انتهای خیابان جنت و یک زخم عمیق

شاید بکار بردن واژه فاجعه برای از دست رفتنش به نظر خیلی ها اغراق آمیز باشد، اما اگر ذره ای به شعارهایی که درخصوص ثروت های مان می دهیم اعتقاد داشته باشیم، از دست رفتنشان آنهم به سادگی آب خوردن، برایمان از فاجعه کمتر نیست.

بنای تاریخی حاج باشی که مسئله تخریب آن هر چند سال یکبار یا هر چند ماه یکبار شنیده می شود، خانه ای با هزاران خاطره تاریخی است، که گویی قرار نیست با ما بماند.

به گزارش فرتاک نیوز،این بنا با نام "خانه احمدقلی خان حاج‌باشی" با زمینی به وسعت ۱۹۰۰ مترمربع در انتهای خیابان جنت واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول است و به توسعه اراک در دوره پهلوی مربوط می‌شود.

این بنا دارای تناسبات هندسی طلایی در معماری است، تزئینات خوبی دارد، بنایی متقارن قلمداد می‌شود، سیستم آبرسانی از قنات شهر را داراست و جزو خانه‌هایی با معماری ایرانی در اراک به شمار می‌رود.

این بنا در آذرماه سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، اما در نیمه آذرماه ۹۶ بخشی از آن توسط ورثه تخریب شد، تخریبی که توسط ورثه و طبق شنیده ها با همکاری شهرداری اراک صورت گرفت و پس از گذشت هفت روز از تخریب، میراث فرهنگی خبر از شکایت، برخورد و تعقیب قضایی تخریب‌گران داد.

حسینی مدیرکل وقت میراث فرهنگی پس از این تخریب بیان کرد که به زودی مرمت اضطراری این خانه تاریخی که خسارتی حدود ۲۰۰ میلیون تومانی دیده، آغاز می شود.

یک سال و نیم پس از این تخریب نه تنها مرمتی در این بنا انجام نشد، بلکه بار دیگر تن این بنای تاریخی ارزشمند زخمی شد، اما این بار تخریب در قالب همکاری باران و شهرداری صورت گرفت!

ششم فروردین ماه ۱۳۹۸، خبر تخریب این خانه، خاطر دغدغه مندان میراث فرهنگی را آزرد، شهرداری در ابتدای امر گفت که این تخریب، به دلیل شدت بارندگی ها صورت گرفته است و در جریان این تخریب بخشی از دیوار شمال شرقی این بنای ثبت ملی شده فروریخت و در ادامه شهرداری با بیل مکانیکی وارد خانه شد تا خطر ریزش آوار را رفع کند!

مطالبه ۳۰ میلیاردی برای فروش بنای حاجباشی/پای بیل مکانیکی به این خانه باز شد

ایزدی مدیرکل وقت میراث فرهنگی در واکنش به این اتفاق بیان کرد: صبح روز ششم فروردین ماه از تخریب خانه حاج‌باشی اراک خبردار شدیم که پس از اطلاع بلافاصله کارشناسان میراث فرهنگی در محل حاضر شدند و اعلام شد که به دلیل بارش‌ها و تخریب بخشی از این بنا و احتمال خطر ناشی از تخریب بیشتر، آواربرداری از این بنا انجام می‌شود، اما پای بیل مکانیکی به این خانه باز شد و بی‌سلیقگی اتفاق افتاد.

وی گفت: حاج‌باشی یک ملک ثبتی است و انتظار می‌رفت که شهرداری اراک در این اقدام، روشی دیگر را بکار می گرفت، شهر اراک شاید ۱۰ تا ۲۰ خانه قدیمی و تاریخی داشته باشد و این روش و سبک کاری از سوی مدیریت شهری درخصوص این بناها درست نیست.

ایزدی اظهار کرد: ملک حاج‌باشی به لحاظ تاریخی، هویتی و ملی برای میراث فرهنگی بسیار ارزشمند است، اما این ملک متعلق به ورثه است که برای فروش آن رقم ۱۳ میلیارد تومان را اعلام کرده‌اند و قطعا میراث فرهنگی امکان تملک و خرید آن را ندارد، هرچند حتی اگر این ملک تخریب هم بشود به لحاظ ثبتی بودن، نقشه و موقعیت آن حفظ می‌شود، اما حفظ چنین بناهای تاریخی و ارزشمندی باید به مطالبه عمومی تبدیل شود و در فضای به دور از تنش از آن حراست شود.

به گزارش ایسنا، امروز، نزدیک به سه سال از تخریب اولیه و ۱.۵ سال از تخریب سال ۹۸ می گذرد، تمام این سه سال بنای تاریخی حاج باشی اراک به حال خود رها شد، نه اقدامی برای تملک صورت گرفت، نه کاری برای رفع خطر تخریب انجام شد و نه مرمت شد و مسلما در پاسخ به تمام این نشدن ها، مسئله نبود پول و اعتبار مطرح می شود.

