امروزه گردشگری با سرعت زیادی در حال توسعه و فراگیری است
گفت‌وگو: محسن عباسی‌فرد؛ گردشگری پایدار یک مفهوم جدید، ولی بسیار مهم در صنعت گردشگری است و راهبرد گردشگری پایدار در دنیای امروز، رهیافت جامعه‌ای است که خواهان رشد بلندمدت صنعت گردشگری بدون اثرات مخرب بر زیست‌بوم‌های طبیعی است و بر این نکته تأکید دارد که در قالب توسعه گردشگری، انسان قادر خواهد بود که جوانب خاصی از محیط را در جهت مثبت یا منفی دستکاری کند.
گردشگری پایدار، با اتکا بر مفهوم توسعه‌ی پایدار، می‌خواهد صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کمترین تأثیر را بر جامعه میزبان و محیط‌زیست را داشته باشد و از طرفی نیز رشد سریع صنعت گردشگری در نیم قرن اخیر فشار روزافزون بر محیط‌زیست را در پی داشته است.
یافته‌های تحقیقی حاکی از آن است که اولویت دادن به منافع اقتصادی ناشی از توسعه عنان گسیخته صنعت گردشگری موجب خدشه‌دار شدن اصول توسعه پایدار در جوامع مختلف شده و محیط‌زیست را با خطرات روزافزونی مواجه کرده است. متاسفانه هر دو بخش عمومی و خصوصی در تخریب محیط‌زیست دخیل بوده و توسعه اقتصادی را بر توسعه پایدار و متوازن مرجح دانسته‌اند.
تحقیقات نشان داده‌اند اگر چه صنعت گردشگری بر اکولوژی متکی است اما در حفظ و حراست از آن موفق نبوده است. شواهد مثال فراوانی از صدمات اکولوژیکی و تخریب محیط‌زیست در اثر توسعه نسنجیده و بی‌رویه گردشگری وجود دارد.
این حقایق موجب شده است که دوراندیشان و مصلحان اجتماعی به ویژه دانشگاهیان بر ضرورت آگاه‌سازی جوامع در مورد لزوم حفاظت از محیط‌زیست تأکید کنند و بر لزوم اتخاذ تدابیر و تمهیداتی کارآمد و مؤثر برای جاری سازی حفاظت محیطی در سیاست‌های توسعه گردشگری و توقف روند تخریب اصرار ورزند.
امروزه طی گفتگوها با استادان، دانشجویان، کارشناسان و فعالان گردشگری و صاحب‌نظران محیط‌زیست که با بررسی محوریت نقش گردشگری در توسعه پایدار به تحلیل وضعیت صنعت گردشگری در ایران و تعامل آن با توسعه پایدار و همچنین ارائه راهکارهایی برای ایجاد صنعت گردشگری پایدار در ایران بپردازیم.
هرچند که توسعه گردشگری موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌باشد و نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل‌های بعدی برای برآوردن نیازهایشان، تأمین می‌کند که موضوع گپ‌و‌گفت دوستانه با صالح قنبری دانشجوی گردشگری و فعالان این عرصه است که ماحصل این گفت‌وگو را در پی می‌آید:
امروزه افزایش سالیانه‌ی گردشگران خارجی، اهمیت و جایگاه گردشگری پایدار را نشان می‌دهد بر این اساس گردشگری پایدار چه روندی را طی کرده و چگونه فراگیر شده است؟
گردشگری پایدار یک مفهوم جدید، ولی بسیار مهم در صنعت گردشگری است و توسعه‌ی پایدار گردشگری با تأکید بر سه اصل اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست بنا شده که برقراری توازن بین این سه رکن منتج به توسعه‌ی پایدار گردشگری می‌شود. امروزه گردشگری با سرعت زیادی در حال توسعه و فراگیر شدن است، این توسعه مستلزم ضرورت آگاهی افراد از تأثیرات گردشگری بر محیط پذیرای گردشگر و اصول پایداری از جنبه‌های مختلف است. بنابراین صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که کمترین تأثیر مخرب را بر جوامع میزبان و محیط داشته باشد. هرچند که توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، سمت‌گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.
