موقعیت دراماتیک ایران در زمان جام جهانی

 به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سیدمحمد بهشتی در  نشست «ایران، فوتبال و جام جهانی» که به همت پژوهشکده مردم شناسی در محل پژوهشگاه برگزار شد، پرسش اصلی مردم شناسی را کیستی جامعه و جامعه شناسی را حال جامعه دانست و گفت: کیستی جامعه مانند کیستی افراد پنهان است و به راحتی نمی‌توان به آن پی برد و زمانی آشکار می‌شود که فرد در موقعیتی دراماتیک (روایی ) قرار بگیرد که در آن زمان حدود شخصیتی فرد مشخص می‌شود.

وی افزود: این که فرد در مواجهه با اتفاقات چه عکس‌العملی نشان می‌دهد حدود شخصیت فرد را مشخص می‌کند و اساس قصه و روایت هم این است که موقعیتی را فراهم کند که حدود شخصیتی پرسوناژ داستان مشخص شود .

بهشتی با بیان این که این مسئله در مورد جوامع هم صدق می‌کند، تصریح کرد: جامعه در موقعیت‌های تاریخی پدید آمده کیستی‌اش را آشکار می‌کند و اهمیت این موقعیت در آن است که در مواقع معمول پنهان می‌شود به نحوی که نمی‌توان از کیستی جامعه به درستی شناختی پیدا کرد.

 او با بیان این نکته که در بیشتر اوقات صورت ظاهر جوامع غلط انداز است، اظهار کرد: در شرایط غیردراماتیک تمام فعالیت‌های فرد از اراده وی سرچشمه می‌گیرد و بنا بر آن دوست ندارد خیلی از صفات بد در وی آشکار شود و سعی می‌کند دیگران به واسطه صفات حسنه نمایان شده در او از وی شناخت پیدا کنند.

بهشتی افزود: جوامع نیز در شرایط  غیر دراماتیک به همین شکل‌اند و تلاش می‌کنند قانونمند دیده شوند ولی در بزنگاه‌ها اتفاق دیگری می‌افتد زیرا در این مواقع  اراده‌ای وجود ندارد و تمامی امور خارج از آن است .

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: در بزنگاه‌های تاریخی جوامع اراده ندارند و شخصیت واقعی جامعه گویی پوسته را کنار می‌زند و بیرون می‌آید و صورت ظاهری جامعه را می درد و آشکار می‌شود .

او با اشاره به مفهوم فوتبال، جام جهانی و حضور ایران در گروه مرگ گفت: تمام این‌ها شرایطی را فراهم کرد که حضور ایران در جام جهانی فوتبال تبدیل به یک موقعیت دراماتیک در ابعاد ملی شود و رفتاری از جامعه ایران سر بزند که در موقعیت قبل و بعد، آن را کمتر ببینیم.

وی با طرح این پرسش که قبل از جام جهانی راجع به جامعه ایران چگونه قضاوت می‌شد؟ تصریح کرد: ایران تا پیش از مسابقات جام جهانی جامعه‌ای نابهنجار، قانون گریز، مضطرب و... عنوان می‌شد تا اینکه ایران در مقابل مراکش برنده می‌شود . گزارشگر نیز در جریان بازی با ناامیدی به اتمام بازی در دقایق اولیه شروع بازی راضی بود زیرا تصویر قبلی را از خودش فوتبال و جامعه ایران داشت.

او گفت: این در حالی اتفاق افتاد که تیم ایران برنده شد و ملت ایران در شهر های مختلف  به خیابان‌ها آمدند و تمام کشور یک واکنش از خود نشان دادند و همه ایران به یک رنگ آشکار شد . این امر حاکی از یکپارچگی ایران است. زمانی که مسابقات فوتبال در شهر تبریز  برگزار می‌شود شاهد جریانات واگرا هستیم ولی زمانیکه تیم ملی ایران در جام جهانی پیروز می‌شود همان صحنه‌ای که در تهران می‌بینیم در تبریز نیز مشاهده می‌کنیم که نشان از چهره دیگر جامعه ایران دارد که کسی نمی تواند در یک بزنگاه مانع آن شود .

بهشتی با اشاره به حضور اکثر ایرانیان در خیابان‌ها بعد از برد مقابل تیم فوتبال مراکش تصریح کرد: کسی برای این حضور یکپارچه نقشه‌ای نکشیده بود و این رفتار خبر بزرگ و خوبی است که یکی از فواید این مسابقات بود به نحوی که آن شب به احتمال خیلی زیاد یکی از امن‌ترین شب‌های ایران بوده است .

