شایع‌ترین دردهای زانو در کودکی و جوانی

 یکی از شایع‌ترین علل مراجعه بیماران به مراکز فیزیوتراپی، مشکلات و دردهای مربوط به زانو است. مفصل زانو که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مفاصل تحمل وزن در بدن شناخته شده، در سنین مختلف به دلایل متفاوت ممکن است دچار آسیب و محدودیت شود. در این مطلب به شایع‌ترین دردهای زانو در کودکی و جوانی می‌پردازیم، با ما همراه باشید…

زانودرد در کودکان

با توجه به شیوع بالای دردهای زانو در جامعه امروزی، فرصت را غنیمت دانستیم تا انواع این دردها را در سنین مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

با آناتومی زانو آشنا شوید

مفصل زانو یکی از مفاصل تحمل وزن در بدن است که از تلاقی انتهای استخوان بلند ران و انتهای بالایی استخوان ساق، استخوان نازک‌نی و استخوان کشکک تشکیل شده است. این مفصل در یک کپسول بسیار ضخیم قرار گرفته و سطوح آن توسط بافت غضروفی پوشیده شده است.

در زانو رباط‌های مختلفی وجود دارند که به حفظ ثبات مفصل زانو کمک می‌کنند، از جمله رباط داخلی، رباط خارجی و رباط‌های صلیبی. علاوه بر این‌ها زانو دارای حلقه‌های غضروفی تحت عنوان مینیسک‌های داخلی و خارجی است که به افزایش مساحت سطوح مفصلی، تطابق بیشتر آن‌ها و ثبات بیشتر مفصل کمک می‌کنند. در قسمت جلوی ران عضله چهارسر قرار دارد. این عضله وظیفه کنترل حرکات زانو و همچنین صاف کردن زانو را بر عهده دارد.

مهم‌ترین تاندون عضله چهارسر، تاندون کشککی است که استخوان کشکک را در جلوی زانو دربر می‌گیرد و آن را به بالای استخوان ساق متصل می‌کند. مفصل زانو به وسیله عضله پشت ران خم می‌شود. این عضله در کمک به رباط صلیبی جلویی زانو نیز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.

در زانو همچنین بالشتک‌هایی تحت عنوان «بورس» وجود دارند که حاوی مایع هستند و بین تاندون‌ها و استخوان قرار می‌گیرند. بورس‌ها هنگام انقباض عضلات از ساییده شدن تاندون به استخوان و پارگی و آسیب آن‌ها جلوگیری می‌کنند.

آسیب‌های شایع زانو در دوران جوانی

بیشترین فعالیت فیزیکی و ورزشی افراد در سنین جوانی انجام می‌شود. به همین دلیل آسیب به رباط‌های صلیبی در این سنین بیشتر دیده می‌شود. ورزش‌هایی مثل فوتبال و بسکتبال و سایر ورزش‌هایی که با پرش‌های خیلی بلند و فرود آمدن روی پا یا لگد زدن همراه هستند، نشستن‌ها و ایستادن‌های مکرر، پایین آمدن‌های سریع از سراشیبی و … افراد را مستعد آسیب رباط‌های صلیبی می‌کنند. این رباط‌ها وظیفه ثبات مفصل در جلو و عقب رفتن و چرخش ساق را بر عهده دارند. برای محافظت از آن‌ها باید عضلات چهارسر در جلوی ران و عضلات پشت ران را تقویت کرد. البته طول این عضلات نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر عضله چهارسر کوتاه باشد و انعطاف‌پذیری کافی نداشته باشد، کشکک زانو را با خود به سمت بالا می‌کشد و مفصل زانو را در معرض خطر آسیب غضروف زیر کشکک و حتی دررفتگی کشکک در ورزش‌های سنگین قرار می‌دهد. همچنین اگر عضله پشت ران کوتاه باشد، سایش بین استخوان کشکک و سر استخوان ران بیشتر می‌شود. کوتاهی عضله پشت ران از صاف شدن کامل مفصل زانو جلوگیری می‌کند و احتمال آسیب به آن را افزایش می‌دهد. بنابراین کوتاهی این عضلات را باید به‌تدریج با تمرینات کششی و انعطاف‌پذیری برطرف کرد. کشش عضله پشت ران از اصول درمان فیزیوتراپی آسیب‌های زانو است.

در سنین جوانی، فعالیت‌هایی مثل کوهنوردی و دویدن نیز بیشتر انجام می‌شود. در این فعالیت‌ها اگر عضله خارجی ران کوتاه باشد، استخوان کشکک را با خود به سمت بیرون می‌کشد و باعث درد فرسایشی در ناحیه خارجی زانو و قسمت بیرونی کشکک می‌شود.

