۱۰ عاملی که باعث می شود بیماری قلبی بگیریم

 در مورد بیماریهای قلبی ـ عروقی دو دسته عوامل خطر ذکر شده که اولی آن عوامل خطر غیرقابل اصلاح و تعدیل مانند سن و جنس یا وجود سابقه بیماری در خانواده است که  این عوامل بخشی از ساختار ژنتیکی هر انسانی به شمار می‌روند یا مانند بالا رفتن سن که با گذشت زمان حادث می شود غیر قابل اجتناب است اما دومین دسته از عوامل خطر، عوامل خطر قابل اصلاح و تعدیل هستند.

عوامل خطر غیرقابل اصلاح و تعدیل

افزایش سن

هر چه سن بالاتر می‌رود، کارایی دستگاه گردش خون کمتر و احتمال بروز مشکلات قلبی بیشتر می‌شود اما بروز سکته در سنین زیر 40 سال گویای این واقعیت است که بیماری قلبی پیامد غیرقابل اجتناب افزایش سن نیست.

جنس

خطر بیماریهای قلبی در مردان بیشتر است اما بعد از 60 سالگی ریسک خطر در هر دو گروه یکسان می‌شود.

داشتن سابقه خانوادگی بیماری قلبی

در فردی که سابقه سکته قلبی یا مغزی در یکی از افراد خانواده او وجود دارد، احتمال ابتلا این فرد به این بیماری‌ها بیش از فردی است که در خانواده‌اش چنین مشکلاتی وجود ندارد.

عوامل قابل تعدیل و اصلاح

رژیم غذایی نامناسب

بر گرفته از عادات غذای نامناسب هستند که باعث افزایش سه عامل خطر بیماریهای قلبی عروقی، یعنی افزایش وزن، کلسترول و فشار خون می‌شود؛ در واقع عادات غذایی، یکی از مهمترین عوامل موثر در شکل‌گیری الگوی غذایی انسان هستند که تعیین‌کننده چگونگی انتخاب، آماده کردن، طبخ، مصرف و نگهداری موادغذایی است.

عادات غذایی ریشه در عوامل مختلفی مانند شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی، مذهبی، کشاورزی و بسیاری عوامل دیگر دارد که سینه به سینه  و نسل به نسل به افراد رسیده و ریشه در باورهای انسان دارد. گاهی معمولا بدون تفکر و تعمق، از عادات غذایی پیروی می کنیم و توجهی به اثرات آنها در سلامت خود نداریم، در حالی که بسیاری از عادات غذایی معمول ما ممکن است نا مناسب بوده و اثرات نامطلوب و گاه جبران ناپذیری در سلامت ما بجای گذارد برخی از مهمترین این عادات مانند افزودن نمک زیاد به غذا، مصرف زیاد مواد سرخ کردنی، استفاده زیاد از غذاهای فراوری شده مانند غذاهای کنسروی –سوسیس-کالباس و.... مصرف کم سبزیجات و میوه ها در رژیم غذائی روزانه و بسیاری موارد دیگر که بر سلامت قلب تاثیر سوء دارند.

دخانیات

استعمال سیگار سردسته عوامل خطر زای عمده ، مهم و قابل پیشگیری بیماری های قلبی عروقی بوده استعمال سیگار نه تنها برای فردسیگاری بلکه برای افراد غیر سیگاری مانند نوزادان، اطفال و افراد در مواجهه با دود سیگار (سیگاریهای دست دوم ) هم مضر است. سیگار به واسطه مونوکسید کربن و نیکوتین تولیدی خود تاثیرات زیان آورش را بر قلب اعمال می کند. مونوکسیدکربن موجود در دود سیگار با هموگلوبین سلولهای قرمز خون ترکیب می شود و کربوکسی هموگلوبین به وجود می آورد در نتیجه مقدار اکسیژن فابل دسترس برای عضله قلب کاهش می یابد. نیکوتین تولید آدرنالین و نور آدرنالین را زیاد می کند، این هورمون ها هردو سرعت ضربان قلب را در دقیقه افزایش می دهند و موقتا سبب بالا رفتن میزان فشار خون می‌شوند؛ مونوکسید کربن و نیکوتین چسبندگی پلاکت ها را افزایش می دهند و در نتیجه احتمال تشکیل لخته خون را بالا می برند. این دو ماده همچنین باعث ایجاد صدمه به پوشش درونی رگهای خونی می شوند و آنها را مستعد ابتلا به تصلب شرایین می‌کنند.