در حال حاضر دیوار شمال شرقی این خانه کاملا فروریخته و امکان تردد به داخل خانه تقریبا وجود دارد، هفته گذشته ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می داد، افرادی که شبیه ضایعات جمع کن هستند، با ورود به خانه از طریق این دیوار فروریخته بخشی از تخته های چوبی تخریب شده یا چیزهایی شبیه آنرا داخل یک وانت بار می ریزند و می برند!

این ویدئو در واقع نمایی از اوج رها شدگی این خانه تاریخی است که متاسفانه گریبان خانه حاج باشی را طی سال های اخیر گرفته و اینروزها که هوای اراک بارانی است مسلما حجم زیاد بارش ها توان باقیمانده را هم از بنا می گیرد و تخریب گسترش پیدا می کند.

برخی ورثه از ثبت ملی اثر ناراضی اند/کار به شکایت کشیده است

معاون میراث فرهنگی استان مرکزی در گفت و گو با ایسنا، در خصوص وضعیت این بنای تاریخی اظهار کرد: براساس قوانین میراث فرهنگی برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی، باید نسبت به ثبت آنها در فهرست آثار ملی اقدام شود. در خصوص خانه حاج باشی نیز با رضایت تعدادی از ورثه(مالکین) این مهم انجام پذیرفته و ثبت انجام شده است، اما برخی از ورثه(مالکین) نسبت به این موضوع رضایت ندارند.

سید محسن رحمتی تصریح کرد: این عدم رضایت باعث شده است که ورثه جهت خروج اثر از فهرست آثار ملی در محاکم قضایی، شکایتی را مطرح کنند و به همین دلیل تا تعیین تکلیف موضوع به شکل حقوقی، امکان اقدام اجرایی در خصوص این بنا وجود ندارد.

وی با تاکید بر اینکه طبق این شکایت از سوی مالکین، تا تعیین تکلیف مشکل حقوقی به وجود آمده، هیچگونه اقدامی جهت تملک و مرمت بنا نمی توان انجام داد، گفت: تنها اقدام اجرایی انجام شده در بنای مذکور که بدون ورود به آن قابل انجام است، رفع خطر در فضاهای مجاور معابر عمومی است که در سال های گذشته توسط میراث فرهنگی داربست حفاظتی در ضلع شمالی بنا اجرا شده است.

رحمتی بیان کرد: تملک بنا، تا زمان تعیین تکلیف موضوع ثبت اثر و شکایت مالکین، امکانپذیر نیست، زیرا برای تملک، شرط اصلی ثبت اثر در فهرست آثار ملی و پس از آن تأمین اعتبار مورد نیاز است.

وی در خصوص اعتبار مورد نیاز جهت تملک این بنا اظهار کرد: در مورد رقم مورد نیاز برای تملک نیز بدون اخذ نظر کارشناسان رسمی دادگستری، امکان اظهار نظر وجود ندارد.

معاون میراث فرهنگی استان مرکزی اضافه کرد: برای تعیین درصد تخریب نیاز به حضور در بنا و آسیب شناسی دقیق است که در حال حاضر مالکین اجازه ورود به بنا را نمی دهند و راهکار حفاظتی نیز، پس از تعیین تکلیف اختلاف حقوقی موجود ارائه خواهد شد.

به گزارش ایسنا، متاسفانه در این روزها که کرونا به دغدغه اصلی مردم و مسئولان تبدیل شده، نگرانی خاصی را برای بناهای تاریخی نمی بینیم، این خانه سه سال است که در همین وضعیت باقی مانده است، جای سوال است که چرا پس از هزار روز، کاری برای راضی کردن ورثه، مرمت و حفظ این خانه که قطعا می تواند یکی از عناصر مهم فرهنگی گردشگری در قلب اراک باشد، صورت نگرفته و این رفتار گواهی بر نبود دغدغه حفظ میراث فرهنگی در اراک است.

در شرایط کنونی، با توجه به روند رسیدگی به پرونده های قضایی که عموما مشمول زمان می شوند، همچنین شرایط اسفبار این خانه، بارندگی های اخیر و پیش رو، مسلما باید منتظر باشیم که یک روز صبح از خواب بیدار شویم و چیزی از خانه تاریخی حاجباشی باقی نمانده باشد و تنها با تلی از خاک در انتهای خیابان جنت مواجه شویم، قطعا در این صورت هم خیال ورثه کاملا راحت می شود و هم میراث فرهنگی لازم نیست اعتباری جهت تملک یا مرمت آن هزینه کند، هم شهرداری دیگر نگرانی های مربوطه را ندارد، هم ...!

تنها چیزی که باقی می ماند حفره بزرگ دیگری در جان فرهنگ این سرزمین است، همچون هزاران حفره ای که تاریخ سوگوار آنهاست، اما کسی نمی شنود.