برای پیشگیری از این آسیب که به آن «زانوی دوندگان» می‌گویند می‌توان از تمرینات درمانی خاصی سود جست. برای مثال قرار دادن پا در حالت ضربدری هنگام ایستادن و خم شدن به جلو یا خوابیدن روی لبه تخت و آویزان کردن اندام تحتانی از پشت باعث کشش عضله خارجی ران و بهبود این آسیب می‌شود. یکی از آسیب‌های شایع زانو در سنین جوانی، آسیب به مینیسک‌هاست. این آسیب بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که به فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های پرشی مثل فوتبال و بسکتبال می‌پردازند. فرود آمدن از پرش‌های خیلی بلند و وارد شدن ناگهانی وزن تنه به مفصل زانو، آن را در معرض خطر آسیب و پارگی مینیسک‌های داخلی و خارجی قرار می‌دهد. پارگی‌های کوچک مینیسک را می‌توان با فیزیوتراپی، تمرینات درمانی، تقویت عضلات و مدالیته‌های ضددرد و التهاب، بهبود بخشید اما اگر پارگی شدید باشد، تکه‌هایی از مینیسک جدا می‌شود و به صورت آزاد داخل مفصل باقی می‌ماند. این تکه‌ها را باید با کمک جراحی بسته (آرتروسکوپی) از مفصل زانو خارج کرد. بعد از جراحی نیز درمان با فیزیوتراپی و بازتوانی زانو ادامه می‌یابد.

از علائم پارگی و باقی ماندن تکه‌های مینیسک در زانو می‌توان به قفل شدن زانو اشاره کرد. در این وضعیت زانوی فرد حین فعالیت (بالا رفتن از پله) ناگهان گیر می‌کند و دیگر نمی‌تواند آن را صاف یا خم کند. البته زانو در بعضی موارد به علت پارگی رباط‌های صلیبی نیز قفل می‌شود. یکی دیگر از نشانه‌های پارگی مینیسک، خالی کردن زانو است. در این وضعیت، فرد حین قدم برداشتن یا بالا رفتن از پله و انداختن وزن روی زانو، در تحمل وزن احساس ناتوانی می‌کند و زانویش ناگهان خم می‌شود.

خالی کردن زانو معمولاً در پارگی رباط‌های صلیبی، ضعف و آسیب عضله چهارسر و صدمه به تاندون زیر استخوان کشکک هم رخ می‌دهد. افرادی که دچار زانوی ضربدری یا پرانتزی هستند نیز به دلیل قرار گرفتن عضله چهارسر در راستای نامناسب، ممکن است هنگام فعالیت ورزشی سنگین یا بالا و پایین رفتن از پله و سربالایی و سرپایینی دچار خالی کردن زانو و آسیب در مینیسک‌ها شوند.

تورم و التهاب بالشتک یا بورس موجود در ناحیه اتصال عضله چهارسر به زیر استخوان کشکک، یکی دیگر از آسیب‌های رایج سنین جوانی است. اگر عضله چهارسر قدرت و کارایی لازم را نداشته باشد، اعمال فشار زیاد بر آن حین فعالیت‌های ورزشی ممکن است منجر به التهاب بورس در بالا یا پایین کشکک و متورم و دردناک شدن این دو ناحیه شود. در این موارد، تقویت عضله چهارسر و کشش ملایم آن می‌تواند کمک‌کننده باشد. فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از تکنیک‌های تیپینگ یا چسباندن نوارهای کشی چسب‌دار روی تاندون و عضلات درگیر، نیروی وارد بر آن‌ها را کاهش می‌دهند و به این ترتیب عملکرد بیمار را بهبود می‌بخشند. ورزشکاران علاوه بر تقویت عضلات باید به انعطاف‌پدیری، تعادل و هماهنگی عضلات در مفصل هم توجه داشته باشند.

زانودرد با منشأ عوامل خارج از زانو

علاوه بر مشکلات مفصل زانو، اختلالات در سایر اعضا و مفاصل بدن نیز می‌توانند منجر به درد در زانو شوند. برای مثال عادت‌های اشتباه و نشستن‌های طولانی مدت یا گذاشتن کیف پول در جیب عقب هنگام نشستن می‌توانند باعث گرفتگی عضله باسن و انتقال نیروی غیرطبیعی به زانو شوند.

انداختن یک پا روی پای دیگر نیز می‌تواند باعث چرخش مفصل ران در یک طرف و کشش بیش از حد عضلات و در نهایت انتقال نیروی غیرطبیعی به زانوی یک سمت و آسیب آن شود. در این موارد می‌توان با کشش و آزاد کردن عضله باسن و ران از حالت گرفتگی، به کاهش درد زانو کمک کرد.

پیچ خوردن مچ پا هم از عواملی است که با ایجاد چرخش در ساق به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند سبب بروز زانودرد و آسیب در مینیسک‌ها شود.

