چطور نوع مزاج خود را تشخیص دهیم؟

دکتر محمود خدادوست در گفت و گویی، گفت:« یکی از قابلیت های ویژه طب ایرانی در نظر گرفتن تفاوت های فردی است. این تفاوت های فردی در طب ایرانی به نام مزاج شناخته می شود و به نوعی حتی طب سنتی ایرانی را طب مزاجی هم می گویند که یکی از خصوصیات بسیار مهم طب سنتی ایرانی است چرا که امروزه در علم رایج هم به دنبال Personalised medicine هستند یعنی می خواهند بگویند تمام افراد با یکدیگر تفاوت دارند به همین دلیل در غالب این تفاوت ها رشته هایی ایجاد شده است تحت عنوان نوتریژنومیکس یعنی تفاوت های فردی در پاسخ به غذاهای مختلف یا رشته فارماکوژنومیک که تفاوت های فردی در پاسخ به داروهای مختلف است.»

وی در ادامه گفت:« بحث تفاوت های فردی که الان در طب رایج به آن رسیده اند را حکمای ما در هزار سال پیش به آن توجه داشته اند. حکمای ما اعلام کردند به تعداد آدم ها ما مزاج داریم اما در طب ایرانی برای اینکه بتوانند تدابیر و توصیه های سالم زیستن و ارتقای سلامت را به مردم آموزش بدهند باید این تفاوت های فردی را در افراد طبقه بندی می کردند. طبق نظر حکما از ترکیب کیفیات چهارگانه یعنی گرمی، سردی،خشکی و تری، همه افراد در 9 طبقه مزاجی قرار می گیرند که شامل مزاج گرم و خشک، گرم و تر،دسرد و خشک، سرد و تر، گرم، سرد، خشک، تر و معتدل است. بنابراین تمامی افراد در یکی از این 9 طبقه قرار می گیرند.»

وی افزود:« اینکه هرکدام از این مزاج ها چه خصوصیاتی دارند باید گفت حکما ده فاکتور تشخیصی تعیین کرده اند که براساس آن می توان تشخیص داد هر فردی دارای چه مزاجی است. در اینجا به چند کلید واژه اشاره می کنیم تا تشخیص مزاج را برای همه ساده تر کنیم. هر جا صحبت از فعالیت، تند و تیز بودن، کثرت و سرعت کلام و قدرت و توان باشد صحبت از حرارت است پس انتظار داریم هر فردی که مزاجش گرم یا گرم و خشک یا گرم و تر باشد و جزء گرمی را داشته باشد باید فرد فعال و پرتحرک و بانشاطی باشد. این افراد با صدای بلندی صحبت می کنند و قد بلندتری دارند.اینها فاکتورهایی هستند که با حرارت ارتباط دارند.»

دکتر خدادوست در ادامه گفت:« در نقطه مقابل، افرادی که جزء سردی در آنها غالب باشد که می تواند مزاج سرد و خشک، سرد و تر و سرد باشد افراد صبوری هستند و حرارت بدنشان هم سرد است. تاثیرپذیری آنها از سرما بیشتر است برعکس افرادی که گرم هستند تاثیرپذیری آنها از گرما بیشتر است.»

وی گفت:« نکته دیگر در بحث خشکی و تری است و توقع داریم لاغرها یک جزء خشک در بدن داشته باشند که می تواند هم گرم و خشک باشد هم خشک، هم سرد و خشک باشد. پس لاغری با خشکی همراه است برعکس جزء تری اگر در کسی غالب باشد باعث چاقی افراد می شود پس انتظار داریم گرم و ترها ، ترها و سرد و ترها چاق باشند البته بین چاقی این افراد تفاوت هایی وجود دارد. فردی که گرم و تر باشد چاقی وی عضلانی است اما فردی که مزاج وی سرد و تر باشد چاقی وی از جنس چربی است.»

وی در ادامه گفت:«افرادی که رطوبت بدن آنها بیشتر باشد افراد انعطاف پذیرتری هستند برعکس افرادی که جزء خشکی بر بدن آنها غالب است افرادی هستند که تحریک پذیرتر و حساس تر و شکننده تر هستند.»

دکتر خدادوست خاطرنشان کرد:« اگر فردی جزء رطوبت بدنش بیشتر باشد یعنی در گرم و ترها و سرد و ترها و ترها، انتظار داریم میزان خواب آنها بیشتر باشد چون خواب با رطوبت بدن ارتباط مستقیمی دارد برعکس افرادی که جزء خشکی در بدن آنها غالب باشد یعنی افرادی که مزاج خشک، گرم خشک و یا سرد و خشک دارند میزان خوابشان کمتر است به عبارتی افرادی که جزء خشکی را دارند حداکثر با پنج، شش ساعت خواب نیازشان تامین می شود ولی افرادی که رطوبت بدن آنها بیشتر است نیاز به هشت تا ده ساعت خواب دارند.»

وی گفت:«افرادی که رنگ عرق آنها به زردی گرایش داشته باشد نشان می دهد جزء گرم و خشک آنها غالب تر است اما افرادی که رنگ تعریق آنها بی رنگ است جزء سرد و تر و بلغم در بدن آنها غالب تر است.»

متخصص طب سنتی تاکید کرد:« میزان مجعد بودن و خشک بودن مو نیز فاکتور دیگری برای تشخیص نوع مزاج فرد است. اگر موها مجعد و خشک باشد جزء خشکی و اگر موها لخت باشد جزء رطوبت در بدن فرد بیشتر است. هر قدر رشد موها بیشتر باشد حکایت از حرارت بیشتر بدن و هر قدر رشد موها کم تر باشد جزء سردی بر بدن غالب است. هر چه موها زودتر سفیدتر شود نشان دهنده این است که جزء سردی بر بدن غالب است از مجموع این فاکتورها می توان مزاج ها را تشخیص داد.»

وی در پاسخ به اینکه کدام مزاج بهتر است، گفت:« هر فرد اگر در اعتدال مزاج خود باشد فرد سالمی تلقی می شود پس هیچ مزاجی بر مزاج دیگر ارجحیتی ندارد هرکسی باید در اعتدال مزاج خود باشد و افراد نباید دچار سوء مزاج شوند. در برخی از مزاج ها استعداد ابتلا به برخی بیماری ها بیشتر است.»

وی افزود:« هر فردی هر مزاجی داشته باشد در هر فصلی که متناسب با مزاج وی است ممکن است از آن فصل لذت نبرد به عنوان مثال افرادی که مزاج آنها گرم و خشک است در فصل تابستان بیشتر اذیت می شوند برعکس این افراد از فصل زمستان بیشتر لذت می برند.»

وی در پایان گفت:« موضوع مزاج یک موضوع بسیار جذابی در طب ما است و می شود گفت مزاج با غذا، فصل، مکان زندگی، ورزش ها و حتی با شغل افراد ارتباط دارد. اگر ما به تفاوت های فردی در عمل توجه کنیم می توانیم از این ظرفیت برای ارتقای سلامتی استفاده کنیم.»