معرفی موزه ایران باستان | نخستین موزه رسمی کشور

 موزه ملی ایران باستان به دلیل قرار گیری حجم زیادی از آثار قدیمی و قدمتی که اغلب با حفاری بدست آمده اند، در بین موزه های مطرح جهانی قرار دارد و به عنوان نخستین موزه رسمی کشور بشمار می آید؛ در خصوص اشیا موزه ایران باستان و یا موزه ملی ایران در ادامه بسیار صحبت خواهیم نمود اما شاید بد نباشد این را شما عزیزان بدانید که اکنون تمامی اشیای قدمتی و اجسام با ارزش در سه دسته دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی در این مجموعه قرار داده شده اند که اغلب نیز حاصل کاوش های باستانی در نقاط مختلف این سرزمین می باشند.

موزه ملی ایران

موزه ملی ایران باستان با بهره مندی از عمری 80 ساله در حال حاضر یکی از برترین موزه های جهانی به حساب می آید که علاوه بر سابقه طولانی مدت خود، از نظر میزان بازدید و همچنین وجود اشیای گران بهای مختلفی که در قسمت های مختلف آن قرار داده شده است. نیز در صنعت موزه داری جهانی، یک مکان کم نظیر و بی همتا قلمداد می شود. بزرگ ترین موزه تاریخی و باستان شناسی ایران در کنار تمام پتانسیل های شایسته خود به عنوان یک مرجع مادر در خصوص آگاهی و ترویج گذشته غرورامیز این مرز و بوم فعالیت می کند و سعی دارد تا با نگهداری درست به تمامی آثار تاریخی و قدمتی بدست آمده، آنان را همچون میراثی گران بها در اختیار نسل بعدی فرزندان این کشور قرار دهد تا با سری بالا و آگاهی کامل از گذشته پر فراز و نشیب این سرزمین مقدس، قدم در راه پیشرفت و صعود به قله های موفقیت بردارند! معماری موزه ایران باستان بطور کلی دارای دو ساختمان اصلی می باشد که یکی ساخته شده در سال 1316 هجری است و موزه ایران باستان نام دارد و دیگری موزه دوران اسلامی است که در سال 1375 در فضای داخلی این مجموعه تاسیس شده است.

اشیا موزه ایران باستان

طبق آنچه در کتب تاریخی آمده است، اولین کسی که پیشنهاد تاسیس یک موزه یا حتی یک مکان کوچک اما امن برای نگهداری از عتیقه های کشف شده زمانه را ارائه کرده است؛ کسی نبوده جز صنیع الدوله (مرتضی قلی هدایت) که هدف وی از طرح چنین پیشنهادی تنها سر و سامان دادن به اشیا قدمتی و قیمتی متعددی بود که با حفاری از دل خاک ایران بیرون کشانده شده بودند. با اینکه پیشنهاد خلق موزه از سوی مرحوم هدایت ملقب به صنیع الدوله بود، اما وی هیچگاه به هدف خود دست نیافت و سال ها بعد اولین موزه ایرانی با نام موزه معارف در یکی از اتاق های بسیار بزرگ وزارت معارف که در سمت شمالی مدرسه دارالفنون واقع شده بود، ایجاد شد که این مجموعه دارای 270 شی شیشه ای، مفرغی، سکه ای، مُهر، چوبی، کتاب های مختلف، مرقعات و منسوجات گوناگونی بود که یا بدست مردم اهدا شده بودند و یا خودِ کارمندان اداره عتیقجات آن ها را جمع آوری و سپس به موزه عرضه کرده بوده اند! لازم به ذکر است سال تاسیس موزه معارف مربوط می شود به تاریخ 1295 هجری شمسی.

