زیباترین مدرسه ایران کجاست؟

در فاصله ۵ کیلومتری جاده خواف، در نزدیکی روستای خرگرد، یکی از بی نظیرترین بناهای بازمانده از قرن نهم را خواهید دید که با گذشت این همه سال، هنوز هم یکی از فاخر ترین بناهای تاریخی ایران است.

مکانی که روزگاری محل تجمع بزرگان و دانشمندان سرزمینمان بوده و امروز چه قدر خالی از حضور آنها و تهی از کانون علم و دانش است.

این مدرسه توسط دو برادر معمار به نام هاب قوام الدین و غیاث الدین شیرازی در زمان سلطنت شاهرخ تیموری از سلسله تیمورایان به سبک بناهای چهار ایوانی در دو طبقه و با ۳۲ حجره، برای گردهمایی خردمندان ساخته شده است.

با گذشت چند صد سال از ساخت مدرسه غیاثیه، هنوز هم می توانید از تماشای رنگ و لعاب کاشی های این بنا لذت ببرید.

غیاثیه خرگرد؛ زیباترین مدرسه ایران

در زمان‌های قدیم، مساجد و مدارسی به‌صورت مکتب‌خانه وجود داشت که جلسات بحث و تدریس طلبه‌ها یا جلسات قرآن در آن‌ها برگزار می‌شد.

این مدارس بناهای با شکوهی داشتند و معماری‌ آن‌ها درخور توجه بود.

خراسان بزرگ نیز از این امر مستثنا نبود و مدرسه غیاثیه خرگرد در استان خراسان رضوی از جمله آن‌ها است.

این مدرسه یکی از مدارس چهار ایوانی و آجری ایران و از جاهای دیدنی خرگرد به حساب می‌آید که با همت پیر احمد خوافی ساخته شد.

مدرسه خرگرد خواف اثری برجامانده از شهر خرگرد قدیم در خراسان است که با شماره ۱۲۶ در تاریخ پانزدهم دی ماه ۱۳۱۰ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.

مدرسه مزبور در دوران شکوه خود، از بهترین دانشگاه‌های اسلامی به شمار می‌آمد و دانشمندان بسیاری را پرورش داد؛ اما پس از ظهور سلسله‌ صفوی و به‌دلیل تعصبات شدید شاهان، این مدرسه پس از ۶۰ سال رونق خود را از دست داد.

در میان مدارس ایران، مدرسه غیاثیه در دقت و تنوع معماری، نمونه کاملی به شمار می‌رود.

اهمیت هنری مدرسه غیاثیه به حدی بود که پژوهشگران معروف غربی همچون ساکلیس، هرتسفلد، گرابای و برنارد اوکین درباره آن به تحقیق پرداختند و از کتیبه‌های آن نسخه‌برداری کردند.

مدرسه غیاثیه خرگرد در فاصله سال‌های ۸۴۲ تا ۸۴۷ هجری قمری به دستور غیاث‌الدین پیر احمد خوافی، وزیر سلطان شاهرخ تیموری در زادگاه وی ساخته شد.

هنرمندان معمار آن زمان یعنی استاد قوام‌الدین و غیاث‌الدین شیرازی برای ساخت مدرسه انتخاب شدند.

این دو هنرمند معمار در ساخت مسجد گوهرشاد مشهد و مدرسه الغ‌بیک سمرقند نیز دست داشتند.

زیبایی و استحکام بنا به‌گونه‌ای بود که امید می‌رفت، برای قرن‌های متمادی مرکز پرجنب‌وجوش تعلیم و تربیت باشد؛ اما شرایط خاص آن روزگار مجال چنین مرکزیتی را به غیاثیه نداد.

این مدرسه اکنون بیش از ۵۵۰ سال عمر دارد؛ اما برای مدتی طولانی مرکز علمی باقی نماند؛ چراکه توسط یک حکومت سنی ساخته شده بود و بعد از ۶۰ سال که حکومت شیعه صفوی قدرت را به دست گرفت، مدرسه غیاثیه دیگر نتوانست به‌شکل قدیم رونق داشته باشد.

معماری مدرسه غیاثیه خرگرد

بنا بر کتیبه ایوان جنوب غربی، ساخت مدرسه را معمار بزرگ، استاد قوام الدین شیرازی (معمار مسجد گوهر شاد شهرهای مشهد و هرات) آغاز کرد و استاد غیاث الدین شیرازی آنرا به پایان رساند.

این بنا بیش از هر چیز انقلابی در تزئینات است.

معمار در این مکان، رویای معماری گذشته را که پوشاندن جامه آسمانی بر جسم زمینی بنا بود، محقق ساخته است.

او سر تاسر بنارا با کاشی پوشانده و فضا را آکنده از گل و ریحان کرده است.

این مدرسه دارای صحنی چهار ایوانی است که ارتفاع آنها به ۱۱ متر می ‌رسد. در اطراف این صحن ۳۲ حجره در دو طبقه ساخته شده است و برای تدریس مدرسان، تالارهای گنبد دار وسیعی بنا شده است.

در دو سوی هشتی ورودی، دو تالار بزرگ به عنوان مسجد و مدرسه در نظر گرفته شده است.

در چهار گوشه صحن نیز، اتاق ‌هایی با سقف گنبدی ساخته شده و ۸ نورگیر، دور تا دور پایه گنبد ها را در بر گرفته است.

هشتی ورودی اصلی مدرسه، از سمت راست و چپ، به ۲ اتاق بزرگ با سقف گنبدی ختم می‌ شود که فضای سمت راست، مسجد و فضای سمت چپ، سالن اجتماعات است.

هشتیِ حد فاصل بین این دو فضا نیز، سقفی گنبدی دارد. نمای درونی و نمای بیرونی جلوی بنا آراسته به کاشیکاری رنگارنگ معرق بسیار زیبا و کتیبه است.

نمای اصلی سردر ورودی مدرسه غیاثیه، از لحاظ کاشیکاری و استفاده از تزئینات معماری، زیبایی و شکوه بیشتری نسبت به دیگر قسمت‌ های بنا دارد.

این بنا نماینده کامل معماری دوره تیموریان است که به سبک آذری ساخته شده است.

در میان مدارس تاریخی ایران، مدرسه غیاثیه در دقت و تنوع معماری، کامل ‌ترین نمونه است.

اهمیت هنری مدرسه غیاثیه به حدی است که پژوهشگران معروف غربی همچون ساکلیس، هرتسفلد، گرابای و برنارد اوکین درباره آن به تحقیق پرداخته و از کتیبه‌ های آن نسخه‌ برداری کرده ‌اند.

مهم ‌ترین ویژگی بنای مدرسه غیاثیه که آن را در زمره شاهکارهای قرن نهم هجری قرار داده است، استفاده گسترده از کاشی معرق جهت پوشش دیوارها است.

اگرچه خرگرد، امروزه روستای کوچکی بیش نیست، اما شواهد موجود، از رونق علمی آن در گذشته حکایت دارد.

چنان که خواجه نظام‌ الملک، وزیر ملکشاه سلجوقی در قرن پنجم هجری آن را در ردیف شهرهایی چون نیشابور و اصفهان قرار داده و مدرسه نظامیه‌ باشکوهی در آن بنا نهاده است.