لطفاً نحوه‌ی پدید آمدن گردشگری پایدار را بیشتر توضیح دهید؟
با گسترده‌تر شدن صنعت گردشگری در مناطق مختلف جهان، برخی از کشورهای پیشرو در این صنعت با مسائلی ناشی از آثار نامطلوب بر منابع طبیعی، محیط‌زیست، آلایندگی‌ها، الگوی مصرف و نظام‌های اجتماعی مواجه شده‌اند. امروزه با افزایش شمار گردشگران در سطح جهان و با هدف حفظ، حراست و حمایت از محیط‌زیست، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم، مفهوم تازه «گردشگری پایدار» مورد توجه عده زیادی قرار گرفته است. با رعایت گردشگری پایدار می‌توان تا حد ممکن به نکات مثبت گردشگری افزود و از نکات منفی آن کاست. توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است که به منظور به حداقل رساندن اتلاف منابع، تخریب محیط‌زیست، و بی‌ثباتی اجتماعی تلاش می‌کند. توسعه پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن نسل‌های آینده، تأمین می‌کند. از آنجایی که گردشگری ارتباط مستقیم با انسان، فرهنگ و منابع دارد، مقوله‌ای به‌عنوان توسعه پایدار گردشگری در دهه‌های گذشته در جهان شکل گرفته است. توسعه پایدار گردشگری نیازمند صبر، تلاش و تعهد درازمدت است. برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری به شاخص‌هایی اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، نهادی و فرهنگی که این شاخص‌ها در ارتباط با یکدیگر بوده و تأثیر متقابلی برهم دارند، نیاز است. گردشگری پایدار به معنای بازدید گردشگری از یک مکان یا مقصد و آسیب نرساندن یا هرچه کمتر آسیب رساندن و به‌طور کل حفظ آن است. گفته می‌شود از آنجایی که هر صنعتی پیامدهایی دارد، گردشگری نیز هرگز به‌طور کامل پایدار (یا بدون اثر) نخواهد، بود، ولی دست‌کم می‌تواند در جهت پایدارتر وسازگارتر شدن با محیط گام بردارد. اهمیت موضوع گردشگری پایدار در سطح جهان به‌اندازه‌ای است که سال ۲۰۱۷ میلادی از سوی سازمان جهانی جهانگردی به‌عنوان سال جهانی «گردشگری پایدار: ابزاری برای توسعه» برگزیده شد و از آن سال شروع و مدت 2 سال از آن می‌گذرد.
مهم‌ترین جنبه‌های توسعه پایدار کدامند؟
به‌نظر من این پایداری می‌تواند چهار جنبه داشته باشد؛ پایداری در منابع طبیعی، پایدرای سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی در حقیقت توسعه پایدار به جنبه‌های زیست‌محیطی، جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی توجه می‌کند و محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط‌زیست است. از طرفی رشد صنعت گردشگری تأثیرات چند جانبه‌ای (تأثیرات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی محیطی) در کشورها به دنبال دارد. برقراری توازن و تعادل در وضعیت پرداخت‌ها، تنوع اقتصادی، افزایش درآمدها و ایجاد فرصت‌های شغلی از جمله پیامدهای این صنعت به‌شمار می‌آیند. دستیابی به رشد اقتصادی پایداری از شاخص‌های اصلی پیشرفت برای کشورهای در حال توسعه به‌شمار می‌آید و این در حالی است که گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح ملی می‌تواند ره‌یافتی برای توسعه اقتصادی در قلمرو ملی باشد و تمامی بخش‌های اقتصادی را تحت‌الشعاع قرار دهد و در فعالیت‌های شاخص اقتصادی در دنیا بسیار تأثیرگذار باشد. این صنعت همچنین تأثیر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی فزاینده‌ای در سطح جهانی و ملی دارد پس محور توسعه پایدار کشورها به‌شمار می‌آید.
پس، چه نقشی توسعه پایدار گردشگری در اینجا پیدا می‌کند؟
گردشگری پایدار نقش به‌سزایی در تنظیم روابط بین مکان گردشگری و گردشگران دارد. این رابطه می‌بایست پویا و سازنده باشد تا آسیب‌های محیطی و فرهنگی را به حداقل رسانده و در نهایت رضایت بازدیدکنندگان را فراهم آورد و به رشد اقتصادی ناحیه کمک کند. توسعه‌ی گردشگری پایدار بر بهبود زنجیره عرضه تولیدات محلی، تشویق صنایع و حرفه‌های محلی، توسعه متناسب با ظرفیت زیست‌محیطی و افزایش ثبات درآمد گردشگری تأکید دارد.
چه جایگاهی امروزه صنعت گردشگری در جوامع پیدا کرده است؟
امروزه صنعت گردشگری بیش‌ازپیش پیشرفت کرده و به جایگاه واقعی خود نزدیک شده است. دولت‌‌ها و جوامع به اهمیت این صنعت و جایگاه مهم آن در مسائل سیاسی و اقتصادی پی برده‌اند و می‌توان این صنعت را جز پنج صنعت اول، مهم و پول‌ساز جهان برشمرد. براساس پیش‌بینی‌های انجام شده توسط سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران خارجی تا سال 2020 به بیش از یک‌وشش میلیارد نفر خواهد رسید و همین مساله اهمیت و جایگاه گردشگری پایدار را نمایان می‌سازد.
