از عوارض تنبلی چشم چه می دانید؟

 بهترین سن درمان تنبلی چشم زیر پنج سالگی است. عود (برگشت) بیماری تنبلی چشم تا سن ۱۰ سالگی امکان‌پذیر است. برای جلوگیری از عود بیماری باید والدین آگاهی و اطلاعات لازم داشته باشند.اگر کودک شما به کاهش دید در یک یا هر دو دو چشم دچار شده است، به نحوی که حتی پس از استفاده از عینک به منظور برطرف شدن عیوب انکساری یا حتی انجام عمل جراحی، به منظور برطرف شدن عیوب ساختمانی، باز هم دید او کامل نشود و مانند سایر افراد قادر به دیدن نباشد، چشم او تنبل شده است.

 در حال حاضر شیوع تنبلی چشم در جهان ۲ تا ۳ درصد است. طبق آمار به دست آمده از اجرای برنامه پیشگیری از تنبلی چشم در کشور، شیوع این اختلال در گروه سنی ۴ تا ۶ سال، ۴.۱ درصد است. تحقیقات نشان می‌دهد که تنبلی چشم شایع‌ترین علت نابینایی یک چشمی در افراد زیر ۲۰ سال است بنابراین پیشگیری از تنبلی چشم اهمیت زیادی دارد.

آسیب‌شناسی رشد و تکامل سیستم بینایی

رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود ۱۰ سالگی ادامه می‌یابد که حداکثر رشد آن تا پنج سال اول پس از تولد است. در نتیجه در تکامل طبیعی دستگاه بینایی، از دو چشم سالم، دو تصویر در محل قشر مغز در ناحیه پس سر تشکیل می‌شود که این دو تصویر بر روی هم انطباق می‌یابد و کودک سالم فقط یک تصویر را می‌بیند. هر عاملی که باعث اشکال دید در یک یا دو چشم کودک شود، رشد و تکامل طبیعی دستگاه بینایی را متوقف می‌کند و در نتیجه، در قشر مغز، دو تصویر غیر یکسان ایجاد می‌شود که یکی از آنها طبیعی و دیگری مبهم است. لذا مغز برای پیشگیری از دوبینی کودک تصویر مبهم را حذف می‌کند. بنابراین، امکان دارد چشمی که از نظر ظاهری کاملا سالم است، بینایی کامل و طبیعی نداشته باشد و به اصطلاح پس از مدتی تنبل شود.

تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به تنبلی چشم در کودکانی که نارس متولد شده‌اند نسبت به سایر کودکان ۳۰ درصد بیشتر است بنابراین کودکی که نارس به دنیا آمده، حتما باید چشم پزشک معاینه کند.

درمان تنبلی چشم

درمان تنبلی چشم به سه عامل (سنی که در آن تنبلی چشم به وجود آمده است، مدت زمانی که از ایجاد تنبلی چشم گذشته و سنی که در آن درمان آغاز شده است، بستگی دارد. به طور کلی آگاهی والدین و همکاری آنها کلید موفقیت در درمان است. درمان تنبلی چشم نیازمند همکاری تنگاتنگ والدین با متخصصان (بینایی‌سنج و چشم‌پزشک) است. والدین باید بدانند که دوران کودکی تنها زمان دستیابی به درمان کامل است و در صورت از دست دادن آن، این فرصت برای همیشه از دست رفته است. همچنین والدین باید صبور باشند و انتظار بهبودی سریع نداشته باشند.

والدین باید توجه کنند که درمان کامل تنبلی چشم بسیار مشکل است و پس از تشخیص بیماری، تازه در اول راه هستید، لذا پیگیری درمان تا بهبودی کامل دید دو چشم تا سن ۱۰ سالگی مطابق با برنامه زمانبدی معاینات اعلام شده توسط بینایی‌سنج الزامی است.

نکته مهم در درمان تنبلی چشم این است که هر چه سن کودک کمتر باشد، شانس درمان بیشتر و مدت درمان کوتاه‌تر می‌شود و هر چه درمان چشم تنبل دیرتر شروع شود احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می‌شود. بهترین سن برای درمان تنبلی چشم قبل از پنج سالگی است.

روش‌های درمانی مختلفی برای درمان تنبلی چشم وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت از بستن چشم، استفاده از عینک، انجام جراحی و تمرینات چشمی است.

