سفالگری مسیری هنرمندانه برای تاب آوری کودکان

اگر این روزهای متلاطم و بحرانی زندگی یک کودک را دستخوش تغییرات کند ، قطعا راهکارهای متفاوت تری از بزرگسال رشد یافته برای گذر از شرایط سخت به کار گرفته می شود.

یکی از مهم ترین روش های تقویت تاب آوری در کودکان استفاده از تسهیلگری و مسیر هنر برای تاب آوری است دراین یادداشت هنر سفالگری مد نظر است.

از مسیر هنر تاب آوری به شکل نامحسوس و غیر مستقیم آموزش داده می شود. به ویژه سفال و سفالگری که دارای ویژگی (Somatosensory System) سوماتوسنسوری نیز هست دستگاه حسی-پیکری یا به‌سادگی  سیستم تن‌حسی بخشی از دستگاه حسی است. دستگاه حسی-پیکری مجموعه پیچیده‌ای از نورون‌های حسی و مسیرهای عصبی است که به تغییرات در سطح یا داخل بدن واکنش نشان می‌دهند.

استفاده از هنر درمانی حتی برای حالت های خاص هم پیشنهاد و مورد استفاده واقع شده است در این راستا  حتی میتوان به عنوان یکی از روان درمانی های مفید و کاربردی در بیمارستان به ویژه برای کودکان مبتلا به سرطان  اشاره کرد( پوررضاییان و همکاران ، ۱۳۹۸).

پرداختن به سفالگری و برای لحظاتی درگیر گل و آب و خاک شدن هم در تقویت تاب آوری در کودکان عادی موثر است و هم در عبور از بحران به کودکان آسیب دیده که سیل ، زلزله، آتش سوزی، بیماری، از دست دادن والدین، تنشهای شدید خانوادگی و... را تجربه کرده اند کمک بزرگی می کند.

زیر بنای تاب آوری تجربیات مثبت است .

کودک یا بزرگسالی که شادکامی و رضایت از زندگی را تجربه نکرده باشد به سختی می تواند تاب آوری را زندگی کند.مهم ترین تاثیر کار با گل رس شادی ،رهایی و تجربه ی ساختن است.

کودکان شبیه بزرگسالان عمل نمیکنند.آنها معنای صبوری وگذر زمان را به راحتی درک نمیکنند.

درک درستی از آرامش،شکیبایی،معنویت و قوی بودن ندارند

بنابراین برای گذر از روزهای معمولی یا پر تلاطم زندگی و تقویت مهارت تاب آوری نیاز به راهکارهای عملی و کاربردی تری دارند.

نقاشی،آشپزی،خمیر بازی و سفالگری از جمله فعالیت هایی هستند که پرداختن به آنها به ذهن نا آرام و آشفته کودک نظم و انسجام می بخشند. اما سفالگری مجموعه ای از این فعالیت ها را در خود جای داده است.

کودک هنگام تجربه سفالگری شبیه به خمیر بازی خمیری را در دستانش ورز می دهد و مهارتهای حسی و حرکتی اش تقویت می شود. شبیه به آشپزی خمیر شکل یافته حاصل از تلاشش را در کوره میگذارد که پخته شود و شبیه به نقاشی روی ظرف سفالی اش رنگ می پاشد .

گل رس دستمایه ای است که به ایجاد آرامش در افراد به ویژه کودکان کمک بزرگی می کند.نتیجه مطالعات حاکی از این است که خاک رس خاصیت آرامش بخشی برای کودکان دارد و باعث افزایش سطح  سروتونین در مغز می شود.

کودک در تجربه سفالگری برای لحظاتی درگیر گل و آب و خاک می شود و همه تلاشش را می کند که چیزی خلق کند .

در این لحظات تمام ذهن کودک معطوف به تجربه شیرین گل بازی ست که با حس خوب آفرینش همراه است.از همان لحظه اول تماس با گل رس آشتی و آشنایی زیبایی بین سرانگشتان کوچک او و گل اتفاق می افتد سفالگری احساسات جنبشی و لمسی را بخوبی تحریک و میتواند در رفع تنش کارساز باشد .

برای کودکان دچار تروما سفالگری میتواند فرصت بیان هیجانات منفی هم باشد و گل که جزئی از طبیعت است تمام آن را دریافت میکند و در مقابل به او حس آرامش و انبساط خاطر هدیه می دهد.

اولین قدم شکل گیری ارتباط دوستانه بین کودک و گل رس است.

در این قدم دوستی و تعامل مثبت را به عنوان عامل مهم و موثری در تاب آوری می آموزد.