چرا قرن بیست‌ویکم قرن صنعت گردشگری نامیده‌اند و امروز چه مفهومی «صادرات نامریی» در دنیا پیدا کرده است؟
پیشرفت فناوری در قرن بیست‌ویکم موجب می‌شود تا وقت انسان بیش‌ازپیش آزاد شود و زمان بیشتری داشته باشد. به همین دلیل این قرن، قرن صنعت گردشگری نام گرفته است. به دلیل زیر ساخت‌های فناوری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده در قرن بیست و یکم، پدیده گردشگری یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر در رفتار و عمل انسان برای ارضای روح کنجکاو او خواهد بود. گردشگری همواره اثراتی را بر محیط‌زیست و جوامع مقصد می‌گذارد. این اثرات هم مثبت هستند و هم منفی. ولی توسعه گردشگری، بدون مدیریت اثرات آن، می‌تواند باعث آسیب به محیط‌زیست، فرهنگ و جامعه میزبان باشد. توسعه گردشگری پایدار، با مدیریت اثرات گردشگری بر محیط‌زیست، اقتصاد و جامعه مقصد، منابع مقصد را حفظ نموده و حتی باعث ارتقای آن‌ها نیز می‌شود. گردشگری به‌عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح محلی می‌تواند راه‌حلی برای توسعه اقتصادی باشد. گردشگری به‌ویژه در زمانی که سود فعالیت‌های دیگر بخش‌های اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آن‌ها و راهبردی برای توسعه است. امروز صنعت گردشگری به اندازه‌ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاد دانان آن را «صادرات نامریی» می‌نامند. صنعت گردشگری از صنایعی است که در سال‌های اخیر به سرعت گسترش یافته و در ردیف یکی از بزرگ‌ترین منابع درآمد جهان درآمده است. همچنین باید افزود که چرخه بزرگ پولی که به‌طور غیرمستقیم که دور محور صنعت گردشگری می‌چرخد، به مراتب مهم‌تر از درآمدهای مستقیم بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار است. برای همین موضوع باید بر توسعه پایدار گردشگری تاکید داشته باشیم.
چرا انتخاب شعار یا نماد در دنیای صنعتی بیش از آن که هدفی تجاری را دنبال کند، هدفی فرهنگی است؟
در حقیقت انتخاب شعار تلنگری است برای توجه بیشتر و تمرکز روی موضوع‌های خاص، در این راستا گردشگری هم به‌عنوان شاخه‌ای میان رشته‌ای از انتخاب شعار برای اهداف بلند مدت و میان مدت خود بی‌بهره نیست و هرساله برای توجه بیشتر به اجزای گردشگری و موضوع‌های مرتبط و کمتر دیده شده درگردشگری از سوی سازمان جهانی جهانگردی شعاری برای روز جهانی جهانگردی(پنجم مهر) انتخاب می‌شود. گاهی گردشگری ابزاری برای صلح و گفتگوی میان تمدن‌ها و گاهی گردشگری پیوند دهنده فرهنگ‌ها می‌شود. میزان سفر گردشگران در نمودارهای جهانی نشان می‌دهد که از ۲۵میلیون نفر در سال ۱۹۵۰ به ۲۷۸ میلیون نفر در سال ۱۹۸۰، یک‌میلیارد و ۱۸میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ رسیده است و انتظار می‌رود این رقم در سال ۲۰۳۰ به یک‌میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر برسد.
مکتب توریسم یعنی چه و شما چه تعریفی از توریسم دارید؟
لغت توریسم از دو بخش «تور» و «ایسم» تشکیل شده که کلمه‌ی «تور» به معنای گردش یا سفر است و ریشه در لغت لاتین (Turns) دارد که به معنای دور زدن یا رفت و برگشت بین مبدا و مقصد است. این لغت از یونان به اسپانیا، فرانسه و در نهایت به انگلیس راه یافته است. «ایسم» به معنای اندیشه یا مکتب است. بنابراین کلمه‌ی «توریسم» را می‌توان مکتبی بیان نمود که پایه و اساس آن سفر است. همچنین "توسعه" در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت بزرگ‌تر شدن، پیشرفته‌تر شدن و حتی قدرتمندتر شدن است.
