگاه نفت کرمانشاه پرداخت و عنوان کرد: بر اساس اسناد و مدارک موجود، روند احداث پالایشگاه نفت کرمانشاه از سال ۱۳۱۰ شمسی آغاز شده که سرانجام در ۱۳ مهر ماه سال ۱۳۱۴، به عنوان دومین پالایشگاه نفت ایران به بهره برداری رسیده است و درطول این مدت و به مرور توسعه یافته است.

این راهنمای گردشگری در استان گفت: این پالایشگاه در حاشیه رودخانه قره سو قرار داشته و شامل بخش های: تأسیسات، تولید و تصفیه خانه، کارخانه حلب سازی و پیت پپرکنی، کارخانه مونتاژ ماشین لیلاند، بخش مسکونی و رفاهی، بیمارستان و غیره بوده است که با حصاری که دور آن کشیده شده بود، به یک شهر دربسته انگلیسی تبدیل گشته بود که همانند امروزه، هرکسی حق ورود به آن را نداشت. متأسفانه در هنگام توسعه پالایشگاه، کارخانه ماشین سازی حذف، برخی از تجهیزات از بین رفته و بیمارستان شرکت نفت نیز  امروزه به دانشگاه تبدیل شده است.

کارشناس ارشد تاریخ ایران ادامه داد و افزود: کشف نفت در کرمانشاه این شهر را به کانون تحولات تاریخی نفت کشور تبدیل نمود که از آن میان، رویدادهای منجر به ملی شدن صنعت نفت در کرمانشاه، خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس، قیام ۳۰ تیرماه سال ۱۳۳۱، کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، حوادث منجر به پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را می توان نام برد.

فرشته ازره، کارشناس ارشد تاریخ ایران، راهنمای گردشگری و دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) استان کرمانشاه عنوان کرد: با وجود تاریخ غنی تمدن در کرمانشاه، بحث تاریخ صنعت نفت در این ناحیه، حلقه مفقوده بسیاری از منابع و پژوهش های تاریخی است که بی توجهی مسئولان ذیربط به این امر را نیز نباید نادیده گرفت. به همین رو تحقیقات و مطالعات تاریخی درباره نفت کرمانشاه را از سال ۱۳۹۴، ابتدا در دانشگاه قم و سپس در دانشگاه های محقق اردبیلی و دانشگاه رازی به عنوان مرکز پژوهش های تاریخ محلی کرمانشاه، آغاز نمودم که ثمره این مطالعات، نگارش پایان نامه کارشناسی ارشد اینجانب با عنوان: «بررسی تاریخ تحولات و اکتشافات نفت در کرمانشاه از آغاز تا کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲» بود که با درجه عالی و نمره ۲۰ در دانشگاه محقق اردبیلی دفاع شد.

مجموعه شرکت نفت کرمانشاه و تأسیسات نفتی آن، شرایط و معیارهای لازم برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور را داراست.

وی اظهار داشت: از آنجاییکه تأسیساتِ صنعت نفت در کرمانشاه قدیمی ترین تجهیزات و صنایع غرب و شمال غرب کشور، دومین پالایشگاه بزرگ ایران بعد از آبادان می باشد که کانون تحولات تاریخی و رویدادهای منجر به ملی شدن صنعت نفت و بعد از آن است، تاکنون اقدامی جهت ثبت هویت تاریخی نفت و مجموعه شرکت نفت کرمانشاه صورت نگرفته و در بسیاری از مکاتبات، نامه ها و تفاهم­نامه­های رسمی منعقد شده از جمله تفاهم­نامه میان وزارت خانه های “نفت” و “میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی” در اردیبشهت ماه سال جاری نامی از کرمانشاه به عنوان یکی از مناطق نفت خیز غرب کشور برده نشده است در همین راستا، پیشنهاد اضافه شدن «مناطق نفت خیز غرب کشور به متن تفاهم نامه مذکور از سوی اینجانب جهت ارسال به وزارتخانه، به اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه، ارائه و تحویل گردید.