اما بهترین درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم است تا چشم تنبل وادار به فعالیت شود و با تمرین دیدن، تنبلی آن برطرف شود. دوره زمانی بستن چشم در کودکان متفاوت و نسبتا طولانی است و از چند هفته تا چند ماه است که این دوره را متخصص تعیین می‌کند.

با توجه به میزان تنبلی چشم، مدت زمان بستن معمولا بین ۲۱ - ۶ ساعت در روز، متغیر است. هر چه میزان تنبلی بیشتر باشد مدت زمان بستن چشم سالم بیشتر خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که بستن بیش از ۶ ساعت اثر مطلوبی بر چشم ندارد و علاوه بر کاهش میزان همکاری کودک، گاهی باعث تنبلی در چشم سالم نیز می‌شود. لذا والدین باید مطابق دستور متخصص عمل و نباید سعی کنند چشم سالم را بیشتر از زمانی که پزشک تشخیص داده است. بسته نگه دارند.

طی مدت درمان نیز در فواصل مشخص، باید چشم کودک را متخصص معاینه کند زیرا ممکن است نیاز باشد که مدت زمان بستن تغییر داده شود. ضمنا با توجه به نظر متخصص، می توان مدت بستن را طی روز، به چند نوبت تقسیم کرد تا تحمل آن برای کودک راحت‌تر باشد.

والدین برای جلب همکاری کودک در بستن چشم به این نکات توجه کنند.

برای بستن چشم کودک او را مجبور نکنند و از جملات و کلمات مثبت استفاده کنند.

برای تعیین زمان بستن و باز کردن چشم، از یک زمان‌سنج (ساعت) استفاده کنند. به این ترتیب از نظر کودک زمان‌سنج موجودی بد تلقی می‌شود و نه والدین.

والدین کودک باید توجه داشته باشند زمانی که چشم کودک بسته است از بازی‌هایی پرهیز کنند که احتمال سقوط یا خطر برای کودک دارد (مثل بازی‌های دویدنی).

آنچه در اینجا مهم است، حمایت از کودک است و حتی باید برای کاری که انجام می‌دهد. پاداشی نیز در نظر گرفته شود.

در زمان بستن چشم‌ها کودک را به مهمانی یا به جایی نبرید که توجه اطرافیان یا دوستان به او جلب شود زیرا باعث افزایش اضطراب کودک و کاهش همکاری او می‌شود و از ادامه درمان سر باز می‌زند.

چنانچه کودک به مهد می‌رود با مربی او صحبت کنید تا در مهد با کودک رفتار مناسبی داشته باشد و سایر بچه‌ها نیز توجیه شوند در غیر این صورت در زمان حضور کودک در منزل، چشم او را ببندید.

برای کودکانی که سن بیشتری دارند، موضوع را به شکل ساده و قابل فهم توضیح دهید.

از پوشش‌های چشمی زیبا استفاده کنید.

بعضی از پوشش‌ها پوست کودک را تحریک می‌کند. حساسیت پوستی کودک را با تدابیری به حداقل برسانید به گونه‌ای که از گاز استریل در زیر پوشش چشمی استفاده کنید. از پوشش چشمی ضد حساسیت استفاده کنید. با متخصص مشورت کنید. یادتان باشد که پوشش چشمی را هیچ گاه روی عینک نبندید.

 نحوه درمان و مدت زمان درمان هر کودک با کودک دیگر متفاوت است و فقط متخصص می‌تواند آن را تشخیص دهد و نه والدین کودک.

استفاده از عینک

گاهی اوقات برای کمک به درمان، از عینک می‌شود. استفاده از عینک باید طبق دستور متخصص برای درمان عیوب انکساری چشم باشد. گاهی اوقات استفاده از عینک به مدت طولانی لازم است چون از برگشت تنبلی چشم جلوگیری می‌کند.

انجام جراحی

اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی مانند پایین افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است. در آب مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه ماهگی و هر چه سریع‌تر انجام شود. نتیجه بهتری به دست خواهد آمد اما پس از سه ماهگی، نتیجه جراحی چندان رضایت‌بخش نخواهد بود.

انجام تمرینات چشمی

انجام تمریناتی مانند نقاشی کردن، بازی با خط نقطه، استفاده از بازی‌های کامپیوتری، پرتاب توپ به سوی هدف تعیین شده، کتاب خواندن، خمیر بازی و بریدن اشکال در کنار سایر روش‌های درمانی می‌تواند بر بهبود دید کودک اثر بگذارد و درمان آن را تسریع کند.

