معماری کاخ نیاوران، محل زندگی خانواده پهلوی

در تاریخچه کاخ نیاوران عنوان شده که در سال 1347 مورد استفاده شاه و خانواده اش قرار گرفت. این کاخ در میدان نیاوران یا اسم امروز آن شهید باهنر قرار گرفته و تبدیل به مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران شده است. این مجموعه دارای 11 هکتار وسعت است که از نظر پوشش گیاهی و فضای سبز بسیار غنی و زیبا می باشد. در اینجا بناهای مختلفی وجود دارد که هر یک در گذشته کارایی مختص خود را داشته اند. برخی از آن ها متعلق به دوران قاجار و برخی متعلق به دوران پهلوی هستند.

تاریخچه کاخ نیاوران دیدنی

در واقع ایده ساخت معماری کاخ نیاوران از دوران قاجار می آید. فتحعلی شاه به دلیل آب و هوای بسیار خوب این منطقه که در آن زمان خارج از شهر تهران به حساب می آمده، دستور می دهد باغی را بسازند که مساحت آن از کاخ امروزه بسیار کمتر بوده است. این مکان در همسایگی روستایی به نام گرده بوده است. این باغ دقیقا بر روی نیزارها ساخته شد و به همین دلیل نی آوران نامیده شد که رفته رفته به نام نیاوران تغییر پیدا کرد. بعد از فتحعلی شاه پادشاهان دیگری مانند محمد شاه و ناصرالدین شاه دستور ساخت بناهایی را در معماری کاخ نیاوران دادند. در دوران قاجار آخرین بنایی که به این باغ اضافه شد، کوشک احمد شاه بوده است.

باغ نیاوران در حال حاضر و بخش های مختلف کاخ نیاوران

امروزه تمام بخش های مختلف کاخ نیاوران به موزه های مختلفی مانند موزه صاحبقرانیه، موزه حوضخانه، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی، کوشک احمدشاهی، موزه پارچه و لباس های سنتی، باغ کتیبه ها و موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران تبدیل شده اند.

کاخ اختصاصی نیاوران در تاریخچه کاخ نیاوران

در زمان محمدرضا شاه برخی از بناهای کوچک خراب می شوند و به جای آن کاخ بزرگی با سبک معماری مدرن ساخته می شود. این بنا دارای دو طبقه و یک نیم طبقه است که در قسمت شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد. کاخ نیاوران دارای 9000 مترمربع مساحت است. معمار این بنا محسن فروغی، مهندسین مشاور آن عبدالعزیز فرمانفرماییان و همکاران و سازنده آن شرکت ماپ بود. معمار این بنا برای آن طرح ایرانی را ارائه می دهد. دستور ساخت این بنای مدرن در سال 1337 توسط محمدرضا شاه داده شد. در ابتدا، کاربری که برای این کاخ در نظر داشتند مربوط به پذیرایی های سلطنتی و اقامت مهمانان عالی رتبه بود اما در هنگام ساخت بنا تغییراتی در آن ایجاد کردند و آن را به مکانی برای اقامت خانواده شاه و خود او تبدیل کردند. در سال 1346 ساخت کاخ تمام شد و در سال 1347 مورد بهره برداری قرار گرفت. در سال های اخیر این کاخ به مدت 6 سال به منظور انجام عملیات مرمت که شامل ترمیم گچ کاری ها، آینه کاری ها، مبلمان، پرده ها و دیوارکوب های پارچه ای، نقاشی، تعمیر سقف و راه اندازی سقف متحرک، به راه انداختن سیستم مداربسته، ترمیم کف پوش ها، به راه انداختن آسانسور، ایجاد سیستم هواساز، سرویس سیستم برق است، بسته بود. تمامی این عملیات در صورتی انجام شدند که خدشه ای به اصالت معماری کاخ نیاوران وارد نشود.

معماری کاخ نیاوران زیبا

معماری این بنا ایرانی به همراه استفاده از تکنیک های مدرن است. می توان تزئیناتی که در این ساختمان بکار رفته شده و کار استاد عبداللهی (گچ کاری)، استاد علی اصغر (آینه کاری) و استاد کاظمپور و ایلیا (کاشی کاری نمای بیرونی) بوده را ترکیبی از هنر پیش از اسلام و بعد از اسلام دانست. ویژگی به خصوص این بنا این است که سقف آن از وسط باز می شود و جنس آن از آلومینیوم است. برای کف آن از سنگ گرانیت سیاه استفاده شد. طراحی و اجرای دکوراسیون و مبلمانی که در این ساختمان است به عهده یک گروه فرانسوی بود. در طبقه همکف علاوه بر سرسرای بسیار بزرگی که در وسط قرار گرفته اتاق های سالن پذیرایی، غذاخوری، سینمای اختصاصی، اتاق انتظار، تالار آبی و راهروهای فرعی در دور تا دور این طبقه قرار گرفته اند. بعد از همکف وارد نیم طبقه ای می شویم که در آن اتاق های، کنفرانس، دفتر کار، دفتر منشی فرح دیبا، اتاق لیلا و ندیمه او قرار دارد. بعد از این نیم طبقه وارد طبقه سوم می شویم که در آن اتاق های فرزندان شاه و ندیمه های آن ها، آتاق استراحت و خواب محمدرضاشاه و اتاق آرایش و لباس فرح دیبا جای گرفته اند. در انتها اتاقی وجود دارد که در آن انواع لباس های شاه از جمله لباس های نظامی، لباس های رسمی، مدال ها و نشان های او نگهداری می شود و در معرض دید عموم است. در هر فضای این کاخ می توان تابلوهایی بسیار زیبا و نفیس به همراه وسایل تزئینی مانند ظروف چینی، مجسمه و همچنین فرش های بسیار ارزشمندی مانند فرش مشاهیر را مشاهده کرد.