او افزود : اگر این چهره درست احصاء شود و تصویری روشن از آن به دست آورده شود دلالت بر کیستی جامعه ایرانی می‌کند و انسان را امیدوار و شگفت‌زده می‌کند زیرا درست در تضاد با چهره‌ای است که قبل از این در ذهن‌ها بوده است. اینکه در جامعه مانند ایران با این تنوع فرهنگی شاهد این یکپارچگی هستیم حکایت از این می‌کند که ما خلاف آن خیلی زحمت کشیده‌ایم که در حوزه ارادی عمل کنیم و در حوزه ارادی در طی یک قرن اخیر پیچیده‌ترین سوءمدیریت ها را در مورد تنوع فرهنگی انجام داده‌ایم  ولی موفق نشده‌ایم.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری  گفت: این فرهنگ آنقدر ریشه دارد که زمانیکه ایران مقابل مراکش پیروز می‌شود تمام ایران با این تنوع فرهنگی یک واکنش نشان می‌دهند و اینکه افرادی از قومیت‌های مختلف دست از وطن یکپارچه شان به نام ایران برداشته باشند تنها یک سوء تفاهم است و این همان چیزی که در بزنگاه‌های غیرارادی کاملا آشکار می‌شود .

بهشتی رویداد هایی از این دست با ابعاد خیلی گسترده را راهگشا دانست و ادامه داد: اگر روزگاری درباره هویت ایرانی سخن بگوییم و همگان به ما خرده بگیرند که این چیزهایی که مطرح می‌کنید مربوط به تاریخ است و آیا در حال حاضر که در قرن بیست و یکم به سر می‌بریم و رسانه‌ها اینقدر گسترش یافته‌اند نیز این یکپارچگی در  هویت ایرانی وجود دارد  یا نه، به کار می آیند.

  فرهنگ ایرانی عمیق تر از آنچه در اذهان وجود دارد

او افزود : این موارد حکایت از ریشه‌دارتر، عمیق‌تر  و پوست کلفت‌تر بودن فرهنگ ایرانی و آن چیزی است که در ذهن‌ها وجود دارد و این گونه است که این فرهنگ توانسته در طول این سال‌ها از گردنه‌های سخت  عبور و موجودیت خویش را حفظ کند.

وی با اشاره  به اینکه این موارد در مورد احوال جامعه ایرانی نیز می‌تواند چیزهایی بگوید، اظهار کرد :رفتار خوب ایرانی‌ها (جمع کردن زباله‌ها ) در ورزشگاه نشان از انعکاس مدنیت در این رفتار دارد چیزی که در ترافیک دیدنش سخت است  .

                      مدنیت جامعه ایرانی

بهشتی گفت : لایه‌ای در جامعه ایرانی وجود دارد که مدنیت به سرعت دارد در آن رشد می‌کند و در بزنگاه‌هایی خود را آشکار می‌کند زیرا  مدنیت پر سر و صدا نیست، مدنیت مانند نامدنیت همراه با قتل و عربده کشی نیست و دارای مناعت طبع و انضباط است و خیلی دیده نمی‌شود مگر در این بزنگاه‌ها . تقبیح حرکت عده ای که به هتل رونالدو رفتند از سوی جامعه ایران نشان از مدنیت آن دارد که دارای تغییر و تحول شده است  .

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری رویداد حضور ایران در جام جهانی ۲۰۱۸ را  به مثابه یک بزنگاه تاریخی بسیار مهم عنوان و بیان کرد: این رویداد برای افرادی که بخواهند در حوزه فرهنگ، احوالات فرهنگ جامعه و کیسی آن مطالعه کنند فرصت بسیار خوبی را فراهم کرد  .

فوتبال ورزش نخست ایرانیان

سیداحمد محیط طباطبایی رییس ایکوم ایران دیگر سخنران این نشست بود که به بیان مواردی درباره «فوتبال ایران؛ ابعاد اجتماعی و فرهنگی» پرداخت و در توضیح اهمیت فوتبال بین سایر ورزش‌ها گفت: هر پدیده ورزشی یک ریشه و موقعیت اقلیمی خاص با زیربنای اجتماعی معین دارد .

او فوتبال را ورزش طبقه کارگر دانست که با رشد طبقه متوسط ترقی کرده و افزود : در قرن ۱۶ میلادی از فوتبال به عنوان یک توهین اجتماعی یاد می‌شد زیرا ورزش کارگران بود اما  در قرن  ۱۹ باشگاه‌های فوتبال گسترش یافتند و در قرن بیستم با تسط اجتماعی طبقات و گرایش‌های سیاسی نسبت به این خاستگاه  فوتبال به ورزش اول در جهان و ایران تبدیل می‌شود.

