پارگی شبکیه چیست؟عوامل خطر جداشدگی پرده شبکیه

 شبکیه یک بافت عصبی حساس به نور است که به صورت یک لایه نازک در قسمت عقبی کره چشم قرار گرفته است و نور را به پیام های عصبی تبدیل کرده و به مغز می فرستد. بنابراین شبکیه، نقش کلیدی در فرایند بینایی دارد.

شب کوری، پارگی و جدا شدن شبکیه، تومور رتینوبلاستوم و تخریب ماکولا از جمله بیماری‌های شبکیه چشم هستند.

جداشدگی پرده شبکیه (Retinal detachment)

جداشدگی یا پارگی پرده شبکیه در واقع به معنای جدا شدن لایه های عصبی حساس شبکیه از لایه رنگدانه دار شبکیه است که مسوول تغذیه و متابولیسم شبکیه می باشد. از آن جا که این عارضه در صورت عدم درمان مناسب باعث کاهش شدید بینایی می شود، تشخیص و درمان فوری آن اهمیت فراوانی دارد.

پرده شبکیه بیشتر اکسیژن و مواد مصرفی خود را از یک لایه عروقی به نام مشیمیه (کوروئید) دریافت می کند که دور تا دور شبکیه را احاطه کرده است. هر گاه ارتباط شبکیه با مشیمیه زیرین قطع شود، به دلیل کمبود اکسیژن و مواد غذایی، ابتدا شبکیه کارکرد خود را از دست می دهد و فرد دچار مشکل بینایی می شود. اگر این وضعیت طول بکشد بافت های شبکیه به تدریج می میرند یا اصطلاحاً دچار نکروز می شوند که یک وضعیت غیرقابل برگشت است. به همین دلیل جداشدگی پرده شبکیه، یک اورژانس چشم پزشکی تلقی می گردد.

عوامل خطر جداشدگی پرده شبکیه

عوامل مختلفی باعث افزایش خطر ابتلا به جدا شدگی شبکیه می شوند. مهم ترین این عوامل عبارتند از:

- سن: جدا شدگی شبکیه به صورت خودبه خودی در افراد زیر ۴۰ سال نادر است و معمولا در افراد بالای ۵۰ سال رخ می دهد.

- نزدیک بینی شدید: در این حالت پرده شبکیه نازک و آسیب پذیر است و احتمال ایجاد سوراخ و پارگی در آن بیشتر از حالت عادی است.

- سابقه جراحی چشمی

- دیابت

- سابقه خانوادگی ابتلا به جداشدگی شبکیه و یا سابقه این بیماری در یک چشم دیگر فرد

- ضربه شدید به سر و صورت یا چشم

- بیماری، التهاب یا تومور داخل چشمی

نشانه های جداشدگی پرده شبکیه

- دیدن جرقه های نور در میدان بینایی (به ویژه اگر بخشی از شبکیه تحت کشش باشد احتمال بروز این علامت بیشتر است)

- دیدن اجسام شناور در جلوی چشم که ممکن است به صورت مگس پران، لکه های تاریک یا تار عنکبوتی دیده شود.

- تغییر شکل و کج و معوج شدن اشیا مثل وقتی که فرد از پشت یک شیشه موج دار به چیزی نگاه می کند.

- احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم

- کاهش دید ناگهانی

باید توجه داشت که جدا شدگی پرده شبکیه باعث درد یا قرمزی چشم نمی شود و در مراحل ابتدایی هیچ تغییری در ظاهر چشم ایجاد نمی کند. بنابراین در صورت بروز هر یک از مشکلات فوق، فورا به چشم پزشک مراجعه کنید.

تشخیص جداشدگی پرده شبکیه

وقتی فردی با علایم فوق به چشم پزشک مراجعه می کند، چشم پزشک با معاینه شبکیه، جدا شدگی شبکیه را تشخیص می دهد. برای این منظور معمولا لازم است مردمک با قطره های مخصوص باز شود و شبکیه با یک وسیله مخصوص به نام افتالموسکوپ بررسی شود. پزشک در این معاینه با بررسی محل و اندازه و نوع جدا شدگی شبکیه، در مورد روش درمانی مناسب تصمیم گیری می کند.

در موارد نادری که مثلا به علت خونریزی، دیدن شبکیه با دستگاه افتالموسکوپ مقدور نباشد، سونوگرافی چشم می تواند اطلاعات مفیدی در مورد وسعت، محل و گاهی علت جدا شدگی شبکیه در اختیار پزشک قرار دهد.

درمان جداشدگی پرده شبکیه

تنها راه درمان مؤثر برای جدا شدگی شبکیه، عمل جراحی است. جدا شدگی شبکیه به هیچ وجه خود به خود و یا با مصرف دارو بهبود نمی یابد و باید جراحی هر چه سریع تر انجام شود. نوع روش جراحی بر اساس محل، اندازه، نوع و شدت جدا شدگی شبکیه تعیین می شود.

