آموزش تاب‌آوری برای معتادان می‌تواند زندگی دوباره باشد

وابستگی ‌به مواد مخدر ممکن است  با یک اختلال روان‌پزشکی نیز همراه باشد مریم فرجی روانشناس و نویسنده در خانه تاب‌آوری در یادداشتی نوشت : تاب آوری در مواجهه با گرفتاریها یک روش مقابله ای کارآمد و موثراست تاب‌آوری یا مقابله مثبت با مشکلات میتواند راه حلی سرشار از امید باشد لذا به استناد برخی مطالعات آموزش مهارت های مقابله ای در پیشگیری از عود و افزایش تاب آوری در افراد وابسته به مواد موثر است( جعفری و همکاران ، ۱۳۸۸). اعتیاد به مواد مخدر به عنوان جدی­ترین مسأله اجتماعی ایران، وجوه مختلف جامعه­ شناسی، روان­شناسی، حقوقی، سیاسی و … دارد. به اعتقاد تحلیل­گران اجتماعی، اعتیاد به مواد مخدر، به­عنوان یکی از مسائل پیچیده اجتماعی درعصر حاضر است که زمینه ساز بروز بسیاری از آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی می­باشد. به عبارت دیگر رابطه اعتیاد با مسائل اجتماعی ارتباطی دو جانبه است؛ از یک­سو اعتیاد، جامعه را به رکود و انحطاط می­کشاند و از سوی دیگر پدیده­ای است که ریشه در مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه داردبا این وجود برخی مطالعات نشان داده اند که افراد غیرمعتاد به طور معناداری دارای تاب آوری بالاتر نسبت به گروه های معتاد و بهبودیافته هستند(حسینی المدنی و همکاران ، ۱۳۹۰).اعتیاد گرایش فرد را به اصول اخلاقی و معنوی و ارزش­های اجتماعی کاهش می­دهد به­طوری که آسیب شناسان اجتماعی، اعتیاد را به مثابه «جنگ شیمیایی خانگی» و «جنگ بدون مرز» می‌دانند (رحیمی موقر، ۱۳۷۵).سازمان بهداشت جهانی مسأله مواد مخدر، اعم از تولید، انتقال، توزیع و مصرف را در کنار سه مسأله جهانی دیگر یعنی تولید و انباشت سلاح­های کشتار جمعی، آلودگی محیط زیست، فقر و شکاف طبقاتی، از جمله مسائل اساسی شمرده است که حیات بشری را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در عرصه جهانی مورد تهدید و چالش جدی قرار می­دهدضرورت شناخت ابعاد و سطوح این مسأله اجتماعی زمانی عمیق­تر درک می­شود که بدانیم پدیده اعتیاد، متأثر از توسعه فن­آوری­های ارتباطی و رایانه­ای و باند­های مافیایی و دست­‌های پنهان است و از چنان پیچیدگی­هایی برخوردار شده که سازمان ملل متحد آن را از جرایم سازمان یافته تلقی و اقدام به صدور کنوانسیون­ها و پروتکل­های مختلف برای مقابله با آن نموده است(شعاع کاظمی،۱۳۸۴).
یکی از مهم‌ترین استراتژی‌ها در پیشگیری از اعتیاد تغییر نگرش‌های مثبت و تثبیت نگرش‌های منفی نسبت به مصرف مواد مخدر است، نگرش یعنی باورهای فرد در مورد نتیجه و عاقبت هر کار و ارزشی که فرد برای این نتیجه قائل است نگرش‌ها دلایل منطقی بروز رفتارهای هر فرد خاص می‌باشد
گرایش مثبت و تمایل میتواند هم در اعتیاد پذیری و هم در درمان بیماری موثر باشد در طول چند دهه گذشته، پژوهش ها در خصوص سوء مصرف و وابستگی به مواد، از نگاه صِرف به عوامل خطرآفرین به سوی عوامل حفاظتی تغییر جهت داده است( کرد میرزاده و همکاران ).عوامل بسیاری بر نگرش افراد تاثیر می‌گذارند، یکی از این عوامل دانش و اطلاعات فرد در حوزه‌های مختلف می‌باشد، لذا طبق مطالعات صورت گرفته مشخص شده است افرادی که نسبت به مواد مخدر نگرش‌ها و باورهای مثبت دارند احتمال مصرف واعتیادشان بیشتر از کسانی است که نگرش‌های منفی یا خنثی دارند .بر همین اساس تغییر نگرش‌ها از خنثی به منفی آسانتر از تغییر نگرش‌ها از مثبت به منفی است.به همین دلیل افرادی که سیگاری نیستند بیشتر از سیگاری‌ها به مضرات سیگار توجه دارند(گلزاری و همکاران،۱۳۸۷).در پیشگیری از عود و درمان شخص سوء مصرف کننده ی مواد شناخت عوامل روان‌شناختی و ویژگی‌های شخصیتی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، به همین دلیل انجمن روان‌شناختی آمریکا درمان‌های روانی اجتماعی را از مولفه‌های اساسی هر نوع برنامه‌ی درمانی سوء مصرف مواد در نظر.خصوصیات روانی شخصیتی معتادان به مواد مخدر، صرفا ناشی از مواد مخدر نیست بلکه اکثر معتادان قبل از اعتیاد دارای نارسایی‌های روانی و شخصیتی عدیده‌ای بوده‌اند که بعد از اعتیاد به صورت مخرب‌تری ظاهر وتشدید می‌شود. لذا مسأله‌ی معتاد، تنها مواد مخدر نیست بلکه در اصل رابطه‌ی متقابل شخصیت او و اعتیاد مطرح است(هژیر،۱۳۷۶حدود ۹۰ درصد وابستگان به مواد مخدر، مبتلا به یک اختلال روان‌پزشکی همزمان می‌باشند. شایعترین تشخیص‌های روان‌پزشکی همراه شامل اختلال افسردگی اساسی، اختلالات ناشی از مصرف الکل، اختلال شخصیت ضد اجتماعی و اختلال اضطرابی می‌باشد و حدود ۱۵درصد وابستگان به مواد مخدر حداقل یکبار در طول عمر خود مبادرت به خود کشی می‌کنند