وی افزود: با توجه به نتایج تحقیقات و بررسی های علمی چندین ساله اینجانب، مجموعه شرکت نفت کرمانشاه و تأسیسات نفتی آن، شرایط و معیارهای لازم را برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور که منطبق با قوانین اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور را دارا می باشد که یکی از مهم­ترین این معیارها، نقش بنای مورد درخواست در رخدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و…  است که مجموعه مذکور دارای این ویژگی می باشد.

ازره ادامه داد و گفت: از این رو در طرحی تحت عنوان: «ثبت تأسیسات نفتی و هویت تاریخی شرکت نفت کرمانشاه در فهرست آثار ملی: بخش اول شرکت نفت کرمانشاه» پرونده ثبت را تهیه و به اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه تحویل دادم.

این پژوهشگر مطالعات تاریخ نفت در کرمانشاه عنوان کرد: باوجود تمام کارشکنی های انجام شده از سوی افراد سودجو برای حذف این پرونده و ممانعت از برگزاری جلسه، سرانجام در جلسه کمیته ثبت آثار ملی استان کرمانشاه که در روز چهارشنبه ۲۴ آذرماه ۱۴۰۰ با حضور سرپرست اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه، برخی از اعضاء هیئت علمی گروه تاریخ و گروه باستان شناسی دانشگاه رازی، اعضاء شورای کمیته ثبت آثار ملی میراث فرهنگی استان و نماینده حقوقی پالایشگاه نفت کرمانشاه در

حوزه ریاست اداره کل میراث فرهنگی برگزار گردید، به ارائه و دفاع از طرح مذکور پرداختم و عمده ترین اهداف خود را از تهیه پرونده ثبت شرکت نفت، ثبت کرمانشاه و شرکت نفت به عنوان خاستگاه صنعت نفت ایران و گامی برای تحول صنعت گردشگری، ایجاد گردشگری صنعتی و گردشگری نفت بیان کردم.

وی تصریح کرد: در این جلسه، پرونده با کسب اکثریت آرا مورد تأیید قرار گرفت و مقرر گردید که ضمن ابلاغ مجدد میراث فرهنگی به هیئت مدیره پالایشگاه که در حال حاضر به صورت نیمه خصوصی تحت حمایت بخش دولتی اداره می شود، جلسه ای  با مدیران پالایشگاه برگزار گردد تا اینجانب با ارائه طرح توجیهی و روشن سازی اهداف طرح، آنها را نسبت به اهمیت موضوع و حفظ این بخش از هویت تاریخی کرمانشاه آگاه نمایم و سپس پرونده برای بررسی نهائی به واحد ثبت آثار ملی کشور ارسال گردد.

فرشته ازره با ابراز تاسف از عملکرد دوگانه بعضی از مسئولین و کم لطفی‌های آنان، اضافه کرد: تاکنون چندین طرح و پیشنهاد از سوی اینجانب و گروه تاریخ دانشگاه رازی به وزات نفت، موزه صنعت نفت کشور و اداره کل میراث فرهنگی کرمانشاه ارائه گردیده است که تأسیس موزه و مرکز اسناد صنعت نفت در غرب کشور و راه اندازی مرکز مطالعات تاریخ نفت در کرمانشاه، فیلم های مستند ” کمپانی” و ” رنگ نفت” از جمله آن هاست که در کمال ناباوری، طرح و برنامه های مذکور با حذف نام بنده، دانشگاه رازی و دانشگاه محقق اردبیلی، در حال اجرا می باشند.

وی باوجود تمام بی مهری هایی که از سوی نهادها و سازمان های مرتبط به او شده است، با ارائه بخشی از کارهای خود برای ساخت  فیلم های مستند “کمپانی” و “رنگ نفت” که حاصل بیش از ۵ سال سال تلاش شبانه روزی وی در این زمینه است، علاقه قلبی خود را به مردم این شهر و دیار نشان داده است.