روش های درمانی مختلفی برای جداشدگی پرده شبکیه وجود دارد که عبارتند از:

- چسباندن شبکیه با استفاده از لیزر یا انجماد (Laser Retinopexy)

- چسباندن شبکیه با استفاده از گاز (Pneumatic Retinopexy)

- باکل اسکلر (Scleral buckle)

- ویترکتومی (Vitrectomy)

دکتر فخیری، چشم پزشک و متخصص شبکیه در مورد راه های درمان پارگی شبکیه چشم می گوید:

«در روش چسباندن شبکیه به وسیله گاز ، یک حباب کوچک گاز توسط پزشک به داخل چشم تزریق می شود، طوری که حباب گاز وارد چشم شده و برای ثابت ماندن به شبکیه فشار وارد می کند که این امر منجر به بسته شدن پارگی شبکیه می شود و از نشت مایع به پشت شبکیه جلوگیری می کند.

باکل اسکر یکی از شایع ترین روش‌های درمانی پارگی پرده شبکیه چشم است که در این عمل از لیزر استفاده می شود.

در عوارض‌هایی همچون کشش بیش از حد شبکیه و بزرگی سوراخ آن و خونریزی داخل چشم از روش جراحی ویترکتومی استفاده می شود.

در عمل جراحی ویترکتومی اول زجاجیه را به وسیله تیغه گیوتین از چشم خارج می کنند تا کشش شبکیه از بین برود. سپس سرم نمکی استریل را به داخل چشم تزریق می کنند. گاهی از روش باکل اسکلر جهت چسباندن شبکیه در این عمل استفاده می شود.  

بعد از انجام اعمال جراحی شبکیه، با تجویز پزشک استفاده از قطره ضدالتهاب و آنتی بیوتیک به مدت دو هفته باعث بهبود چشم می شود و جهت کنترل وضعیت شبکیه باید به متخصص مراجعه شود.»

مراقبت های پس از عمل

پس از جراحی، به خصوص باکل اسکلرا و ویترکتومی تا چندین روز چشم دردناک و حساس است. معمولاً لازم است قطره های آنتی بیوتیک تا یکی دو هفته و قطره های ضد التهاب تا چند هفته پس از جراحی استفاده شود. گاهی قطره های دیگر (مثل داروهای پایین آورنده فشار چشم و یا قطره های گشاد کننده مردمک) نیز استفاده می شوند.

در صورتی که حباب گاز به داخل چشم تزریق شده باشد، فرد باید تا یکی دو هفته سرش را صاف نگه دارد و حتی برای خوابیدن هم در وضعیت نیمه نشسته قرار بگیرد و به هیچ وجه طاقباز نخوابد.

بطور کلی پس از جراحی شبکیه لازم است فرد مرتباً جهت کنترل وضعیت شبکیه و جلوگیری از عوارض احتمالی به چشم پزشک مراجعه کند.

نتیجه عمل جراحی

نتیجه عمل جراحی چسباندن شبکیه به دو عامل مهم بستگی دارد:

-  طول مدت زمانی که شبکیه از جای خود کنده شده بوده.

- وضعیت مرکز بینایی (ماکولا)

ماکولا یا مرکز بینایی، بخش مرکزی شبکیه است که مسئول دید دقیق مستقیم است. در صورتی که قبل از عمل، ماکولا از جای خود کنده نشده باشد، نتیجه عمل نسبتاً خوب است، اما در صورتی که ماکولا از جای خود کنده شده باشد، بیمار پس از عمل دید ضعیفی خواهد داشت.

بهترین نتیجه جراحی وقتی اتفاق می افتد که پرده شبکیه طی یکی دو هفته بعد از پارگی، در جای خود چسبانده شود. در مواردی که جدا شدگی پرده شبکیه مدت زیادی بدون درمان باقی می ماند، پس از عمل بیمار دید رضایت بخشی نخواهد داشت.

بطور کلی در ۹۰ تا ۹۵ درصد موارد با یک یا چند عمل جراحی، شبکیه در جای خود می چسبد، اما باید توجه داشت که چسبیدن شبکیه در محل آناتومیک خود لزوماً باعث بهبود دید فرد نخواهد شد. همانطور که گفته شد وضعیت دید پس از عمل به وضعیت ماکولا و مدت زمانی که شبکیه از جای خود جدا شده بوده بستگی دارد. بطور کلی هر چه جداشدگی پرده شبکیه کوچک تر و از مرکز شبکیه دورتر باشد، نتیجه عمل جراحی بهتر، و هر چه جداشدگی بزرگ تر و به مرکز شبکیه نزدیک تر باشد، نتیجه بدتر خواهد بود.