مطالعه نقش ژنتیک در سوء مصرف مواد، معطوف به تعیین تأثیر نسبی وراثت است. پژوهش ژنتیکی تقریباً به طور جامعی بر روی سوء مصرف الکل تمرکز دارد، چون سوء مصرف الکل هم قانونی است هم شایع. امکان وجود زمینه ژنتیکی در مورد سایر اشکال سوء مصرف مواد تنها به تازگی مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات انسانی آشکارا نشان داده‌اند که خطر سوء مصرف الکل و احتمالاً مواد ژنی استاگرچه میدانیم نظریه روان کاوی، استفاده از مواد مخدر را نشانه روان رنجوری‌هایی می‌داند که خودشان را در هنگام بلوغ نشان می‌دهند.ما می‌دانیم که نوجوانان معمولی مراحلی از ملامت، اضطراب، خشم، ناکامی‌و حتی افسردگی کوتاه مدت را می‌گذرانند. یکی از مشخصه های نوجوانان، تغییرات سریع و فراگیر، تقریباً در همه جنبه‌های زندگی است که این خود به فشار روانی بسیار زیادی منجر می‌گرددمطالعات نشان داده است که این عوامل به همراه گروه همسال در کشاندن نوجوانان به مصرف مواد نقش دارند. یک نوجوان معمولی مانند یک بزرگسال، تجربه کافی برای رویارو شدن با احساسات ناشی از فشارهای روانی- اجتماعی را ندارد.
همه افراد در طول زندگی خود با استرس رو به رو می‌شوند. زندگی بدون استرس یعنی مرگ. انسان در همه‌ی شرایط تحت استرس قرار دارد، ولی گاهی امکان دارد یک استرس بیماری زا و مشکل زا شود، این مسأله بستگی به مقابله‌های فرد دارد. منظور از مقابله، کوشش‌ها و تلاش‌هایی است که فرد انجام می‌دهد تا استرس را از میان بردارد، برطرف کند، یا به حداقل رساند و یا تحمل کند. دقت داشته باشید که ما همیشه نمی‌توانیم منبع استرس را از میان برداریم، بلکه در مواردی باید آن‌را کاهش دهیم و در مواردی هم باید استرس را تحمل کنیم. در این موارد باید سعی شود تا استرس‌های ناشی از این اختلاف را کاهش دهیم و یا به صورتی تحمل کنیم تا کمتر آزاردهنده شود توانایی ویژه که میتواند در این میان مطرح باشد ذهن آگاهی است مطالعات داخلی نشان داده است که اثربخشی آموزش ذهن ­آگاهی بر خودکارآمدی اجتماعی و تاب­ آوری  مثبت و معنا دارست (پشت یافته و دریکوند ، ۱۳۹۷) . لذا به نظر منطقی میرسد  که تأثیر آموزش ذهن­ آگاهی بر افزایش خودکارآمدی اجتماعی و تاب­ آوری در درمان اعتیاد مد نظر قرار گیرد و مشاوران، درمانگران و روانشناسان بالینی  میتوانند از روش مذکور برای افزایش خودکارآمدی اجتماعی و تاب­ آوری در این افراد استفاده کنند.
یکی از عوامل شخصیتی که ارزیابی آن در تبیین آمادگی به اعتیاد منطقی به نظر می‌رسد، سبک‌های مقابله‌ای با فشار روانی است. سبک‌های مقابله به عنوان تلاش‌های رفتاری و شناختی افراد به منظور فائق آمدن بر یک عامل فشار زای درونی یا بیرونی (متمرکز بر مسئله)،یا ایجاد تسکین هیجانی و عاطفی(متمرکز بر هیجان)، تعریف شده است. همچنین سبک‌های مقابله با فشار روانی می‌تواندرویداد های تنیدگی زا را تحت تأثیر قرار داده و چگونگی برخورد با آن‌ها را تعیین کنندکوشش‌های مقابله‌ای گاه به صورت انجام دادن کار، فعالیت و اقدام خاصی است و گاه به صورت انجام دادن فعالیت‌های ذهنی و درون روانی است. به این ترتیب می‌توان گفت که دو نوع مقابله وجود دارد: مقابله‌های مسأله‌مدار و مقابله‌های هیجان‌مدار، در اکثر موارد ضروری و سالم است که هر دو نوع مقابله با هم مورد استفاده قرار گیرند.
تاب آوری میتواند مقابله ای کار آمد و موثر باشد تاب‌آوری یک راه حل امیدبخش و خوشایند است زیرا سرانجام سختی‌ها و شرایط بد دوران کودکی می‌تواند بالقوه ویرانگر و ناامید کننده باشد. شواهد روشنی در مورد وجود رابطه میان وقایع ناخوشایند و سختی زندگی در دوران کودکی با بروز اختلالات روانی در سال‌های بعدی زندگی وجود دارد که از این اختلالات می‌توان افسردگی، سوء مصرف مواد و خودکشی را نام بردآموزش تاب آوری نه تنها بر درمان بیماری اعتیاد بلکه در ارتقا کیفیت زندگی معتادان هم میتواند مفید و موثر واقع شود لذا به نظر میرسدآموزش تاب آوری جهت افزایش ارتقای کیفیت زندگی معتادان گزینه ای مناسب است