با گذشت مدت زمانی کمتر از یک دهه یعنی در سال 1304 خورشیدی موزه معارف از اداره معارف به تالار آیینه کاخ مسعودیه منتقل شد تا لااقل مکان نگهداری از ارزشمندترین اشیا کشوری از نما و ظاهر قابل توجه و در خورشان ملی ایران برخوردار شود. در آن زمان بسته به سخاوتمندی خاک ایران گروه های کاوشگری و باستان شناسی زیادی در ایران مشغول به حفاری و بهره برداری بودند که از جمله آنان باید به گروه باستان شناسی فرانسوی تحت امر ژان دومرگان (J.Demorgan) اشاره داشت که بسیار فعال بودند و از سال 1276 در ایران مشغول شده اند و کسی نمی تواند قول دهد که چیزی از خاک ما را مصادره نکرده باشند! در سال 1306 اتفاق مثبتی در زمینه حفظ و حراست از سرمایه های ملی ایران صورت گرفت و آن لغو امتیاز خاص و منحصر به فرد گروه باستان شناسی فرانسه در ایران بود و با این لغو امتیاز آنان تنها مجاز به جستجو و حفاری در ناحیه شوش شدند. در این سال مسئولان کشوری به دنبال ایجاد فضایی بزرگ و احترام انگیز برای حفظ آثاری بودند که به نوعی شناسنامه این مملکت تلقی می شدند و قصد داشتند، اولین موزه و کتابخانه ملی ایران را تاسیس کنند به خاطر همین تصمیم گرفتند برای اطمینان از کیفیت و روند رو به جلو طرح خود، از مهندسان و معماران فرانسوی برای این منظور استفاده کنند. مهندس آندره گدار در سال 1308 شمسی بنا به درخواست دولت ایران وارد کشور شد و خیلی زود شروع به کار کرد. وی در ابتدا دچار سردرگمی محضی شده بود زیرا آشنایی کاملی با تاریخ و گذشته ایران نداشت و در همان ابتدا برای طراحی سردرب چشم نواز موزه دچار تردیدهای فراوان شده بود! به خاطر نزدیکی مفهوم طرح کلی معماری موزه ایران باستان با محتویات داخلی آن و همچنین همخوانی با گذشته پر رمز و راز ایران اسلامی، طرح سردرب موزه ملی ایران باستان از روی دروازه ایوان کسری که از جمله سازه های نامدار ایرانی در طول تاریخ می بود، برداشته شد و تمام سعی و تلاش بر این شد که حتی رنگ های مصالح بکار رفته در این قسمت نیز درست همچون ایوان کسری از آجرهای قرمز رنگ کار شود تا به خوبی بتواند مفهوم معماری دوره ساسانیان را به همگان معرفی کند.

ساختمان موزه ملی ایران

معماری موزه ایران باستان که ساخت آن با تحقیق های فراوان و پژوهش های مستمر بالاخره در سال 1314 هجری شمسی کلید خورد، ظرف مدت 2 سال به بهره برداری رسید و در سال 1316 خورشیدی رسم برای بازدید عموم مردم افتتاح شد. میزان مساحت کلی موزه در حدود 11 هزار متر مربع می باشد و ساختمان اصلی مجموعه نیز در سه طبقه ساخته و پرداخته شده است که سهم زیادی از ساخت آن را استاد مراد تبریزی و حاج عباسعلی معمار بر عهده داشتند. ساختمان دومی که در این مجموعه ساخته شد در سال 1323 خورشیدی کلنگ احداثش زده شد اما به دلایل عجیب و غریبی این بار زمان ساخت این سازه کمی بیش از حد انتظار به طول انجامید و در نهایت با گذشت 6 سال این بنا در سال 1329 تاسیس شد. البته بنایی که قرار بود از همان ابتدا با ترویج و تشویق مردم به انجام کارها و امورات فرهنگی کار خود را آغاز کند، افتتاح و بازگشایی شد؛ اما تکمیل نهایی و جمع آوری اشیا موزه ایران باستان به چند سال زمان دیگر موکول شد. معماری موزه ایران باستان در طبقه دوم به آثار دوران اسلامی تعلق داشت و شبیه طرح چلیپای عصر ساسانیان طراحی شد و در آخر نیز با دارا بودن از 4 طبقه بزرگ و مساحتی بالغ بر 10 هزار متر مربع، این ساختمان نیز به مجموعه موزه ملی ایران در سال 1375 اضافه شد تا بتوان در 2 طبقه آن به انجام امور جانبی در زمینه فرهنگی و اسلامی و در 2 طبقه دیگر آن نیز به نمایش آثار اسلامی پرداخت.

فارغ از همه موارد گفته شده اکنون معماری موزه ایران باستان یا همان موزه ملی ایران در فضایی به مساحت 18 هزار متر مربع و همچنین ساختمان هایی با زیربنایی بالغ بر 20 هزار متر مربع ساخته شده است و اشیا موزه ایران باستان حدود 300 هزار شی و اثر تاریخی و قدمتی می باشد که همه آن ها در ارتباط با فرهنگ غنی و گذشته پرفراز و نشیب این مرز و بوم می باشد و این موزه را نیز به یکی از موزه های مطرح جهان بدل کرده است. جالب است بدانید قدیمی ترین شی که سبب اثبات وجود اولین نشانه های انسانی در فلات ایران است و مربوط می شود به شش صد هزار سال پیش نیز در بین اشیا موزه ایران باستان به نمایش در آمده است که به تنهایی سبب جلب توجه بسیاری از بازدید کنندگان گرامی شده است. موزه ملی ایران هر ساله با برگزاری نمایشگاه های مختلفی در ابعاد داخلی و بین المللی همیشه در تلاش بوده است تا تمام ارزش های نهادینه شده ایرانی را به چشم و گوش جهانیان برساند و در این راه از تعامل و همکاری با بسیاری از موزه های بزرگ جهانی نیز خودداری نکرده و سعی کرده است با تکیه بر روش های تبلیغات نوین، تمام دنیا را از وجود آثار قدمتی و ریشه دار جهانی که در درون مجموعه خود جای داده است، مطلع سازد.