مسئولین استانی و کشوری با نصب العین قراردادن بیانات مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، ضمن پشتیبانی از فعالیت ها و کارهای علمی در کشور، درصدد رفع موانع پیش روی نخبگان علمی باشند.

وی در بخش دیگری از سخنانش به موضوع صنعت گردشگری اشاره کرد و افزود: صنعت گردشگری یکی از کهن ترین صنایع در جهان است که امروزه به عنوان یک صنعت بدون آلاینده، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. گردشگری از طریق ایجاد شغل و کسب درآمد صادراتی به یک عامل اصلی پیشرفت کشورها و توسعه زیرساخت های آنها تبدیل شده‌است.

فرشته ازره، کارشناس ارشد رشته تاریخ ایران گفت: جهانگردی و گردشگری به عنوان یک گروه صادراتی در سراسر جهان، پس از مواد شیمیایی و سوخت و بالاتر از محصولات خودرو و مواد غذایی رتبه سوم را دارد. که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، جهانگردی بهترین گروه صادراتی است.

دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) استان کرمانشاه ابراز داشت: طی شش دهه گذشته گردشگری یک توسعه و تنوع پیوسته را تجربه کرده و به یکی از بزرگترین بخش‌های اقتصادی در جهان تبدیل شده‌ که با تغییراتی نیز همراه بوده است و بر این اساس، به بخش های مختلفی از جمله: توریسم سلامت، توریسم ورزشی، توریسم ماجراجویانه، توریسم آموزشی، توریسم پزشکی، توریسم فرهنگی و توریسم صنعتی که هریک دارای تعریف خاص خود می باشند، تقسیم شده است.

راهنمای گردشگری استان کرمانشاه عنوان کرد: توریسم فرهنگی که یکی از ارکان اصلی آن تاریخ می باشد، از قدیمی ترین انواع توریسم در دنیاست که می تواند با سایر انواع توریسم از جمله توریسم صنعتی رابطه ای دوسویه داشته باشد. توریسم صنعتی شاید در همه جای دنیا امکان پذیر نباشد، اما در ایران و به خصوص در نواحی نفت خیز جنوب و استان کرمانشاه که محل نخستین اکتشافات منجر به استخراج نفت در ایران است، می تواند سبب ایجاد تحولاتی در صنعت گردشگری گردد.

وی گفت: در عصر حاضر، گردشگری به یک قطب اقتصادی که به تقویت اقتصاد بسیاری از کشور ها کمک می کند تبدیل شده است و همین امر می بایست در کشور ما بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و با توجه به شعار سال که از سوی مقام معظم رهبری(مدظله العالی)با نام “تولید، پشتیبانی ها و مانع زدائی ها” نامگذاری شده، مسئولین استانی و کشوری با نصب العین قراردادن این بیانات، ضمن پشتیبانی از فعالیت ها و کارهای علمی، درصدد رفع موانع پیش رو نخبگان علمی باشند.

فرشته ازره، کارشناس ارشد تاریخ ایران، راهنمای گردشگری و دبیر اندیشکده علوم اجتماعی خانه نخبگان بسیج سپاه حضرت نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) استان کرمانشاه تصریح کرد: با توجه به رکودی که به علت شیوع اپیدمی کرونا بر اکثر صنایع در جهان و به تبع آن در کشورمان خصوصاً در موضوع گردشگری حاکم گردیده است، ثبت ملی پالایشگاه و تأسیسات و تجهیزات صنعتی نفت از “نفت شهر” مرز ایران و عراق تا “کرمانشاه”، می تواند بسترهای مناسب برای گردشگری صنعتی با تکیه بر تاریخ نفت را در کرمانشاه فراهم آورد و گامی در جهت اعتلای گردشگری

غرب کشور به خصوص کرمانشاه باشد.

ازره در خاتمه گفت: با توجه به جایگاه تاریخی این صنعت در استان کرمانشاه، باید در راستای حفاظت و صیانت از آن برای انتقال به نسل‌های آینده ثبت و نگهداری شود.