کلسترول خون بالا

کلسترول ماده‌ای نرم و چربی مانند است که در جریان خون و تمامی سلول‌های بدن یافت می‌شود؛ ممکن است چربی‌های اشباع، چربی‌های ترانس و کلسترولی که می‌خوریم سطح چربی خون را افزایش دهند؛ کلسترول بالای خون نشان‌دهنده احتمال بالای خطر ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی است.

به دلیل رسوب کلسترول، پلاک و سایر رسوبات چربی در دیواره سرخرگ‌ها، ممکن است سرخرگ‌های تغذیه‌کننده قلب چنان دچار گرفتگی شوند که میزان جریان خون کاهش یابد و سبب بروز درد قفسه سینه شود؛ اگر لخته خون تشکیل شود و سرخرگ را دچار انسداد کند ممکن است حمله قلبی رخ دهد و اگر یک لخته خون، یک سرخ‌رگ خونرسانی‌کننده مغز را دچار انسداد کند سکته مغزی رخ می‌دهد چون کلسترول و سایر چربیها در خون حل نمی‌شوند، جهت انتقال به سلولها از ناقلی به نام لیپوپروتئین استفاده می‌کنند. LDL (لیپو پروتئین با چگالی بالا)، اغلب نوع بد نامیده می‌شود، زمانی که  LDL در خون از محدوده مجاز بیشتر شود به چربی‌ها و سایر مواد چسبیده و در دیواره سرخرگ رسوب می‌کند، در نتیجه سرخرگ را دچار انسداد و تنگی می‌کند، اگر این پلاک بر روی دیواره سرخرگ، کنده شود، ایجاد لخته خون می‌کند و ممکن است سبب سکته مغزی و قلبی شود؛ در عوض نوع خوب کلسترول، HDL (لیپو پروتئن باچگالی پایین) سبب خارج ساختن کلسترول خطرناک به خارج از سرخرگ می‌شود.

حال باید دید سطح کلسترول تام، LDL ،HDL، در چه محدوده‌ای قرار بگیرند تا تاثیر مثبت بر سلامت قلب و عروق داشته باشند. تنها راه تشخیص کلسترول خون آزمایش خون (چربی خون) است که این آزمایش اطلاعاتی در مورد کلسترول تام ، LDL ( چربی بد یا دارای اثر ات بد بر روی قلب و عروق). HDL ( چربی خوب یا دارای اثر ات مثبت بر روی قلب و عروق ) به دست می دهد.

سطح کلسترول تام خون ( Total Cholesterol)

- کمتر از mg/dl  200 مطلوب ( میزان پایین خطر ).

- Mg/dl  239- 200 بینابینی، ( افزایش میزان خطر )

- Mg/dl  240  یا بیشتر، بالا ( افزایش میزان خطر به بیش از دو برابر سطح مطلوب ).   

HDL سبب کاهش میزان خطر ابتلا به بیماری قلبی، سکته مغزی می‌شود؛ بر خلاف سایر انواع کلسترول هر چه سطح‌اش بیشتر باشد برای قلب مفیدتر است. می توان سطح  HDL خون را از طریق ترک سیگار، کاهش اضافه وزن، فعالیت جسمی بیشتر، افزایش داد.

سطح کلسترول HDL

-  کمتر از mg/dl 40  در مردان پائین ( افزایش میزان خطر )

-  کمتر از  mg/dl  50  در زنان پائین ( افزایش میزان خطر )

mg/dl 60  -l  یا بیشتر بالا ( کاهش میزان خطر )

سطح کلسترول LDL

- کمتر از  100  mg/dl  مطلوب در مبتلایان به بیماری قلبی و دیابت

- 129 تا 100  mg/dl  بالای حد طبیعی

- 159 تا  130  mg/dl  نسبتا بالا

- 189 تا  160 mg/dl  بالا

- mg/dl  190l  یا بالاتر بسیار بالا (9).

تری گلیسیرید

تری گلیسیریدها از منابع عمده تامین انرژی در بدن هستند؛ تری گلیسیریدها از مواد غذائی تامین شده و هم بدن قادر به ساختن آن است، با بالا رفتن سن، افزایش وزن یا هر دو، سطح  تری گلیسیرید  و کلسترول  افزایش می‌یابد. بسیاری افراد مبتلا به دیابت و بیماری قلبی عروقی، دارای سطوح بالای تری گلیسیرید هستند ( 9).