آب آوردن زانو و علل آن

آسیب در هر ناحیه از بدن باعث ایجاد التهاب و تورم می‌شود. در این شرایط، عوامل سازنده و ترمیم‌کننده بافت به ناحیه ملتهب هجوم می‌آورند تا آن را بهبود ببخشند. این عوامل از طریق جریان خون به ناحیه مورد نظر انتقال پیدا می‌کنند. بنابراین التهاب در هر ناحیه با تورم و تجمع مایع همراه است. آب آوردن زانو نیز اصطلاحی است که برای التهاب و تجمع مایع در فضای مفصلی زانو به کار می‌رود. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مثل تورم بورس‌ها یا بالشتک‌های حاوی مایع در مفصل زانو یا ساییدگی غضروف مفصلی، آسیب به تاندون‌ها و… باشد.

در سال‌های گذشته، اعتقاد بر این بود که مایع تجمع یافته در زانو باید خارج شود زیرا این مایع بر کپسول مفصلی فشار می‌آورد و باعث دردناک شدن زانو می‌شود. پس از این کار، درد بیمار بلافاصله کاهش می‌یابد اما از آنجایی که مایع داخل مفصل حاوی مواد مغذی برای ترمیم غضروف مفصلی و سایر ساختارهای زانو است، امروزه دیگر از این روش خیلی استفاده نمی‌شود.

طبق مطالعات جدید، بهتر است مایع مفصلی زانو با استفاده از باندکشی، کمپرس یخ و مدالیته‌های ضدالتهاب فیزیوتراپی مثل لیزر، اولتراسوند و تحریک الکتریکی، به‌طور طبیعی جذب شود.

آسیب‌های شایع زانو در دوران کودکی

دردهای زانو در سنین مختلف علل متفاوتی دارند. ویژگی‌های ساختاری بدن مانند صافی کف پا، زانوی ضربدری و زانوی پرانتزی و عادت‌های اشتباه مثل قورباغه‌ای نشستن، صاف کردن و عقب دادن بیش از حد زانوها، چرخاندن مچ پاها هنگام ایستادن و پا روی پا انداختن هنگام نشستن می‌توانند افراد را از سنین کودکی مستعد آسیب‌های زانو کنند. در این وضعیت‌ها، نیروی وزن به‌طور طبیعی و مناسب به مفاصل زانو منتقل نمی‌شود و فرد را مستعد انحراف زانو به داخل و خارج، زانوی عقب رفته (ژنوریکورواتوم)، بی‌ثباتی مفاصل، تورم بورس‌ها و… می‌کند. بی‌ثباتی در مفصل زانو نیز خود می‌تواند منجر به آسیب مینیسک‌ها، غضروف‌های مفصلی و حتی رباط‌های مفاصل شود.

یکی از مشکلات شایع زانو در سنین کودکی و نوجوانی، تورم و دردناک شدن ناحیه استخوانی زیر کشکک زانو است. این درد که در راه رفتن، بازی کردن و ورزش کودکان اختلال ایجاد می‌کند، «ازگود اشلاتر» نام دارد. در این وضعیت، عضله چهارسر در محل اتصال به زیر استخوان کشکک دچار تورم و التهاب می‌شود. این ناحیه قبل از بلوغ، غضروفی است و هنوز استخوانی نشده بنابراین بر اثر بازی کردن، پریدن و بلند شدن‌های مکرر ممکن است دچار التهاب شود. این التهاب معمولاً خود را به‌صورت یک توپ یا تورم کوچک زیر زانو نشان می‌دهد. برای رفع آن می‌توان از داروهای ضدالتهاب، کمپرس یخ و کاهش فعالیت فیزیکی کمک گرفت. «ازگود اشلاتر» به‌تدریج با بالا رفتن سن و استخوانی شدن و افزایش ثبات ناحیه مورد نظر برطرف می‌شود و جای نگرانی ندارد.

یکی دیگر از آسیب‌های شایع زانو قبل از سن بلوغ، «کندرومالاسی» یا ساییدگی و تحلیل سطوح مفصلی و غضروف زیر کشکک زانو است. این وضعیت بیشتر برای کودکان و نوجوانانی پیش می‌آید که ورزش‌های خیلی سنگین و تمرین‌های طولانی مدت و یا شدت زیاد دارند. کندرومالاسی باعث درد و محدودیت شدید حرکتی در زانو می‌شود. در درمان این آسیب، ضمن استفاده از زانوبند برای کاهش فشار از روی زانو، فرد باید به فیزیوتراپی و تقویت عضله چهارسر بپردازد. هر چقدر عضله چهارسر قدرت بیشتری داشته باشد، کشکک تماس و سایش کمتری با برجستگی انتهایی استخوان ران پیدا می‌کند و التهاب و تورم آن کمتر می‌شود.