کمبود دارو هست، نیست

پیرمرد ظهر مرداد و زیر تیغ آفتاب بی‌رحم تهران از داروخانه سیزده آبان بیرون آمد. کلافه بود. پایش را آرام بر می‌داشت و قدم بعدی را می‌گذاشت. شیرین هفتاد را داشت. یک پلاستیک دسته‌دار روشن هم توی دستش بود، دفترچه بیمه و چند داروی دیگر در آن پیدا بود.

به یاد صحبت های معاون وزیر بهداشت افتادم به عنوان یک خبرنگار. باید حرف‌هایش را مستقیم از محاوره به نوشتاری تبدیل و بعد خبری می‌کردم و همان موقع می‌فرستادم.

معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو گفت: کمبود دارویی به 50 تا 60 قلم رسیده، اما همه چیز تحت کنترل است».

نعل به نعل حرف‌های معاون وزیر را نوشتم.

«به پیرمرد گفتم: بابا جان دنبال دارویی؟ ایستاد. کلافه بود. عرق کرده بود. دفترچه را از کیسه بیرون کشید و به دستم داد. نمی‌توانستم نسخه را بخوانم. خواستم که اسم دارو را بگوید. آرام حرف می‌زد. گفت مادوپار. دردش را فهمیدم؛ پارکینسون. دارو نیست. مدت‌هاست گزارشش را نوشتم، پیگیری کردم، مصاحبه گرفتم، اما نتیجه تقریبا هیچ.

می‌خواست برود هلال احمر و آنجا هم سراغ مادوپار را بگیرد.

گفتم همین‌جا بنشین. می‌روم و می‌پرسم، اگر باشد می‌خرم و می‌آیم. نباشد هم می‌آیم و همه جا را می‌گردیم. قبول نکرد. گفت که سال‌ها کارمند همین بهداشت و درمان بوده و حالا باید در به در دارو از این داروخانه به آن یکی برود و همه‌شان جواب سربالا بدهند.

گفتم ماشین می‌گیرم با هم برویم. توی این گرما سخت است تا آنجا تنها بروی. باز هم قبول نکرد. گفت که دستش توی جیبش می‌رود. نیازی به کمک ندارد. گفتم که کمک نمی‌کنم. دلم می‌خواهد کنارت باشم. حرف بزنی برایم. خاطره بگویی. قبول کرد.

رفتیم داروخانه هلال احمر. دارو را نداشتند. گفتند نیست، نگرد. به روابط عمومی غذا و دارو زنگ زدم؛ تماسم را رد کرد. به انجمن داروسازان زنگ زدم. گفتند مادوپار کم است، نیست، نگرد. کلافه‌تر شدم. باید پیدایش می‌کردم.» سخن معاون وزیر بهداشت را به یادآوردم. او گفت: «وقتی دارو را توی خانه احتکار می‌کنند، قطعا کمبود کاذب ایجاد می‌شود. نباید مردم را بترسانیم. 97 درصد داروی مصرفی تولید داخل است. تحریم‌ها اثری بر دارو نخواهد داشت.»

*

قطره‌های عرق را حس می‌کردم. از روی شقیقه‌هایم جان گرفته و تا زیر گوش‌هایم رسیده بود. منشی جلسه صدایم زد: «سوال دارین؟» میکروفن را روشن کردم و گفتم: «مادوپار، چرا نیست؟ می‌دانید کسانی که پارکینسون دارند سن‌شان بالاست و ده‌ها قرص دیگر هم مصرف می‌کنند؟ می‌دانید این‌ها حتی نمی‌توانند راحت راه بروند و هر لحظه امکان زمین خوردن دارند؟ می‌دانید این‌ها به این دارو که نمونه داخلی‌اش را هیچ پزشکی تجویز نمی‌کند، نیاز دارند تا بمانند؟ می‌دانید پدر و مادر خیلی‌ها به این دارو نیاز دارند؟» معاون وزیر عرق روی پیشانی‌اش را پاک کرد. روی صندلی جابه‌جا شد و گفت: «این‌طور که شما می‌گویید نیست.»