ایران با توجه به اینکه جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی و اقلیم چهارفصل دارد آیا کشورمان جایگاهی هم در جذب گردشگر کسب کرده است؟
بله - کشور ما ایران با داشتن آثار تاریخی و هنری و مذهبی و معماری فراوان و همچنین جاذبه‌های متعدد طبیعی و فرهنگی و اقلیم چهار فصل جایگاه بسیار بالایی در جذب گردشگر دارد. همچنین ایران به دلیل موقعیت مناسب و دسترسی از دو سمت به دریا و طبیعتی متنوع شامل جنگل، دره و غار و رود و دریاچه و کوهستان... شرایط بسیار خوبی برای انواع زیرمجموعه‌های گردشگری به‌خصوص اکوتوریسم و گردشگری ماجراجویانه دارد. گردشگری در ایران، یکی از زیباترین و در عین حال در دسترس‌ترین رویدادی است که می‌توان آن را با کمترین هزینه برپا کرد و بیشترین درآمد را از طریق آن کسب کرد. اگر این پتانسیل جایگاه اصلی و واقعی خود را در تمامی شهرها و روستاهای ایران پیدا کند، و به صورت ملموس در جامعه نمود پیدا کند، یعنی توانسته‌ایم در امر آگاهی‌رسانی و بسترسازی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در زمینه جذب گردشگر داخلی فعال عمل کرده و با فراهم کردن امکانات جدید در زمینه جذب گردشگر خارجی اقدام کنیم.
هرچند که آموزش نحوه‌ی برخورد صحیح با جامعه‌ی میزبان منجر به توسعه‌ی پایدار گردشگری در جامعه خواهد شد، اما توسعه‌ی پایدار گردشگری بر سه اصل اقتصاد، اجتماع و محیط‌زیست بنا شده است، روند آن در ایران چگونه طی می‌شود؟
با توجه به مطالبی که عنوان شد می‌توان گفت؛ در رونق صنعت گردشگری علاوه بر ایجاد بسترهای مناسب اقتصادی، فرهنگی و...، آموزش نحوه‌ی استفاده از امکانات محیطی براساس اصول پایدار اهمیت به‌سزایی دارد. این آموزش‌ها در جهت حفظ و بهره‌برداری از مواهب و امکانات طبیعی جامعه میزبان منجر به پایداری گردشگری و نهایتاً توسعه‌ی پایدار در جامعه خواهد شد.
پس بر این حساب چه نقشی آثار و کارکردهای گردشگری ایجاد می‌کند؟
گسترش گردشگری را نه تنها باید موجب رونق اقتصادی، بلکه باید موجب گسترش روابط بین‌المللی، همزیستی مسالمت‌آمیز، استحکام دوستی‌ها و گسترش صلح و امنیت جهانی دانست. به علاوه، گردشگری در سطح بالای اقتصادی و اجتماعی آن باعث شکوفا شدن ذوق و استعداد و ارتقای آموزش در همه زمینه‌ها می‌شود.
لطفا به بخشی از کاردکردهای صنعت گردشگری اشاره نماید؟
گردشگری عامل نیروی مؤثر در کاهش فقر، اشتغال‌زایی و برقراری عدالت اجتماعی است. توسعه گردشگری بخشی از اعتبارات لازم را برای بهبود بخشیدن به خدمات و تسهیلات جوامع محلی تامین می‌کند. اگر منافع گردشگری در سطح جوامع و مناطق یک کشور به درستی توزیع شود، سطح زندگی مردم را بهبود می‌بخشد. توسعه گردشگری موجب شتاب گرفتن شهرنشینی در مفهوم مثبت آن و توسعه روستایی و جلوگیری از سیل مهاجرت روستاییان به سمت شهرها و مراکز صنعتی می‌گردد. گردشگری، موجب گسترش یکپارچگی، انسجام و همگرایی اجتماعی-فرهنگی و تقویت وحدت و وفاق می‌گردد. استحکام دوستی‌ها و گسترش صلح و امنیت جهانی از آثار و کارگردهای گردشگری پایدار است.
سخن آخر؟
راهبرد گردشگری پایدار در دنیای امروز، رهیافت جامعه‌ای است که خواهان رشد بلندمدت صنعت گردشگری بدون اثرات مخرب بر زیست‌بوم‌های طبیعی است و بر این نکته تأکید دارد که در قالب توسعه گردشگری، انسان قادر خواهد بود که جوانب خاصی از محیط را در جهت مثبت یا منفی دستکاری کند. توجه به عوامل یاد شده و بکارگیری آن در تدوین برنامه جامع گردشگری می‌تواند به توسعه پایدار صنعت گردشگری در ایران کمک کند.
