بورل سکان دیپلماسی اتحادیه اروپا را به دست گرفت

مقام «مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا» که به صورت رسمی «نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی» خوانده می‌شود، از سال ۲۰۱۴ به مدت پنج سال در اختیار «فدریکا موگرینی» وزیر امور خارجه پیشین ایتالیا بود.

موگرینی شنبه‌شب در پیامی توئیتری نوشت که  پس از پنج سال سخت دوره خدمت من به پایان رسید. از همه کسانی که در تبدیل کردن اتحادیه اروپا به شریکی قابل اتکا، ستون چندجانبه‌گرایی و مدافع سرسخت حقوق بشر همکاری کردند، تشکر می‌کنم. پست خود را به دستان جوزپ بورل می‌سپارم.

مردادماه سال جاری شورای اروپا پس از تصویب ریاست «اورسولا فون در لاین» به ریاست کمیسیون اروپا، «جوزف بورل» وزیر خارجه وقت اسپانیا را نیز به سمت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتخاب کرد.

در بررسی کارنامه پنج سال گذشته موگرینی که اکنون او را باید مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا خواند، باید گفت که عملکرد او را می‌توان به دو دوره متفاوت قبل و بعد از راهیابی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به کاخ سفید تقسیم کرد.

تا پیش از به قدرت رسیدن ترامپ، موگرینی به واسطه حضور دولتمردانی هنجارپذیر و طرفدار چانه‌زنی در واشنگتن دشواری‌های چندانی را پیش رو نمی‌دید. دولت «باراک اوباما» خود خواستار دستیابی به توافق با ایران بود، بر سر بحران اوکراین و تقابل با روسیه با اروپایی‌ها همداستان بود و در مورد «برگزیت» ترجیح داد سکوت اختیار کند و تصریح دارد نسبت به برگزیت نباید زیاد حساسیت به خرج داد.

ترامپ اما با خروج از برجام عملاً حیثیت اتحادیه اروپا را به چالش کشیده است، بارها نشان داده شیفته روسیه و شخص رئیس جمهوری این کشور است و برگزیت را بهترین انتخاب برای انگلیسی‌ها می‌داند. وی عملاً ایده‌های لیبرالیستی از جمله تقویت حقوق و سازمان‌های بین‌المللی را زیر پا نهاده و اروپایی‌ها را هم از رویکردهای طلبکارانه خود بی‌نصیب نگذاشته است.

برای ترامپ گویا شرکای اروپایی و متحدان عربی با هم تفاوت چندانی ندارند. دولت ترامپ صراحتاً اعلام کرده همه شریکانش باید هزینه‌های دفاعی و امنیتیشان را از جیب خود بپردازند و وضعیت تعرفه‌ها در روابط تجاری به سود آمریکا دگرگون شود.

اکنون «جوزپ بورل فونتلس» هدایت دیپلماسی و اجرای سیاست خارجی اتحادیه اروپا را در حالی به دست می‌گیرد که ترامپ سه سالی است در کاخ سفید ساکن است و تا یک سال دیگر با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۰ مواجه خواهد بود.

درباره زندگی سیاسی بورل وزیر امور خارجه ۷۲ ساله اسپانیا رسانه‌هایی همچون خبرگزاری فرانسه و تارنمای دویچه‌وله آلمان نوشته‌اند: او که از دهه ۷۰ میلادی در طیف حزب سوسیالیست اسپانیا و اروپا بوده، برای مسئولیت سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا معرفی شده است.

این سیاستمدار اسپانیایی متولد کاتالونیا و مخالف استقلال این منطقه، پیش از ورود به سیاست، تحصیلات خود را در رشته مهندسی هواشناسی در مادرید سپری کرد و سپس مدرک کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه استنفورد آمریکا و سپس پاریس گذراند.

بورل تحصیلات خود را تا دکتری در اقتصاد طی کرد. شروع فعالیت سیاسی او از سال ۱۹۷۹ به عنوان یک عضو شورای شهر در حومه مادرید کلید خورد. او در سال ۱۹۸۶ با رسیدن به نمایندگی پارلمان اسپانیا، فعالیت سیاسی خود را بیشتر کرد تا به وزارتخانه‌های اقتصاد و امور عمومی، نخست وزیری و سپس به وزارت خارجه نیز رسید.