*درد احتکار

می‌رسم به کلمه احتکار. احتکار کننده آن بیماری نیست که از ترس کمبود دارویش، چند بسته را توی خانه ذخیره می‌کند، احتکار کننده آن آدم‌هایی هستند که وجدان ندارند و انبار انبار دارو احتکار می‌کنند. افرادی که توی این وضعیت دارو را توی انبار ذخیره می‌کنند، تاریخش می‌گذرد، می‌ریزند توی ناصرخسرو و هزار جای دیگر. این‌ها آدم نیستند. این‌ها فقط به پول فکر می‌کنند. این‌ها هم دنیا و هم آخرت را از دست می‌دهند. این‌ها نفس کشیدن‌شان هم برای انسان‌های دیگر ضرر دارد. چرا کسی با این‌ها برخورد نمی‌کند؟ چرا ریشه‌شان را با تبر نمی‌زنند؟

همین چند روز پیش بود که خبر بازداشت فلان آقازاده منتشر شد که انباری از دارو داشت. این روزها خیلی از این خبرها به گوش می‌رسد. تعزیرات حکومتی بیشتر از همیشه فعال و حساس شده است. قوه قضاییه به موضوع ورود کرده است. همه این‌ها به کنار، بر می‌گردم به انسانیت؛ کجای انسانیت در وجود این آدم‌ها حکم به احتکار دارو می‌دهد؟

*دارو تحریم است

علی اکبر حق دوست، معاون برنامه ریزی و هماهنگی وزیر بهداشت می‌گوید: «دشمن بیهوده می‌گوید که دارو و تجهیزات پزشکی تحریم نیست. وقتی نتوانیم پول را منتقل کنیم، یعنی دارو و تجهیزات پزشکی هم تحریم است. می‌خواهند نارضایتی ایجاد کنند. دشمن حوزه سلامت را هدف گرفته است».

با خودم تکرار می‌کنم، «پیرمرد بیمار دشمن نمی‌شناسد. پیرمرد فقط این را می‌داند که مادوپار 250 نیست. وقتی می‌گویند 125 هست و هر وعده دو تا بخور، گمان می‌کند تعداد داروهایش بیشتر شده و حالش بدتر. روانش به هم می‌ریزد. پیرمرد چیزی که می‌بیند را باور می‌کند. دلم می‌خواهد فریاد بزنم.

* تعریف بیمار

به معاونان غذا و داروی چند دانشگاه علوم پزشکی زنگ می‌زنم. مهمترین دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور که نمی‌خواهند پاسخی درباره کمبود دارو بدهند. نمی‌خواهند اسمی از آنها باشد. فقط می‌گویند اگر صدای‌مان را ضبط نمی‌کنی، بگوییم کمبود هست. بعد هم می‌گویند البته داروهای حیاتی که جان بیمار را به خطر بیندازد جزو این کمبودها نیست. می‌مانم در تعریف «به خطر انداختن جان بیمار». گویا تعریف ها متفاوت است. با خودم تکرار می‌کنم: «این‌طور که شما می‌گویید نیست.»

*علت‌های کمبود دارو

با دبیر انجمن داروسازان تماس می‌گیرم. سید مهدی سجادی به خبرنگار سلامت ایرنا می‌گوید: در مقاطع مختلف کمبودهای دارویی وجود دارد و در حال حاضر نیز به علت نوسانات نرخ ارز و انجام هماهنگی سازمان غذا و دارو با تولیدکنندگان داخلی و بخشی از واردکنندگان دارو، بیشتر از همیشه دچار کمبود دارویی هستیم. یعنی هم در اقلام تولید داخل دچار کمبود هستیم و هم در اقلام وارداتی. تعدادی از داروها به صورت سهمیه از طریق شرکت‌ها داده می‌شود که داروهای خاص و حیاتی نیز جزو این موارد هستند.

او ادامه می‌دهد: به طور مثال وارفارین (برای بیماران قلبی) همچنان جزو کمبودهای دارویی است. این دارو به صورت سهمیه‌ای به بیمار داده می‌شود. وقتی کمبود پیش می‌آید، بیمار نیز سعی می‌کند دارو را برای مدت بیشتری ذخیره کند که همین موضوع نیز باعث تشدید کمبود دارویی می‌شود. البته گویا روند ترخیص این دارو در حال انجام است.

