داغی که پلاسکو به روح و روان شهر گذاشت

خیلی‌ها فکر می‌کنند که از پنجشبه ۳۰ دی که پلاسکو پس از ۵۴ سال دیده شدن در ضلع شمال‌شرقی چهارراه‌ استانبول فرو ریخت تهران دیگر تهران روزهای قبل نیست. گرد و غبار غم شهر را فرا گرفته و شهر هنوز برای عزیزانش اشک می‌ریزد. اما در میان ادامه آواربرداری پلاسکو چه کسی به فکر سلامت روح و روان این شهر است؟

«پلاسکو که فرو ریخت؛گریه آتش‌نشان‌ها را که دیدم انگار عزیز خودم را از دست دادم،جلوی تلویزیون اشکهایم بند نمی‌آمد،دیگر از آنجا رد نمی‌شوم شاید تا سالها»؛ اینها جملاتی یکی از ساکنان مرکز شهر تهران می‌گوید. کسی که هیچ وابسته‌ای در پلاسکو نداشته اما می‌داند که دیگر آن آدم فعال و پرانرژی قبل از فروریختن پلاسکو نیست. حتی در میان نقاشی‌های کودکان این شهر و شهرهای دیگر می‌توان اثر روانی فاجعه پلاسکو را دید.

خیلی‌ها جسم‌شان در فاجعه پلاسکو زخمی نخورده اما از درون آسیبی دیده‌اند که انگار مرهم و درمانی برایش پیدا نمی‌کنند. اختلال استرسی پس از ضایعه روانی یا استرس پس از سانحه (Posttraumatic stress disorder یا به صورت مخفف PTSD)، نشانگان یا سندرمی است که پس از مشاهده، تجربهٔ مستقیم یا حتی شنیدن و دیدن غیرمستقیم یک عامل استرس‌زا و آسیب‌زای شدید پیش می‌آید. این روزها باید این سندرم را درباره خیلی‌ها از جمله افرادی که به صورت مستقیم در این فاجعه بوده‌اند جدی گرفت. 

زلزله،جنگ،تصادف یا همین فروریختن پلاسکو می‌تواند اثرات مخربی تا مدتها بر روی افراد در سطوح مختلف داشته باشد. فرد در این شرایط نسبت به این تجربه‌ها احساس ترس و درماندگی می‌کند، اغلب رفتارهای آشفته و حاکی از بی‌قراری بروز می‌دهد و مدام تلاش می‌کند از یادآوری رویداد و سانحه اجتناب کند. همین نشانه‌های وجه تمایز اختلال استرسی پس از ضایعه با سایر حوادث زندگی است.

این مسئله قاعدتا برای کسانی که به صورت‌های مختلف درگیر حادثه بوده‌اند مثل آتش‌نشان‌ها،نیروهای امداد و اورژانس و کسبه پلاسکو و خانواده های مفقودان بسیار شدیدتر است و به صورت میانگین حدس زده می‌شود که حدود ۶ ماه تا یک سال طول می‌کشد تا آسیب‌دیدگان حادثه شروع به بازسازی روانی کنند و بتوانند زندگی عادی و روزمره خود را از سر گیرند. وقتی فردی در معرض یک استرس شدید قرار می‌گیرد نحوه تفکر او دچار اختلال می‌شود و آینده برایش تیره و امید به زندگیش کم می‌شود.

علی اسدی،معاون مرکز سلامت روانی و اجتماعی وزارت بهداشت اعلام کرده که ۱۰ تیم سلامت روان با هماهنگی وزارت بهداشت و همکاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و ایران برای مدیریت استرس و کاهش آلام ماموران آتش نشانی، اورژانس و کسبه ساختمان پلاسکو و خانواده های مفقودان این حادثه در محدوده این منطقه مستقر شده اند.

اگر شما هم چنین احساسی دارید بهترین کار برایتان حرف زدن درباره آن است که باعث می‌شود استرس‌تان کمتر شود. این کار را می‌توانید با یک دوست صمیمی یا در صورت امکان با یک مشاور انجام دهید. صحبت کردن یا نوشتن درباره اینکه چه اتفاقی افتاده، چه احساسی دارید و به چه چیزهای فکر می‌کنید می‌تواند بار این استرس را کم کند. اما در صورتی که احساس می‌کنید هم‌چنان این روند ادامه دارد و علائمی که گفته می‌شود را دارید بهتر است به یک روانشناس مراجعه کنید.

بهتر است هر کسی علائم اختلال استرسی پس از ضایعه روانی را برای خود یا دیگران از جمله کودکان بشناسد:

• ناآرامی و بی‌قراری، رفتارهای پرخاشگرانه، احساس بیزاری از دیگران.

• گوشه‌گیری و مشکلات در روابط بین فردی، به‌سختی انس گرفتن با دیگران.

• احساس گناه و شرم‌زدگی، بی‌احساسی و فقر هیجانی که از طریق جمع کردن خود و انقباض عضلات صورت می‌گیرد.

• واپسروی‌های رشدی (بازگشت به رفتارهای اولیه کودکان، شب‌ادراری، مکیدن شست و...)

• رفتارهای تهییجی و برانگیختگی بیش از حد (حالت گوش به زنگ بودن که به محض مواجه شدن با محرک تنش‌زا شوکه می‌شود)

• اختلال خواب، کابوس و خواب‌های ترسناک (رویاهای هولناک بدون محتوای مشخص).

• اجتناب از افکار و احساسات و حتی اماکنی که وقایع ناخوشایند را یادآوری می‌کند.

• تکرار خاطره‌های آسیب‌زا 

• تمایل به بازی‌های تکراری پیرامون حادثه‌ای که تجربه کردند (درمورد کودکان).

• اختلال در کار روزانه، مشکلات در تمرکز و آموزش.

البته همه اینها باید سه شرط مهم دیگر را نیز به همراه داشته باشند:

• فرد باید در معرض یک رویداد پرتنش قرار گرفته باشد.

• فرد باید مرتب به یاد این رویداد بیفتد و فلاش بک داشته باشد.

• علائم باید بیش از یک ماه طول بکشد.