البته بورل گام‌های بزرگتری در حوزه سیاسی برداشت به گونه‌ای که در ژوئیه ۲۰۰۴ به ریاست پارلمان اروپا رسید و تا ژانویه ۲۰۰۷ در این پست حضور داشت.

وی نگاهی منطقی به برجام و نقض عهد آمریکا در این زمینه دارد. بول اردیبهشت سال جاری درباره برجام گفت: خوشبختانه ایران توافق هسته‌ای را پاره نکرد و باید مانع از پاره شدن کامل آن شد. البته محکوم کردن توافق هسته‌ای از سوی آمریکا خبر بدی است.

سیاستمدار اسپانیایی آبان سال گذشته نیز با انتقاد از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، تأکید کرد که مادرید تهدیدها علیه ایران را نمی‌پذیرد.

وی در گفت وگو با شبکه رادیویی «کادنا سر» (Cadena SER) درباره برجام و افزایش تنش میان ایران و آمریکا تاکید کرد که به وضعیت برخورد نظامی نخواهیم رسید و سرانجام کار به عقلانیت ختم خواهد شد. وزیر خارجه پیشین اسپانیا درباره رویکرد کاخ سفید در این زمینه گفته: اقدام ترامپ نه تنها نقض برجام، بلکه اساساً خروج از آن بود. ایران برجام را نقض نکرده… بالاتر رفتن میزان اورانیوم غنی‌سازی شده فقط در راستای مسائل فنی بوده و فکر نمی‌کنم اراده دیگری پشت این تصمیم ایران بوده باشد.

خبرگزاری فرانسه از بورل به عنوان یکی از منتقدان ترامپ نامبرده و نوشته است: بورل در جریان بحران ونزوئلا، از سیاست‌های دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا علیه دولت کاراکاس انتقاد کرد.

بورل اخیراً هم به ماجرای توقیف نفتکش ایرانی در جبل الطارق واکنش نشان داده و گفته است این اقدام که از سوی انگلیسی‌ها به درخواست آمریکا انجام گرفته مورد اعتراض اسپانیا است.

از زمان اصلاح ساختارها در اتحادیه اروپا یعنی از بیست سال پیش تاکنون چهار نفر مسوولیت سیاست خارجی اتحادیه را برعهده داشته‌اند؛ «خاویر سولانا» اسپانیایی که تا سال ۲۰۰۹ و به مدت ۱۰ سال نماینده دیپلماسی اروپایی بود. مهمترین نقطه کارنامه دیپلماتیک وی در قبال ایران صدور «بیانیه سعدآباد» در سال ۲۰۰۳ (مهرماه ۱۳۸۲) بود که توافقی هسته‌ای بین ایران و تروییکای اروپایی به شمار می‌رفت.

پس از سولانا و با تقویت جایگاه و نقش نماینده عالی اروپا در سیاست خارجی و امنیتی، «کاترین اشتون» انگلیسی جایگزین وی شد؛ دیپلماتی که بارها عکس‌های یادگاریش با «سعید جلیلی» جانشین لاریجانی از مذاکرات مختلف منتشر شد ولی تا جابجایی دولت در تهران کاری از پیش نبرد. رفتارهای اشتون در مقاطعی حتی مورد اعتراض جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت از جمله دیدارهای حساسیت برانگیز وی با خانواده برخی زندانیان و فعالان مدنی محکوم باعث شد سخنگوی وزارت امور خارجه در اواخر سال ۹۲ وی را به برخورد گزینشی با مقوله حقوق بشر متهم سازد.

در دوره‌ای که ترامپ بخش مهمی از دیپلماسی خود را از طریق رسانه و تبلیغات پیش می‌برد، بورل با مواضع خاص و منتقدانه خود شاید بتواند پاسخ‌های قاطع‌تری را از بروکسل روانه واشنگتن سازد هر چند بسیاری می‌گویند تصمیمات اصلی اروپا را رهبران واحدهای ملی عضو اتحادیه می‌گیرند و مسوول سیاست خارجی را نمی‌توان دارای توانی بالاتر از هماهنگ‌کنندگی این تصمیمات دانست.