دیابت

یک عامل خطرزای بیماری های قلبی عروقی است؛ در فرد مبتلا به دیابت (قند خون ) بدن به اندازه کافی انسولین نمی‌سازد، یا اینکه نمی‌تواند از انسولین به صورت مناسب استفاده کند ( و یا هر دو )، در نتیجه سبب افزایش سطح قند خون شده و بیشتر غذای مصرفی جهت تولید انرژی در بدن  تبدیل به گلوکز ( یا قند ) می‌شود. لازم به توضیح است که انسولین هورمونی است جهت تبدیل قند و سایر غذاها به انرژی و کمک به گلوکز جهت ورود به سلولهای بدن.

دیابت دو نوع است، نوع اول: دیابت وابسته به انسولین که کنترل آن نیاز به تزریق انسولین دارد و نوع دوم:  نوع معمولی در میانسالان  و کسانی که بدنشان به انسولین مقاومت نشان می‌دهد، رخ می‌دهد و با رژیم غذایی مناسب و داروهای خوراکی کنترل می‌شود. هر دو نوع دیابت می‌توانند خطر ابتلا به بیماری عروق کرونری قلب را افزایش دهد. بخشی از این افزایش خطر ابتلابه دلیل وجود عوامل خطر دیگر، مانند چاقی، افزایش کلسترول خون و فشارخون در افراد مبتلا به دیابت نوع دو است.

فشار خون بالا

نام دیگر آن پرفشاری خون یا هیپرتانسیون (HBP) است؛ پرفشاری خون یعنی اینکه مقدار فشار خون در رگها افزایش یافته باشد. فشار خون نیرویی است که خون به دیواره رگ‌ها وارد می‌کند و به صورت، مثلا دو عدد  mmHg 120/80  نوشته می شود.

عدد بالائی نشان‌دهنده فشار سیستولیک است یعنی زمانی که قلب دارای ضربان است و عدد پاینی نشان‌دهنده فشار دیاستولیک است یعنی زمان استراحت قلب که بین دو ضربان است.

فشار خون طبیعی زیر mmHg 120/80  است و اگر شما بزرگسال هستید و فشار خون شما بین   mmHg 120-139 و یا فشار خون دیاستول بین mmHg 80-89 باشد (یا هر دو )، شما در مرحله پیش از فشار خون هستید. پر فشاری خون، فشار خون سیستولیک بالای 140 و یا بیشتر و یا فشار خون دیاستولیک بالای 90 و یا بیشتر است که البته باید به مدت طولانی بالا باشد؛ غالبا پر فشاری خون دارای هیچ علامتی نیست در این موارد تنها راه شناسایی آن اندازه گیری آن است.

فشار خون بالا موجب سختی عروق، تصلب شرائین و در نهایت ایجاد سکته قلبی و مغزی می‌شود.

کم تحرکی

حالتی است که در آن یک فرد بزرگسال یا کودک فعالیت فیزیکی کافی نداشته یا ورزش نمی کند. این امر به واسطه رشد انواع منفعل سرگرمی از قبیل تلویزیون، بازی های ویدیوئی و استفاده از کامپیوتر و به موازات آن تغییر مشاغل از کارهای فیزیکی و یدی به مشاغل دفتری و پشت میز نشینی و تمایل بیشتر مردم به این مشاغل می باشد. مطالعات مختلفی تاثیر منفی این نوع ازسبک زندگی را نشان داده است، از شایع ترین عوارض آن، افزایش وزن و چاقی است که به دنبال آن افزایش بیماری های قلبی عروقی، دیابت و انواع سرطان ها را در پی خواهد داشت. کم تحرکی همچنین می تواند تاثیر منفی روی سیستم ایمنی بدن گذاشته که منجر به پیامدهای منفی روی سلامت فرد می شود. البته لازم به توضیح است که سبک زندگی کم تحرک لزوما مترادف با تنبلی  نیست زیرا یک فرد می تواند در محیط خانه یا کار بسیار پر مشغله باشد اما فرصتی برای ورزش کردن نداشته نباشد.

اضافه وزن و چاقی

 یکی دیگر از عوامل خطرزای بیماریهای قلبی عروقی است. البته اضافه وزن و چاقی می تواند باعث پر فشاری خون شود که خود از عوامل زمینه ساز بیماری قلبی عروقی است. در ابتدا لازم به توضیح است اضافه وزن و چاقی به عنوان تجمع غیر طبیعی و یا بیش از حد چربی در بدن که ممکن است سلامتی را مختل کند، تعریف شده است.

دسته بندی اضافه وزن و چاقی در افراد بزرگسال بوسیله شاخص توده بدنی (BMI) که شاخص ساده وزن به قد است، از روی جدول یا با فرمول وزن تقسیم بر مجذور قد (kg/m2 ) قابل محاسبه به شکل زیر است (14).

