شرح دعای روز هجدهم ماه رمضان

حجت‌الاسلام والمسلمین هادی عباسی‌خراسانی، مدرس سطح عالی حوزه علمیه، در شرح دعای روز هجدهم ماه رمضان گفت: در دعای روز هجدهم این ماه مبارک می‎خوانیم: «اللَّهُمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکَاتِ أَسْحَارِهِ وَ نَوِّرْ فِیهِ قَلْبِی بِضِیَاءِ أَنْوَارِهِ وَ خُذْ بِکُلِّ أَعْضَائِی إِلَی اتِّبَاعِ آثَارِهِ بِنُورِکَ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعَارِفِینَ؛ خدایا مرا در این ماه به برکت‌های سحرهایش آگاه کن و دلم را با روشنایی انوارش روشنی بخش و تمام‌ اعضایم را به پیروی آثارش بگمار، به نورت ای نوربخش دل‌های عارفان».

وی افزود: در فراز اول از دعای روز هجدهم، «اللَّهُمَّ نَبِّهْنِی فِیهِ لِبَرَکَاتِ أَسْحَارِهِ» از خداوند می‌خواهیم ما را به برکت‌های سحرهای این ماه توجه دهد؛ میان مردم رسم است که وقتی می‌خواهیم چیز مهمی بیان کنیم، می‌گوییم: توجه! توجه! در این دعا از خدا می‌خواهیم توجه به سحر را به ما بدهد و این نشان‌گر اهمیت سحر و سحرخیزی است.

عباسی‌خراسانی اظهار کرد: خوبی ماه رمضان این است که سحر دارد و سحر همراه با برکات است، پیامبر(ص) در خطبه شعبانیه در برکت ماه رمضان می‌فرمایند: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ؛ ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به‌سوی شما رو کرده است، ماهی که نزد خدا، بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست.

وی افزود: سحر در اصل به معنای «پوشیده و پنهان بودن» است و چون در ساعات آخر شب پوشیدگی خاصی برهمه چیز حاکم است، نام آن را سحر گذاشته‌اند؛ سحر لحظه‌های بیداری خاص، دریافت فیض الهی و نقطه اتصال شب به روز است، لحظاتی است که فرشته‌های آسمانی و زمینی، شب و روز با هم مراوده می‌کنند، همه ماه‌ها سحر دارند و ارزشمند است؛ اما سحرهای ماه مبارک رمضان برکات ویژه‌ای دارند.

این مدرس حوزه یادآور شد: خداوند در سوره مبارکه آل‌عمران، آیه ۱۷ یکی از ویژگی‌های متقین را استغفار در سحر ذکر می‌کند و می‌فرماید: «الصَّبرِِینَ وَ الصَّدِقِینَ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْمُنفِقِینَ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَار؛ آنها که (در برابر مشکلات، و در مسیر اطاعت و ترک گناه،) استقامت می‌‌ورزند، راستگو هستند، (در برابر خدا) خضوع، و (در راه او) انفاق می‌‌کنند و در سحرگاهان، استغفار می‌‌نمایند»، امام صادق(ع) در تفسیر این آیه می‌فرمایند: هر کس در نماز وتر (آخرین رکعت نماز شب) هفتاد بار بگوید: «استغفرالله ربی و أتوب إلیه» و تا یک سال این عمل را ادامه دهد، خداوند او را از استغفارکنندگان در سحر (الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَار) قرار می‌دهد و او را مشمول عفو و رحمت خود می‌سازد، (البرهان، ج ۱، ص ۲۷۳).

وی گفت: سحر مورد تأکید خاص خداوند است؛ چراکه انسان در سحر به خاطر آرامش و سکوت و تعطیلی کارهای مادی، آمادگی بیش‌تری برای توجه به خداوند متعال دارد؛ در این ساعات که چشم‌های غافلان و بی‌خبران در خواب است و هیاهوی جهان مادی خاموش است، انسان با توجه خاصی رو به خداوند می‌کند و با زمزمه عاشقانه سحرگاهان، پرده غفلت را از دیدگان خود کنار می‌زند؛ خداوند در سوره مبارکه مزمل، آیه ۶، می‌فرماید: «إِنَّ نَاشِئَةَ الَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطًْا وَ أَقْوَمُ قِیلا؛ مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت‌‌تر است»، امام صادق(ع) در اهمیت شب‌زنده‌داری می‌فرمایند: بدترین مردم نزد خداوند کسی است که در شب مردار و در روز بی‌کار است، (بحار الأنوار، ج ۸۷، ص ۱۵۸).

نویسنده کتاب الهی‌نامه بیان کرد: در فراز «وَ نَوِّرْ فِیهِ قَلْبِی بِضِیَاءِ أَنْوَارِهِ» دعا می‎کنیم که خداوندا! در این ماه قلب مرا به نورانیت انوار سحر نورانی کن؛ در این فراز نورانیت قلب را از خداوند خواستاریم، انسانی که در دل شب از خواب برمی‌خیزد و به عبادت و مناجات با معبود خویش می‌پردازد، پرده غفلت را از دل خود کنار می‌زند و انوار الهی به قلب او می‌تابد، نور ایمان به قلب او نفوذ می‌کند و قلب او نورانی می‌شود، حضرت عیسی(ع) به قوم خود فرمود: حقیقتی را به شما بگویم، خوشا به حال آنان که شب را به عبادت گذرانند؛ اینانند کسانی که روشنایی همیشگی را به دست می‌آورند؛ زیرا که در تاریکی شب برمی‌خیزند، (میزان‌الحکمه، ح ۲۰۸۳۶).