 وی با بیان اینکه اهم فوتبالیست‌ها از طبقه سوم اجتماعی بر خاسته و رشد کرده‌اند، بیان کرد : در زمان گذشته فوتبال بیشترین جمعیت را به سمت خود جلب می‌کرد زیرا در آن زمان تلویزیون ، شبکه‌های مجازی و ... وجود نداشت .

محیط طباطبایی با اشاره به این نکته که فوتبال خواسته و نا خواسته مانند رفتارهای جامعه است افزود: بر خلاف اینکه در تمامی ورزش‌ها آن کسی که بیشتر تمرین کرده و از نظر اقتصادی قوی‌تر است، برنده  می‌شود در فوتبال قویتر برنده نیست و امید و شانس نمود پیدا می‌کند .

او با بیان اینکه فوتبال برای مردم انگیزه ایجاد می‌کند و نسبت به ورزش‌های دیگر خیلی شبیه زندگی، جامعه و  رفتار های انسانی است، تصریح کرد: در فوتبال بر خلاف سایر ورزش‌ها یک اسطوره می‌تواند نتیجه بازی را عوض کند .

رییس ایکو م ایران گفت : تا سال ۴۷ ، کشتی و وزنه برداری در ایران  ورزش های  اول بودند ولی سال‌های بعد  فوتبال  نیاز اجتماعی سیاسی جامعه ایرانی را بهتر از سایر رشته های ورزشی بر آورده می کند. در همین سال ایران در فینال جام ملت‌های آسیا در مقابل تیم ملی اسرائیل با نتیجه  ۲ بر ۱  برنده می‌شود و از آن شب به بعد فوتبال به ورزش نخست ایران تبدیل شده و رفتار اجتماعی مردم تغییر می‌کند و قهرمان های فوتبالی ظهور پیدا می‌کنند و این ورزش به محلی برای عقده گشایی و تجلی امید تبدیل می‌شود.

محیط طباطبایی ورزش فوتبال را حاوی رفتار های اجتماعی ناشی از رفتار خوب و بد افراد دانست و گفت: اگر دو نفر حتی با هم خصومت هم داشته باشند در هنگام تماشای بازی فوتبال تیم ملی کدورت ها را کنار می‌گذارند و یکپارچه برای شکل دادن به هویت ملی تلاش می‌کنند .

فوتبال آیینه تنوع فرهنگی و نیروی امید، نوزایی و برابری

دیگر سخنران این نشست علیرضا حسن‌زاده رییس پژوهشکده مردم شناسی بود که در سخنانی به مطالعات مختلف پژوهشکده مردم شناسی در دو دهه  گذشته در زمینه مردم شناسی ورزش پرداخت و انتشار کتاب مردم شناسی ورزش با همکاری نشر افکار، برگزاری همایش‌هایی در زمینه بازی و ورزش، جوانان و ثبت مردم نگاری ورزش های محلی در طرح مردم نگاری سرزمین را از جمله این فعالیت‌ها برشمرد .

 او برپایی همایش ملی مردم شناسی ورزش را در چارچوب فعالیت‌های این پژوهشکده در آینده نزدیک  اعلام کرد و افزود:  این دومین نشست پژوهشکده مردم شناسی در زمینه فوتبال است. نشست اول در آستانه جام جهانی ۲۰۱۸ در دانشگاه مازندران با همکاری این پژوهشکده و انجمن انسان شناسی برگزار شد و در آن رابطه میان هویت ملی و فوتبال مورد بحث قرار گرفت.

حسن‌زاده درباره پرداختن دانش مردم شناسی به تحلیل فوتبال بیان کرد : نخست آنکه فوتبال هویت ملی را تبدیل به یک امر قابل لمس و انضمامی می‌کند و هویت ملی را با روایتی جذاب و حماسی یا شاد به تک تک خانه‌های مردم ایران می‌برد.

او افزود : از سوی دیگر از آنجا که میراث فرهنگی متاخر و مدرن از اشکال و انواع میراث فرهنگی به شمار می آیند بی شک فوتبال را هم می‌توان از انواع میراث فرهنگی متاخر و مدرن دانست که در آن تنوع فرهنگی و هویت ملی به هم گره می‌خورند.

به گفته رییس پژوهشکده مردم شناسی، در این ورزش، زنان، مردان، نوجوانان و همه گروه‌های قومی و اجتماعی در کنار هم به ساخت و خلق معانی مرتبط با هویت ملی می‌پردازند، به این ترتیب فوتبال آیینه تنوع فرهنگی و وحدت ملی در ایران در میان گروه‌های مختلف اجتماعی است.