نقاشی کردن

اگر کودک برای نقاشی کردن از مداد قرمز استفاده کند یا در صفحه‌های شطرنجی نقاشی کند و دقت کند که رنگ‌ها از اطراف خانه‌های شطرنجی بیرون نزند. تأثیر بیشتری در بهبود دید می‌گذارد. نقاشی با آبرنگ نیز بسیار مؤثر است. ضمنا بهتر است کودک یک بار با چشم تنبل و یک بار با چشم سالم (بستن چشم مقابل) نقاشی کند، سپس نقاشی‌ها را با یکدیگر مقایسه و سعی کند که با چشم تنبل همانند چشم سالم کار کند.

بازی خط و نقطه

اگر بیمار به نقاشی کردن علاقه ندارد، بهتر است به وی تمرینات خط و نقطه بدهیم. با وصل کردن نقطه‌ها به یکدیگر با چشم تنبل، توانایی آن چشم بیشتر می‌شود. بهتر است این کار با مداد قرمز انجام شود.

در این روش بهتر است که کودک در بازی، امتیازهایی را که با چشم سالم و چشم تنبل خود به دست آورده است با یکدیگر مقایسه کند و بتواند با انجام تمرین‌های زیاد امتیازهای دو چشم را برابر کند.

پرتاب توپ به سوی هدف تعیین شده

پرتاب هدفمند نیز تمرین مؤثری است. برای این تمرین چند شیء توخالی مثل جعبه، تابه، قابلمه و کاسه را روی زمین بر روی یک خط و با فاصله چند سانتی‌متر از یکدیگر قرار دهید. سپس از کودک بخواهید درون آنها توپ بیندازد. برای این کار می‌توان از توپ پینگ پنگ یا هر توپ کوچک و بی‌خطر دیگری استفاده کرد.

استفاده از انواع توپ‌های قرمزرنگ می‌تواند در کوتاه کردن دوره درمان مؤثر واقع شود.

کتاب خواندن

با کودکتان کتاب بخوانید و اگر نمی‌تواند کتاب بخواند کتاب‌های بدون کلمه را با هم ورق بزنید. آنها را به کودک نشان دهید و دقت او را به اشکال جلب کنید.

فعالیت‌هایی که ذکر شد ضمن تحریک بینایی کودک باعث می‌شود زمان‌های بستن چشم برای کودک راحت‌تر بگذرد.

با توجه به اینکه عود تنبلی چشم در اکثر مواقع بدون علامت است. لذا مراجعه منظم به متخصص و رعایت دقیق دستورات وی پس از درمان تا سن ۱۰ سالگی ضروری است.

عوارض تنبلی چشم

بر اساس اطلاعات سازمان بهزیستی، عوارض تنبلی چشم شامل مواردی است: نابینایی یا کاهش بینایی دائمی که اکثراً، یک طرفه است. از بین رفتن دید عمقی بدین معنا که افراد مبتلا به تنبلی چشم قدرت تشخیص عمق اجسام و اشیاء را ندارند لذا از عهده انجام بسیاری از مشاغل برنمی‌آیند. مثلاً این افراد نمی‌توانند خلبان شوند یا حرفه‌هایی را انتخاب کنند که نیاز به دقت زیاد داشته باشد. حتی در انجام پاره‌ای امور مانند رانندگی نیز دچار مشکل می‌شوند. کاهش قدرت تمرکز و قدرت تفکیک در کودکانی که دچار تنبلی چشم هستند، مردمک چشم به سختی روی یک نقطه متمرکز می‌شود و تشخیص یک فرد یا یک شیء بین سایر افراد و اشیاء برای آنان سخت است. افت تحصیلی، طبیعی نبودن دید در کودکان مبتلا به تنبلی چشم، اغلب به افت تحصیلی این کودکان منجر خواهد شد.

همچنین سرعت خواندن مطالب نیز در این کودکان کاهش می‌یابد که این ضعف در پیشرفت تحصیلی کودکان تأثیر منفی خواهد داشت. فردی که دچار تنبلی چشم است، نسبت به افراد سالم، بیشتر در معرض خطر نابینا شدن قرار دارد زیرا اگر یک چشم، کارکرد خود را (در اثر سایر بیماری‌ها، ضربه، عفونت و...) از دست بدهد، فرد در معرض خطر نابینایی قرار می‌گیرد بنابراین بیماری تنبلی چشم کودک را جدی بگیرید.

همیشه پیشگیری بهتر و مؤثرتر از درمان است.