سجادی معتقد است که تغییرات در اداره کل دارو سازمان غذا و دارو می‌تواند روند تامین دارو را بهتر کند. او درباره مهمترین علت‌های کمبودهای دارویی می‌گوید: تغییر نرخ ارز، نوسانات شدید نرخ ارز، چگونگی تخصیص ارز دولتی به دارو و قیمت گذاری از جمله موارد موثر بر کمبودهای دارویی است.

به گفته او، افزایش هزینه‌ها برای بسته بندی دارو نیز در این مسیر تاثیر دارد. به هر حال به نظر می‌رسد باید تولید داخلی دارو را بیشتر مورد نظر قرار دهیم و سازمان غذا و دارو باید نظر تولیدکنندگان و تامین کنندگان دارو را در زمینه قیمت گذاری جلب کند. زیرا به جای ایجاد وقفه برای اصلاح قیمت، باید این حمایت از تولید داخلی شکل بگیرد و بعد قیمت گذاری مناسب انجام شود تا خطوط تولید متوقف نشوند. توقف خطوط تولید داروهای داخلی به کمبود دارو و نیاز بیشتر به واردات دارو منجر خواهد شد.

یاد پیرمرد می‌افتم. از سجادی درباره مادوپار می‌پرسم، می‌گوید: مادوپار نیز جزو کمبودهای دارویی است.

*آمارهای متناقض کمبود دارویی

جالب‌تر از وجود کمبود دارو، آمارهای متناقض در این راستا است. غلامرضا اصغری رئیس سازمان غذا و دارو به خبرنگار سلامت ایرنا از کمبود 50 تا 60 قلم دارو خبر می دهد اما محمد نعیم امینی فرد، نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از کمبود 80 قلم دارو صحبت می کند. او گفته است که چهار ماه پیش حدود 40 قلم کمبود دارویی داشتیم. این میزان دو ماه پیش به 80 قلم رسید و اکنون 110 تا 120 قلم کمبود دارو داریم. البته 30 قلم آن موجود است، اما شرکت‌های دارویی به دلیل کمبود نقدینگی نمی‌توانند به بازار بدهند، کما اینکه بقیه اقلام دارویی موجود بوده و ذخیره استراتژیک هم داریم.

*ترخیص، توزیع و واردات داروهای دچار کمبود

با سخنگوی سازمان غذا و دارو هم تماس می‌گیرم. کیانوش جهانپور ترجیح می‌دهد اسم داروهایی که دچار کمبود هستند را نگوید. او به خبرنگار ایرنا می‌گوید: اگر عنوان داروها را اعلام کنیم، افرادی که چند عدد از داروی مورد نظر را دارند همان را پنهان می‌کنند و به بازار نمی‌دهند.

جهانپور از ترخیص و توزیع چند دارو طی روزهای آتی هم خبر می‌دهد و با بیان اینکه لیست کمبودها سیال است، اضافه می کند: داروهایی مثل آمفوتریسین بی، کلومایسین، وین کریستین، بو سولفان، تیوپنتال، ستروتاید، دیازوکساید، اسپیرامایسین، ایمونوگلوبولین آنتی هپاتیت، متوتوروکسات، پلاویکس، وارفارین و چند داروی دیگر از لیست داروهای دچار کمبود در شرایط مختلفی مثل مرحله ترخیص از گمرک یا توزیع در بازار یا حمل یا واردات هستند.

او درباره آخرین وضعیت مادوپار نیز می‌گوید: این دارو نمونه داخلی دارد و در حال حاضر شرکت پخش رازی در وضعیت توزیع مادوپار 250 قرار دارد.

این در شرایطی است که بسیار از پزشکان داروی داخلی مادوپار را تجویز نمی‌کنند و حتی سید حسن هاشمی، وزیر بهداشت نیز در روز پزشک از کمبود مادوپار خبر داده و گفته بود که کمبود این دارو همچنان وجود دارد.

پیرمرد همچنان در ذهنم قدم می‌زند. عصا زنان از داروخانه‌ای به داروخانه دیگر می‌رود. خیس عرق است. آهسته قدم بر می‌دارد و دنبال دارویی می‌گردد که باید پیدایش کند. با خودم تکرار می‌کنم: «این‌طور که شما می‌گویید نیست.»