وی گفت: نماز شب نه تنها سبب نورانیت قلب می‌شود، بلکه چهره انسان را نورانی و زیبا می‌کند، امام صادق(ع) فرمودند: نماز شب چهره را سفید و نورانی می‌کند، نماز شب انسان را خوشبو می‌کند، نماز شب روزی می‌آورد»، (میزان‌الحکمه، ج ۷، ح ۱۰۷۶۳).

عباسی خراسانی اظهار کرد: در این دعا نورانیت قلبی را از خداوند می‌خواهیم که به ضیاء انوار باشد، مصداق ضیاء انوار(روشنایی انوار) ائمه معصوم(ع) هستند، در زیارت جامعه کبیره آمده‌ است که خداوند امامان را به‌صورت نورهایی آفرید و گرداگرد عرش قرار داد و با آوردنشان در این جهان بر ما منت نهاد.

وی افزود: این انوار تابناک و الهی در واقع صراط الهی هستند که انسان را به‌سوی خداوند هدایت می‌کنند، عباراتی از زیارت جامعه کبیره که امام را به نور توصیف می‌کند: «نوره و برهانه عندکم» «انتجبکم لنوره» «خلقکم اللّه انواراً» «و ان ارواحکم و نورکم وطینتکم واحدة» «تمام نورکم» «و انتم نور الاخیار» «کلامکم نور»، «واشرقت الارض بنورکم» و «مصابیح الدجی».

این مدرس حوزه اظهار کرد: در فراز «وَ خُذْ بِکُلِّ أَعْضَائِی إِلَی اتِّبَاعِ آثَارِهِ» می‌خواهیم خداوند تمام و اعضا و جوارح ما را مسخر کند به‌گونه‌ای که از آثار او پیروی کنیم؛ وقتی انسان سحرخیز و شب‌زنده‌دار شد و به‌واسطه آن نور ایمان در قلبش نفوذ کرد، تمام اعضا و جوارح و قوای بدنی تحت سیطره قلب در می‌آیند؛ بنابراین هر کاری که اعضا و جوارح انجام دهند جهت اطاعت خداوند و پیروی از او خواهد بود و این دومین مرحله در سیر کمال است که انسان خدایی می‌شود.

وی گفت: یکی از آثار خداوند، ماه مبارک رمضان است که انسان امر به روزه شده‌ است؛ مرحله دوم روزه، روزه‌ای است که تمام اعضا و جوارح انسان روزه باشند و گناه و معصیتی از او سر نزند؛ در این روز از خداوند می‌خواهیم کاری کند که با تمام اعضا و جوارح از او پیروی کنیم و روزه ما در این ماه روزه حقیقی باشد.

 عارف به شناخت شهودی از خداوند رسیده است

این مدرس سطح عالی حوزه در شرح فراز «بِنُورِکَ یَا مُنَوِّرَ قُلُوبِ الْعَارِفِین» عنوان کرد: خداوند نور است، «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض؛ خداوند نور آسمان‌ها و زمین است»، (نور/ ۳۵) و نوردهنده قلوب عارفین هم اوست، عارف در لغت به معنای شناسنده است و به کسی گفته‌ می‌شود که به شناخت شهودی از خداوند رسیده‌ است و خدا را با روح و قلب خود درک می‌کند، چنین انسانی توجه تام به خدا دارد و قلبش نورانی است؛ امام علی(ع) عارفان را چنین معرفی می‌فرماید: «اَلْعارِفُ مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَأَعْتَقَها وَنَزَّهَها عَنْ کُلّ ما یُبَعّدُها وَیُوبِقُها؛ عارف کسی است که خود را بشناسد و خود را از بردگی برهاند، و از آنچه او را از کمال دور می‌سازد پاکیزه گرداند»، (غررالحکم، ص ۷۷)، یکی از مظاهر عارفان واقعی اهل قرآن بودن است که قرآن را درک کرده و به آن عمل نموده‌اند و مصداق کامل و اتم چنین انسان‌هایی ائمه معصوم(ع) هستند.

وی اظهار کرد: در دعای امروز از خداوند خواستیم ما را متوجه برکات سحرهای ماه مبارک رمضان کند، به انوار آن نورانی گرداند تا به‌واسطه انوار الهی قلب‌هایمان نورانی شود، این نورانیت در اعضا و جوارح ما نیز اثر گذارد و آن‌ها را در راه اطاعت حق قرار دهد و غایت این خواسته‌ها رسیدن به مقام عرفان خواهد بود.

عباسی‌خراسانی در پایان اشاره‌ای به بخشی از کتاب الهی‌نامه کرد و گفت: الهی! فرزانگان را کتب، بوستان است (الکتب بساتین العلما) و عاشقان را سحرگاهان بوستان است «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»، (ذاریات/۱۸)؛ خوش آن فرزانه عاشق که دو بوستان است؛ یا علیم و یا رحیم و یا ودود و یا کریم! (الهی‌نامه، دفتر سوم).