قلعه‌های دختر حاکم رنگ و رو می‌گیرد

 مهدی دهقانزاده، بخشدار مرکزی مهریز در پنجمین جلسه دورهمی دهیاران مهریز که در روستای باغ‌دهوک مهریز برگزار شد، گفت: یکی از طرح‌هایی که در شهرستان مهریز در حال مطالعه برای اجراست، طرح ساماندهی 40 قلعه شهرستان است.

وی افزود: این طرح در راستای ساماندهی قلعه‌های تاریخی شهر مهریز و روستاهای تابعه آن در حال برنامه‌ریزی است.

دهقانزاده با اشاره به انتخاب قلعه‌های تاریخی دوره قاجاری برای بازدید دهیاران روستاهای بخش مرکزی مهریز،  هدف از اجرای این طرح را آشنایی دهیاران با بناهای تاریخی  برای جذب سرمایه گذار در حوزه گردشگری عنوان کرد.

به عنوان مثال قلعه تاریخی مهرپادین یکی از جاذبه‌های گردشگری مهریز و یکی از همین قلعه ها در استان یزد است که در ۳۰ کیلومتری جنوب مرکز استان قرار گرفته و همه ساله گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند.

 قلعه تاریخی مهرپادین که به عنوان سکونتگاه موقتی استفاده می‌شده در ابعاد  160 در 148 متر با چشم‌اندازی زیبا در میان کشتخوان‌ها، باغ‌های میوه و زمین های زراعی واقع شده و تمام شهر را همچون نگهبانی هوشیار، تحت مراقبت خود داشته است.

درباره قدمت و دوره ساخت این قلعه تاریخی دو نظریه متفاوت مطرح است به نحوی که برخی کارشناسان بر این گمان هستند که بنای مذکور متعلق به دوران صفوی است و گروه دیگر نیز تاریخ بنای قلعه را مربوط به دوران حکومت آل مظفر (قرن ۸ هجری قمری) و همزمان با ساخت ارسن (مجموعه) شهری مهرپادین می‌دانند.

از طرفی روایتی در میان ساکنان قدیمی محل به این مضمون رواج دارد که پس از حمله مغولان به قصبه مهریجرد و کشته شدن تمامی مردم، تنها یک کودک زنده می‌ماند که سربازان مغول از کشتن او صرف‌نظر می‌کنند و او را به اهالی قریه سریزد در نزدیکی مهریجرد تحویل می‌دهند ولی وی پس از طی سال‌های کودکی به قصبه خود بازگشته و برای جلوگیری از تکرار واقعه مذکور، قلعه‌ای عظیم با برج و بارویی بلند و خندقی عمیق می‌سازد؛ قلعه‌ای خشتی و باشکوه که تا همین دهه‌های اخیر، فعال و مسکونی بوده و هر کدام از اهالی در آن اتاقی برای خود داشتند و برای انبار کالا و نگهداری محصولات کشاورزی و آذوقه و دام از آن استفاده می‌کردند.

البته این قلعه ظاهراً برای سکونت دائم ساخته نشده بود و اهالی روستا فقط در مواقعی که احساس خطر می‌شد یا حمله‌ای صورت می‌گرفت، آنجا را ترک کرده و با اموال با ارزش خود، روزهای موقتی را درون قلعه سپری می‌کردند. در چنین مواقعی در روز به کمک دود و در شب به وسیله چیزی مانند چوب سوخته که مرتب در حال چشمک زدن است، برای کمک از قلعه‌های دیگر استمداد می‌طلبیدند.

قلعه مهرپادین مهریز دارای دو حصار و باروی دفاعی و ۹ برج مدور است. همچنین دور تا دور آن را خندقی عظیم احاطه کرده و فضاهای داخلی قلعه در دو حصار به ارتفاع حدوداً ۶٫۵ متر محصور شده است. هر دو حصار به صورت چینه‌ای از خشت و گل ساخته شده و بخش فوقانی آنها فرم و شکل کنگره‌ای دارد. برج‌های حصار درونی قلعه نیز با ارتفاع تقریبی ۸٫۵ متر دارای تیرکش‌ها و روزنه‌هایی برای دفاع است.

دسترسی به قلعه از جانب جنوبی امکان پذیر بوده و در ورودی، چوبی و دو لته‌ای است و با گل میخ‌های فلزی تزئین شده است. سر در ورودی دارای قوسی خوش فرم و نیزه‌دار است و ارابه‌های برجسته با نقوش هندسی در دو طرف آن دیده می‌شود و قسمت بالایی آن نیز دارای تیرکش و تزئینات چلیپایی است.

در فاصله بین در اول (حصار بیرونی) و در دوم (حصار درونی) نیز فضای هشتی با پوشش چهار بخشی وجود دارد که از فضای زیرین آن برای نگهداری کالا استفاده می‌شده است. پس از ورودی، شاه کوچه یا گذر اصلی قلعه وجود دارد که جهت آن شمالی – جنوبی است و ۳٫۳۰ متر پهنا دارد. کوچه‌ها و گذرهای فرعی قلعه نیز با عرضی حدود ۱٫۷۰ متر در جهت شرقی – غربی ساخته شده‌اند.

درون قلعه فضاهای گوناگونی از قبیل اصطبل، بخش مسکونی (شاه نشین و عام نشین)، انبار نگهداری کالا و فضای عمومی یا مذهبی به چشم می‌خورد. فضای شاه نشین یا ارباب نشین قلعه در مرتفع ترین بخش بنا (بالای فضای ورودی) قرار دارد و بر تمامی فضاهای داخلی و محوطه خارجی مشرف است.

اتاق‌های اشکوب پایین برای نگهداری احشام و طبقه فوقانی برای سکونت و زندگی مردم بوده است. امکان دستیابی به طبقه بالایی نیز از طریق راه پله‌ای باریک و خشتی میسر می‌شود و فضاهای داخلی کاهگل شده‌اند و اندازه خشت‌های استفاده شده در ساختار کالبدی آنها ۲۳×۲۳ سانتی متر است.

برج‌های داخلی قلعه ۲ اشکوبه است، پوشش اشکوب اول گنبدی و راه پله به سمت بالا به صورت مدور و مارپیچ است. در قسمت شرقی قلعه، چاه قنات عمیقی به چشم می‌خورد که احتمالا آب مورد نیاز قلعه از این مکان تامین می‌شده است.

به گزارش ایسنا، مهریز عنوان ناحیه‌ای است شامل مجموعه‌ای از روستاهایی که نام قدیم آن‌ها "مهریجرد" بوده و به مهرنگار دختر انوشیروان نسبت داده شده‌است اما تا قبل از ۱۳۱۸ وجه تسمیه مهریز دقیقاً مشخص نبود.

مهریز در حدود ۱۶ قرن قبل (در زمان حکومت ساسانیان) ناحیه‌ای در جنوب دشت یزد و دامنه جنوب شرقی شیرکوه بوده و قنات‌هایی از آن سرچشمه می‌گرفتند که در مواردی پس از طی یک مسافت ۴۰ به سرچشمه خود می‌رسیدند اما «مهرنگار» دختر انوشیروان دستور می‌دهد قنات‌هایی در منطقه احداث شوند که با طی مسیر کمتری به سرچشمه برسند.

پس از آن‌که این قنات‌ها موجبات آبادانی قصبه یا ناحیه مربوطه را فراهم آوردند، فرمانبرداران شاهزاده خانم، آبادی جدید را «مهرگرد» نامیدند. عنوان مهرگرد در گذشت زمان به «مهریجرد» تبدیل شد و امروزه مهریز خوانده می‌شود.