قدم بعدی ایده پردازی ست بعد با توجه به ایده مورد نظرش به گل شکل و فرم می دهد. گل در مجاورت باد خشک می شود و آماده رفتن به کوره می شود و بعد از پخته شدن به ظرفی قابل استفاده مثل یک گلدان،لیوان یا فنجان تبدیل می شود و نقش می پذیرد. کودک در این مسیر به شکل نا محسوس و غیر مستقیم تاب آوری ،تغییر و مسئولیت پذیری را می آموزد.دوستی را می آموزد و اینکه ساختن هر چیزی به تلاش و مهارت و شکیبایی نیاز دارد .شکل گیری یک شخصیت کامل ،آرام و تاب آور از مسیر سفالگری تجربه بی نظیری است که به دلیل هم آمیزی با طبیعت تاثیرش تا سالها در روان و زندگی کودک باقی می ماند.

فواید انجام هنر سفالگری برای کودکان

۱-بهبود مهارتهای حرکتی

ورز دادن و شکل دادن به گل مهارتهای حرکتی را بهبود می بخشد.

۲-بهبود عملکرد حسی

تجربه بوی گل وخاک و لمس آن عملکرد حسی را بهبود می بخشد.

۳-افزایش اعتماد به نفس

در تلاش بودن برای خلق دست ساخته ای متفاوت و مشاهده نتیجه کار باعث افزایش اعتماد به نفس در کودک می شود.

۴-کاهش استرس

کودکی که اضطراب و افسردگی را تجربه می کند با کار کردن با ماده ای طبیعی و آرامش بخش به مرور استرس کمتر و آرامش بیشتری را تجربه می کند.

۵-قدرت تفکر

برای ایده پردازی اثری نو ودرست ساختن فکر می کند .

۶-تعامل مثبت با دوستان

در تعامل مثبت و صمیمانه بودن با کودکان دیگر در کلاسهای گروهی اوقات سرشار از شادی و حس خوب را برای کودک فراهم می آورد.

۷-افزایش تاب آوری

کودک هنرمند سفالگر در مسیر ساختن و خراب کردن گل رس برای رسیدن به نتیجه مطلوب  به شکل غیر مستقیم تاب آوری را تجربه می کند و می آموزد.

در جوامع امروزی عمق روابط به دلیل سرعت بالای رشد و پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات گسترده جهانی کاهش یافته است. روابط بسیار گسترده تر اما در سطح باقی مانده است. در رفتارها و روابطی که پر از شتاب برای رسیدن و شدن است آموزش تاب آوری به کودکان یکی از الزامات تربیتی برای تربیت کودکی سالم و موثر به شمار می رود.

در کارگاه های سفالگری کودک همان طور که گل رس را در دستانش ورز می دهد و همزمان به چیزی که قرار است بسازد فکر می کند و متمرکز است ،ناخودآگاه صبر ،متمرکز بودن و تاب آوری در زندگی را نیز می آموزد.

در حقیقت همه کودکان در فرآیند یادگیری گاهی دچار اشتباه می شوند که می تواند برای آنها نا امید کننده باشد.اما در کار با یک تکه گل رس به دلیل نرمی و انعطاف گل کودک به راحتی می تواند اشتباهش را اصلاح کند و می آموزد که انعطاف پذیری او مانند گل رس می تواند به پذیرش و اصلاح اشتباهاتش کمک کند.

کودکانی که از دل خاک تصورات و تخیلاتشان را خلق می کنند ،مهارت حل مساله در آنها تقویت می شود و  خود باوری و احساس ارزشمندی را تجربه می کنند و در آینده به بزرگسالانی تبدیل می شوند که با نگاهی همه جانبه و اعتماد به نفس بیشتر به مسائلشان نگاه میکنند و به حل آنها می پردازند.

اما همان طور که بنای تاب آوری بر شکرگزازی و شادکامی و رضایت درونی ست ، پاداش آن نیز می تواند تجربه شادی و خوشحالی باشد.

کودک در مسیر تلاش برای خلق و آفرینش دست ساخته های خود بعد از تمرین تاب آوری در آزمون و خطاهایش، لحظه کامل شدن و دیدن و استفاده از اثر دست خودش ،نتیجه تلاشش را با خوشحالی عمیقی جشن می گیرد .کودک با دیدن لبخند رضایت خود و اطرافیانش پاداشی دریافت می کند که باعث خوشبینی و اعتماد او به تاب اوری و شکیبایی همراه با عمل می شود و سعی می کند در مسائل دیگر هم به این ویژگی و مهارت اعتماد کند و از داشتن آرامش و تاب آوری بهره بگیرد.

کودکان تاب آور در آینده به بزرگسالانی امن و قابل اعتماد تبدیل می شوند و جامعه ای سالم ،همدل و موثر در آینده شکل خواهد گرفت.

علاقه مندان برای مطالعه بیشتر میتوانند به کتابهای سفال درمانی و تاب آوری کودکان و به ویژه کتاب هنربرای تاب آوری ترجمه مقدسی و شکفته مراجعه نمایند البته که ااستفاده از هنر نه تنها برای کودکان برای بزرگسالان و سالمندان هم منجر به نتایج مطلوب شده است به گونه ای که تاثیرمثبت هنرنقاشی برجنبه های مختلف سلامت روان افرادسالمند در نتیجه مطالعه (ایلالی ومختاری ، ۱۳۹۵) گزارش شده است .