معرفی بخش های گروه بندی شده ی اشیا موزه ایران باستان

بخش مرتبط به پیش از تاریخ

بخش اعظمی از جذابیت نهفته در این موزه ایران باستان مربوط می شود به اشیا و اجسام سنگی، سفالی، فلزی، عاجی، قیری و دیگر موارد این چنینی که طبق گفته باستان شناسان قدمت آنان از زمان های پارینه سنگی است تا جاودانگی آهن! بسیاری از این اقلام بازدیدی در طی کاوش های شبانه روزی و یا حتی بصورت کاملا اتفاقی کشف شده اند، مثل پیدا شدن تیغه های سنگی در سال 1353 و 1354 در منطقه خراسان و حاشیه رودخانه کشف رود؛ البته پتانسیل های این بخش از موزه تنها به همین جا ختم نمی شود و می توان به آثار دیگری همچون پیکرهای حیوانی و انسانی کشف شده از تپه های واقع در منطقه شرقی استان کرمانشاه اشاره داشت که در سال 1339 با همت فراوان جستجوگران، کشف و سپس با احتیاط تمام استخراج شد. یا مثلا مجسمه زنی گلی به نام ونوس که تقریبا 5 تا 6 سانتی متر ارتفاع دارد و از نظر زیبایی در سطح بالایی قرار گرفته است. همچنین ظروف قرمز سفالی کشف شده از مناطق چشمه علی و اسماعیل آباد که از جمله قدمتی ترین آثار موجود در موزه ملی ما می باشند و مربوط هستند به هزاره پنجم میلادی هم باید نامی به میان بیاوریم. لازم به ذکر است این ظروف به خوبی نشان از فرهنگ غنی ایران زمین دارند که در آن ها چهار انسان بصورت رو به رو کنار هم نشسته اند و دست های خود را رو به آسمان برده اند و گویی در حال اجرای مراسم خاص و یا آیین ویژه ای می باشند! به قسمت پیش از تاریخ موزه که رسیدید، پیشنهاد می کنیم حتما از طبقه دوم این مجموعه نیز دیدن کنید و از جام طلایی خشایارشاه، جام طلایی حسنلو، جام طلایی مارلیک، لوح های زرین تاریخی و برجای مانده از پرسپولیس، ریتون ساخته شده از طلای همدان، منسوجات و زیورآلات کشف شده از زیویه کردستان و همچنین کلی دیگر از آثار قابل احترام دیگر.

بخش مرتبط به بخش تاریخی

حیف است اگر به موزه ملی ایران باستان مراجعه کنید و از قسمت های مختلف آن دیدین نکنید؛ مخصوصا بخش تاریخی مجموعه که پراست از آثار برجای مانده از خاندان های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی! در این قسمت اشیایی قرار گرفته اند که بعد از شکل گیری تاریخ و میلاد مسیح کشف و استخراج شده اند. از جمله این آثار می توان به نیم تنه مرد نمکی که شاخص ترین اثر موجود در بخش تاریخی موزه ملی ایران نیز تلقی می شود، اشاره داشت. البته این نیم تنه کشف شده در سال 1372 کاملا بطور اتفاقی پیدا شد و هیچ برنامه خاصی منوط به وجود چنین چیزی در منطقه ای از ایران و کشف آن وجود نداشت! این نیم تنه در کنار موارد دیگری همچون: یک لنگه چکمه با ساق پای برجای مانده در آن، یک قطعه سنگ ساب، چند تکه استخوان، یک سنجاق نقره، یک چاقوی آهنی، یک شلوارک پشمی، چند قطعه پارچه، و همچنین چند عدد گردو کشف و سپس در موزه ملی ایران باستان نگهداری شد. بازدید کنندگان عزیز توجه داشته باشید که در موزه ملی ایران بخش دیگری نیز وجود دارد که ارتباط نزدیکی با ظهور اسلام و دوران طلایی این دین مبین یکتاپرستی دارد که قطعا تماشای آن نمی توان برای شما عزیزان خالی از لطف باشد.

کلام آخر

موزه ملی ایران باستان در کنار تمام ابعاد فتخار آمیز خود یک گنجینه ملی در مقیاس جهانی برای کشور ما به حساب می آید و همانطور که در متن نیز به آن اشاره کردیم یکی از بی نظیرترین موزه های جهانی محسوب می شود؛ این موزه فارغ از بخش های پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی دارای بخش های پژوهشی و اطلاعاتی دیگری همچون: بخش مرمت و بازسازی، بخش مُهر و سکه، بخش سفال، بخش کتیبه ها، بخش استخوان شناسی و البته بخش اسناد و مدارک همچنین کتابخانه نیز است. این مکان گردشگری و تاریخی خارق العاده در خیابان 30 تیر و در خیابان امام خمینی (ره) قرار گرفته است.