او با بیان این که بسیاری از نوجوانان ایرانی نخستین بار با حوزه‌های فرهنگی و اقوام گوناگون ایرانی به کمک تیم های فوتبالشان آشنا شده‌اند، افزود : صنعت نفت آبادان، ما را با خوزستان و مردم خون گرم و مهربانش، تراکتور سازی با قوم ایرانی آذری،  ملوان با گیلک‌ها، نساجی با مازندرانی‌ها، سپاهان با اصفهانی‌ها آشنا می‌سازد. فوتبال ایرانی ویژگی‌های ملی فرهنگ ایرانی را نشان می‌دهد به گونه‌ای که تیم محبوبی چون شاهین در قبل از انقلاب نام خود را با تفالی  از دیوان حافظ اخذ می‌کند و نامش ملهم از  اشعار حافظ است، با توجه به قدرت شعر در ایران در اینجا، فوتبال حتی با ادبیات گره می‌خورد.

حسن‌زاده گفت: فوتبال از جمله ورزش هایی است که در سراسر جهان  بومی شده است، می‌توان ادعا کرد در طی تاریخ ایران فوتبال همواره  نیروی امید و نوزایی و  برابری را خلق کرده است.

ژن و جام جهانی

«ژن و جام جهانی » عنوان سخنرانی علی متولی‌زاده اردکانی عضو گروه علوم پایه فرهنگستان جمهوری اسلامی ایران بود که در ابتدای آن به بیان مواردی درباره فوتبال و فرهنگ جهانی  پرداخت و گفت : فوتبال اوج ابراز فعالیت فرهنگی صد ها میلیون انسان است که با ابراز احساسات وطن پرستانه در حمایت از تیم شان همراه است .فوتبال ساده‌ترین راه گفت‌وگوی مردم جهان است و جام جهانی فوتبال چون محبوب‌ترین ورزش در سطح جهان است، بزرگترین ورزش جهان به شمار می رود.

این استاد دانشگاه با اشاره به رابطه ژن و فوتبالیست عالی افزود: پرفسور تام ریکی متخصص سرشناس ورزش در اروپا داشتن والدین با توانایی بالا در ورزش را امتیار خیلی خوبی می‌داند و به شخص اطمینان بیشتر از وضعیت متوسط  را می دهد .عامل ژن در فوتبال موثر است و مهارت‌های فیزیکی شامل قد بلند، عضلات قوی، توانایی دویدن و ... در اغلب موارد به ارث می‌رسند .

فوتبال فرزند مدرنیته است

«مختصات ما در جام جهانی» عنوان سخنرانی رضا شجیع دبیر شورای راهبردی وزارت ورزش و جوانان بود که درباره آن اظهار کرد: فوتبال چون عروسی است که هر کس چیزی را در چهره‌ی او می‌بیند که دوست دارد ببیند و حسی را در شما بر می‌انگیزد که دوست دارید برانگیخته شود.

او فوتبال را فرزند مدرنیته دانست و بیان کرد: فوتبال، آرزوهای جمعی ما را برآورده نمی‌کند بلکه برای لحظاتی کوتاه فرصت تجربه آنها را برایمان فراهم کرده و برای ساعاتی ذهن‌مان را از انبوه مشکلات و سختی‌ها دور می‌کند. فوتبال تنها ژانر اجتماعی است که در توصیف آن از کلمه ما استفاده می‌کنیم .

دبیر شورای راهبردی وزارت ورزش و جوانان، ناسازگاری آمارها با واقعیت‌ها را مختصات جامعه ایرانی دانست و گفت : مختصات ما در جام جهانی نشان داد ما از شکست می هراسیم و بیشتر دوست داریم شکست نخوریم تا پیروز شویم و این واقعیت در جامعه ما ساری و جاری است .

فوتبال؛ زیست سنتی در میدان مدرن

داروین صبوری پژوهشگر جامعه‌شناسی ورزش دیگر سخنران این نشست بود که به بیان مطالبی درباره «فوتبال؛ زیست سنتی در میدان مدرن» پرداخت و گفت: در تاریخ اجتماعی سرزمین‌مان هر جا که با پدیده‌های مدرن روبرو شدیم بلاهای عجیب و غریبی سر آن آوردیم و فوتبال که یکی از آخرین نهادهای مدرن وارد شده به ایران است و هنوز نهاد اجتماعی نشده و در حد ابزار باقی مانده از جمله اینهاست .

این پژوهشگر بیان کرد: اینکه هنوز رفتار با پدیده‌های اجتماعی را بلد نیستیم از خصوصیات زیست سنتی ما است و تا زمانی که نخواهیم این خصوصیت را کنار بگذاریم نمی‌توانیم پدیده‌های مدرن را درک کنیم زیرا می‌خواهیم پدیده مدرن را در ساحت سنت بازسازی کنیم و آنگونه که می خواهیم آن را بازفهم کنیم .