فرش مشاهیر

این فرش بسیار ارزشمند از جمله فرش های زیبا و بی نظیر در کل دنیا است. بر روی این فرش 18 مترمربعی نقش 19 نفر از پادشاهان ایران، 56 نفر از مشاهیر کل دنیا و همچنین 16 تصویر از حجاری های دوران ساسانی و هخامنشی بافته شده است و نام هر کدام از شخصیت ها در کنار تصویر آن نوشته شده است. تصویر احمد شاه قاجار را می توان در قسمت پایینی این فرش مشاهده کرد. این فرش زیبا توسط استاد علی کرمانی در سال 1299 شمسی بافته شده و طرح و نقشه آن از حسن خان شاهرخی است. ابعاد این فرش 30 و نیم متر در 38 و 3 دهم متر و 80 رج است. برای بافت آن از نخ و پشم استفاده شد و از دیدنی های تاریخچه کاخ نیاوران می باشد. از کتاب عجم متعلق به فرصت الدوله شیرازی در حاشیه و همچنین در داخل فرش استفاده شده است. برخی پادشاهان بر روی تخت به تصویر کشیده شده اند که نشان می دهد این شاه بزرگ یا مسنی بوده است. متن این فرش دارای دو قسمت میانی و داخلی است. در قسمت داخلی که به شکل بیضی است تصویر و نقش افراد مشهور بسیاری را می توان دید و در اطراف بیضی حال و حوای پادشاهان و سلطنت بسیار است اما در بخش میانی کمتر می توان چهره سلطنتی دید و فضای شاعرانه ای دارد. به طور کلی در طرح کلی این فرش پرسپکتیو رعایت شده است. در قسمت بالایی این فرش از ستون های دوره هخامنشی استفاده شده و در حاشیه فرش حجاری های هخامنشی و ساسانی مانند حمله شیر به گاو ، پیروزی شاپور اول بر والرین، موجود بالدار (هخامنشی)، نبرد پهلوان با گریفین (هخامنشی) وجود دارد.

موزه پارچه و لباس های سلطنتی

تالار پذیرایی این کاخ امروزه به موزه پارچه و لباس های سنتی پهلوی تبدیل شده است. برخی از اشیای تزئینی این موزه بعد از بازگشایی برای اولین بار به نمایش گذاشته شده بودند چون برخی از وسایل تا قبل از پیروزی انقلاب در این تالار چیده نشده و برخی کارهای دکوراسیون این تالار نیمه تمام ماند. در سال 1356 جمی کارتر در مهمانی بزرگ شب سال نو میلادی در این تالار حضور داشته و می توان این مهمانی را از جمله مراسم مهم این تالار به حساب آورد. در ابتدا این تالار به دلیل رنگ آبی دیوارها، پرده ها و همچنین آبنمای روی به روی تالار، تالار آبی گفته می شد تا در سال 1391 به عنوان موزه پارچه و لباس های سلطنتی بازگشایی شد. پارچه ها و لباس های بسیار ارزشمندی از زمان پهلوی باقی مانده که این تالار بهترین جا برای نمایش این ها است. این پارچه های متعلق به آسیا، اروپا و داخل ایران هستند و جنس های مختلفی دارند. برخی از آن ها کار دست هنرمندان ایران است که از ارزش بسیار بالایی برخوردارند. برای آماده سازی این موزه کارهای ترمیمی بر روی اشیایی که در معرض دید قرار می گرفتند، انجام شد و در مورد هر پارچه و نوع دوخت آن ها تحقیقاتی انجام شد تا بتوان اطلاعات درستی به بازدید کنندگان داد. در مورد چیدمان و مسیرهای رفت و آمد بازدیدکنندگان نیز بسیار فکر شده و حساب شده انجام شده است. از نظر معماری این تالار بسیار باشکوه، لوسترهای بسیار بزرگی بر روی سقف بسیار بلند باعث جذاب شدن این تالار شده و باعث شده اشیای چیده شده بهتر دیده شوند. در این تالار اشیای تزئینی بسیاری وجود دارد. یکی از باارزش ترین این ها دو گوبلن بافی فرانسوی است که مربوط به قرن 17 و 18 میلادی هستند و بر روی دیوار جنوبی این تالار نصب شده اند.