-  BMI  تا 29-25  نشانه اضافه وزن است.

- BMI  بزرگتر یا برابر با 30 نشانه چاقی است.

BMI دارای بعضی از محدودیت ها است. به عنوان مثال، BMI لزوما منعکس کننده توزیع چربی بدن و یا توصیف همان درجه از چاقی در گروه های مختلف مردم نیست. بنابراین ساده ترین راه به منظور سنجش خطر ابتلا به یک بیماری مزمن مانند بیماری قلبی عروقی اندازه گیری دور کمر است (15). اندازه گیری دور کمر باید فقط برای بزرگسالان مورد استفاده قرار گیرد تا نشان دهد، چقدر در معرض بروز بیماریهای مزمن از جمله بیماری های قلبی عروقی هستند. اما برای کودکان و جوانان ریسک افزایش دیده نشده است. دور کمر بیش از 90 سانتی متر در مردان و دور کمر بیش از 80 سانتی متر در زنان با افزایش خط ابتلاء به بیماری های قلبی عروقی همراه است. اما دور کمر بیشتر از 102 سانتی متر در مردان و دور کمربیش از 88 سانتی متر  در زنان به شدت نشان دهنده افزایش خطر بیماری های فلبی عروقی  و  بروز مشکلات جدی از جمله بیماری های مزمن مانند برخی سرطان ها، بیماری های قلبی و دیابت نوع  2 است  (16).

افسردگی

افسردگی از رایج‌ترین اختلالات روانی است و در بیشتر مواقع با اضطرابی کم و بیش شدید همراه است (17). مطالعات نشان داده است، افرادی که از افسردگی رنج می برند ویا از نظر اجتماعی منزوی هستند در معرض خطر بیشتر ابتلا به بیماری های قلبی هستند.

استرس

استرس عبارت‌ است‌ از واکنش های‌ فیزیکی‌، ذهنی‌ و عاطفی‌ که‌ در نتیجه‌ تغییرات‌ و نیازهای‌ زندگی‌ فرد، تجربه‌ می‌شوند. استرس می تواند مثبت یا منفی باشد. استرس‌ مثبت‌ می‌تواند یک‌ انگیزه‌ دهنده‌ باشد اما استرس منفی زمانی است که وضعیت یا موقعیتی خارج از کنترل باشد یا اینگونه تصور شود. در این حالت استرس می تواند در درازمدت تاثیر سوء بر سلامت بگذارد البته افراد واکنش های متفاوت به شرایط و موقعیت های استرس زا می دهند. رویدادی ممکن است از نظر فردی  شاد و لذت بخش و از نظر فرد دیگری ملالت آور و خسته کننده باشد. در زیر برخی از عوامل استرس زا مشترک  که می تواند مردم را در تمام مراحل زندگی تحت تاثیر قرار دهد نامبرده شده است.

- بیماری، در خود فرد و یا عضوی ازخانواده یا دوستان.

- مرگ عزیزان

- مشکلات در یک رابطه شخصی

- فشار کاری

- شروع یک کار جدید

- بیکاری

- بازنشستگی

- بارداری

- ازدحام

- نقل مکان.

- مشکلات روزمره

- مشکلات حقوقی

- نگرانی مالی

- کمال گرائی

 گاهی اوقات، افراد ممکن است استرس خود را با واکنش‌هایی نظیرخشم، احساس گناه، ترس، خصومت، اضطراب  و نوسان خلق نشان دهند و برخی دیگر با چالش های زندگی به سهولت مواجه شوند. اگر استرس مدیریت نشود می‌تواند منجر به مشکلات عاطفی، روانی و حتی فیزیکی، از جمله بیماری های قلبی، فشار خون بالا، درد قفسه سینه، یا نامنظم بودن ضربان قلب شود.

استرس  مداوم باعث افزایش هورمون‌های استرس مانند آدرنالین و کورتیزول می‌شود؛ مطالعات رابطه استرس و لخته شدن خون و در نهایت افزایش خطر حمله قلبی را نشان می‌دهد؛ استرس به خودی خود ممکن است یک عامل خطر باشد یا می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد سایر عوامل خطر (مانند کلسترول بالا یا فشار خون بالا) شود به عنوان مثال افراد وقتی تحت استرس هستند، فشار خون  آنها  بالا می‌رود، ممکن است پرخوری کنند یا کمتر  ورزش کرده و سیگار بیشتری بکشند ...