راهبردهایی که شما را به اوج سلامتی می رساند

دکتر محمدرضا سهرابی استاد و مدیر گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ضرورت توجه به بحث ” اجتماعی شدن سلامت” و “نشاط اجتماعی” را مهم تلقی کرد و گفت: بزرگترین سرمایه هر فرد سلامت و بزرگترین سرمایه هر جامعه شهروندان سالم است. هدف هر نظام سلامت رسیدن به بالاترین سطح قابل دسترس سلامت برای شهروندان است. برای رسیدن به این منظور باید هرسطحی از سلامت را به عنوان پایه درنظر گرفته و ارتقا به مرحله ای بالاتر هدفگذاری شود.

وی ادامه داد: در طی چند دهه اخیر راهبردها و مدل های مختلفی برای ارتقای سلامت به کار گرفته شده اند. این راهبردها به دو دسته کلی؛ راهبرد مبتنی بر فرد و اصالت اقدامات پزشکی و راهبرد مبتنی بر جامعه و اصالت عوامل اجتماعی موثر بر سلامت تقسیم بندی می شوند.

وی با اشاره به اینکه در راهبرد مبتنی بر فرد و اصالت اقدامات پزشکی، تمرکز اقدامات و مداخلات روی یک فرد متمرکز است، افزود: این مداخلات عمدتا از نوع پزشکی هستند و از طریق پژوهش های حوزه سلامت تایید شده اند. در این راهبرد فرد معمولا مقصر و خطاکار است و اقدامات پزشکی جهت جبران اشتباه فردی انجام می شود. به عنوان مثال در یک مدل ارتقای سلامت با استفاده از مدل های تغییر رفتار فرد تشویق می شود تا به دنبال الگوی زندگی سالم باشد، از خدمات پیشگیری استفاده کند و در مقابل سلامت خود مسئولیت پذیر باشد.

دکتر سهرابی تصریح کرد: مدل تغییر رفتار بر این باور استوار است که ارایه اطلاعات به مردم و افزایش سواد سلامت باعث تغییر باورها، نگرش و رفتار آنها خواهد شد. گرچه در مطالعات، این مدل اثربخشی داشته، اما در عمل در بسیاری موارد به دلیل در نظر نگرفتن عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به اندازه کافی موثر نبوده است.

وی اظهار کرد: خود توانمندسازی، مدل دیگری است که باز هم در سطح فرد است و با تقویت اعتماد به نفس و خوداتکایی در فرد مهارت های زندگی (از جمله مهارت های حل مسئله و تصمیم گیری) را به او آموزش می دهد. این مدل نیز در گروه های جمعیتی کاربردی ندارد و منجر به تغییر هنجارهای جامعه نمی شود.

دکتر سهرابی در خصوص راهبرد مبتنی بر جامعه و اصالت عوامل اجتماعی موثر بر سلامت یا اجتماعی شدن سلامت نیز بیان کرد: در این راهبرد سعی بر آن است که با دید نظام مند، کلیه عوامل موثر بر درمعرض خطر قرار گرفتن فرد و جامعه در نظر گرفته شود و با مداخلات موثر آنها را کنترل کرد.

این استاد دانشگاه عنون کرد: در این راهبرد مقصر نداریم بلکه یک مشکل یا مسئله داریم که باید حل شود. به عنوان مثال در مدل ارتقای سلامت تجمیعی که مبتنی بر راهبرد اجتماعی شدن سلامت است ارتباط متقابل فرد و محیط را در نظر می گیرد. این مدل بر این اصل استوار است که سلامت تحت تاثیر شدید عواملی است که خارج از کنترل فرد است؛ لذا تاکید آن بر توانمند شدن جامعه از طریق افزایش دانش، فهم و مهارت ها و همچنین تعهد به بهبود زیرساخت ها و ساختار اجتماعی که می تواند بر سلامت موثر باشد، است.

وی ادامه داد: این مدل تفکر نقادانه را نیز در افراد فعال نموده تا عواملی که می توانند سلامت فرد و جامعه را تحت تاثیر قرار دهند درک کند و در مرحله بعد با اقدام موثر باعث تغییرات مثبت شود.

به گفته دکتر سهرابی، استفاده از مدل تجمیعی پیامدهای سلامت را با احتمال بیشتری هم در سطح فرد هم جامعه بهبود می بخشد.

وی تصریح کرد: راهبرد مبتنی بر جامعه و اصالت عوامل اجتماعی موثر بر سلامت به عواملی همچون فقر، بیسوادی و کم سوادی، اعتیاد، کیفیت دوره کودکی، بیکاری و اشتغال، قوانین و مقررات توجه دارد. به عنوان مثال برای بررسی گرایش به مواد مخدر یا الگوی زندگی ناسالم؛ در راهبرد مبتنی بر فرد می توان مداخلاتی در سطح فردی داشت و با تجویز دارو و رفتار درمانی تاکید بر ترک اعتیاد داشت.

دکتر سهرابی در ادامه اظهار کرد: با این روش سلامت چندین نفر را ارتقا می دهیم، اما ریشه های ایجاد کننده بیماری هنوز باقی است. از طرفی در راهبرد مبتنی بر جامعه مجموعه ای از عوامل ایجاد کننده این رفتارها شناسایی شده، برای مقابله با آنها برنامه ریزی بین بخشی انجام شده و اجرا می شود.

وی ادامه داد: با توجه به تغییر الگوی بیماری ها از بیماری های عفونی و واگیر به بیماری های غیرواگیر و مزمن باید توجه داشت که عوامل خطر جدید بیشتر ماهیت رفتاری داشته و درطول زمان باعث تغییرات غیر قابل برگشت می شوند. برای مقابله با آنها که عمدتا خود معلول علل مختلفی می باشند باید راهبردهای نظام مند چند محوری طراحی کرد.

دکتر سهرابی با اشاره به اینکه این کار بدون مشارکت جامعه و اجتماعی کردن سلامت میسر نمی شود، گفت: سازمان جهانی بهداشت نیز در “بیانیه اتاوا” بر این پنج راهبرد کلیدی برای ارتقای سلامت تاکید کرده است: ایجاد محیط حمایتی، ایجاد مهارت های فردی، تقویت اقدامات مبتنی بر جامعه، تدوین سیاست های عمومی سالم، جهت دهی مناسب به خدمات سلامت. اتخاذ این راهبردها نیاز به اجتماعی کردن سلامت دارد.

این استاد دانشگاه، یادآور شد: نکته مهم در اجتماعی کردن سلامت تعهد وزارت بهداشت به عنوان مدیریت ارشد نظام سلامت به این مهم است. استفاده از متخصصین پزشکی اجتماعی و سلامت عمومی در برنامه ریزی و اجرای مداخلات بسیار کلیدی است. این متخصصین تعارض منافع با مداخلات پزشکی ندارند و با دانش مدیریت نظام سلامت و اقتصاد سلامت بهترین راهکارها را ارایه می کنند.

وی در پایان عنوان کرد: افق دید کوتاه مدت در برنامه ریزی ها باید به میان مدت و دراز مدت افزایش یابد و هزینه اثربخشی مداخلات قبل از اجرا و در مراحل پایلوت بررسی شود. برای تامین سلامت جامعه تنها دغدغه کافی نیست باید بهترین برنامه ریزی و اجرا انجام شود.