هاری را حتما جدی بگیریم!

سالانه ۱۰ تا ۲۰ نفر در ایران دچار بیماری هاری می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، سال گذشته ۳۲۰ هزار مورد «حیوان‌گزیدگی» در کشور رخ داد که بیش از ۸۰ درصد آنها «سگ‌گزیدگی» بود و از این تعداد ۲۰ نفر فوت کردند.

گفته می‌شود که آمار حیوان‌گزیدگی در کشور رو به افزایش است و دلیل آن، افزایش بی‌رویه جمعیت سگ‌های بلاصاحب و رهاشده است. این آمار در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۶۰ هزار مورد گزارش شده بود که از این تعداد ۱۶ نفر فوت شدند.

طبق گفته متخصصان اگر فردی پس از حیوان‌گزیدگی دچار علائم هاری شود، صد درصد جان خود را از دست خواهد داد، اما اگر بدون فوت وقت و خیلی فوری به مراکز بهداشت مراجعه کند، با اقداماتی مانند تزریق سرم و واکسن ضد هاری می‌توان از مرگ حتمی او جلوگیری کرد.

همه پستانداران، قابلیت انتقال هاری را دارند

هاری یکی از بیماری‌های شایعِ مشترک بین انسان و حیوان است و بسیار خطرناک بوده و می‌تواند مرگبار باشد. این بیماری در حیات وحش و پستانداران اهلی و حتی در پستاندارانی مثل دام‌ها بروز می‌یابد اما علت عمده انتقال آن، گزیده شدن انسان توسط سگ‌ها است.

دکتر فهیمه اسلامی، دامپزشک و کارشناس حیات وحش در این رابطه توضیح می‌دهد: اصطلاح حیوان‌گزیدگی بیشتر برای حیواناتِ همراه با انسان به کار می‌رود. حیوانات همراه با انسان هم شامل حیوانات اهلی می‌شود؛ مثل سگ‌ها و گربه‌ها. البته حدود ۹۰ درصد حیوان‌گزیدگی‌ها مربوط به سگ‌ها است. حالا چه سگ‌های خانگی، چه سگ‌های رهاشده و بی‌صاحب و چه سگ‌های گله و همراه چوپان. حیوان‌گزیدگی از طریق حیات وحش هم وجود دارد اما خیلی خیلی انگشت‌شمار است.

دکتر اسلامی می‌گوید: اصطلاح حیوان‌گزیدگی بیشتر مربوط به حیواناتِ اهلی سگ و گربه از هر نوعش – چه همراه با انسان و چه ول و رها – است. موارد حیوان‌گزیدگی هم بیشتر شامل این دو حیوان می‌شود. اما علاوه بر سگ و گربه، تمامی پستانداران خونگرم، هم قابلیت انتقال بیماری هاری را دارند و هم این که خودشان می‌توانند درگیر بیماری هاری شوند. حتی دام‌ها. اما بیشترین حیوان‌گزیدگی‌ها و بالاترین میزان خطر مربوط به سگ‌ها است.

حیوان خانگی هم خطرناک است اگر ...

هاری، یک بیماری ویروسی است که در تمام کشورهای جهان رخ می‌دهد و با تزریق به موقع واکسن قابل پیشگیری است. سالانه ۵۹ هزار مرگ انسان به علت ابتلا به بیماری هاری در جهان رخ می‌دهد. طبق آمارهای موجود، ۴۰ درصد از افراد گاز گرفته‌شده توسط حیوانات مشکوک به هاری، افراد زیر ۱۵ سال هستند.

آمار حیوان‌گزیدگی‌ در ایران در سال‌های اخیر به طور میانگین بیش از ۲۰۰ هزار مورد در سال بوده است. در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۳۴ هزار و ۱۶۱ مورد حیوان گزیدگی داشتیم و در سال ۱۳۹۹ به علت پاندمی کرونا و کمتر در مواجهه بودن مردم با حیوانات، آمار حیوان گزیدگی کاهش پیدا کرد و به ۲۱۳ هزار و ۵۰۰ مورد رسید. سال ۱۴۰۰ نیز ۲۶۰ هزار مورد حیوان‌گزیدگی در کشور گزارش شد. البته آمار بروز هاری در افراد همواره کمتر از ۱۰ مورد یا بین ۱۰ تا ۲۰ مورد بوده است.

در این میان آمار بالای سگ‌گزیدگی توسط حیوانات خانگی را اصلا نباید ندیده گرفت. مرداد امسال بود که رئیس مرکز بهداشت شهر گنبد کاووس در استان گلستان اعلام کرد: «بیش از ۱۳ درصد حیوان‌گزیدگی‌ها در این شهرستان مربوط به سگ‌های خانگی است!» این در حالی است که بسیاری از مردم که سگ ندارند و حتی صاحبان سگ های خانگی تصور می‌کنند گزیده شدن توسط حیوانات به خصوص سگ‌های خانگی هیچ خطری ندارد. خیلی از صاحبان سگ‌ها مشاهده می‌شوند که سگ‌های خود را بدون قلاده در شهر می‌گردانند. در حالی که حیوانات خانگی نیز قابلیت انتقال هاری را دارند. حتی سگ‌هایی که واکسن هاری به آنها تزریق شده است.

دکتر اسلامی در این زمینه می‌گوید: «نه تنها حیوانات رهاشده، بلکه حیوانات خانگی هم می‌توانند موجب انتقال بیماری هاری شوند. البته اگر واکسن هاری به طور منظم به آنها تزریق شده باشد، صد درصد ایمن هستند و خطری ندارند. چون با تزریق مرتب واکسن، احتمال انتقال بیماری در آنها از بین می‌رود.»

این کارشناس حیات وحش تاکید می‌کند: «حتما نباید حیوان، شما را گاز بگیرد تا هاریِ او به شما منتقل شود. هاری از طریق بزاق حیوان هم به فرد منتقل می‌شود و اگر شما در سطح پوست‌تان خراشیدگی داشته باشید و یک حیوان هار، شما را لیس بزند یا بزاقش به خراشیدگی پوست شما انتقال پیدا کند، بیماری هاری او می‌تواند به شما منتقل شود.»

وجود ۵ میلیون سگ ولگرد در ایران

بر اساس گزارش وزارت بهداشت، بیش از ۸۰ درصد حیوان‌گزیدگی ها در کشور از نوع «سگ‌گزیدگی» است و دلیل آن هم این است که حدود ۵ میلیون سگ رهاشده در کشور وجود دارد و هر سال هم به تعداد آنها افزوده می‌شود.

دکتر اسلامی می‌گوید: «طبق آمار و گزارش دانشگاه علوم پزشکی، همه موارد انتقال بیماری هاری در کشور از طریق سگ‌ها است. ما نداشته‌ایم یا به ندرت داشته ایم حیوان‌گزیدگی‌ای که از طریق حیات وحش مثلا از سمت گرگ اتفاق افتاده باشد. دلیلش هم این است که حیات وحشی که درگیر بیماری هاری می‌شود، خیلی زود تلف می‌شود و از چرخه طبیعت حذف می‌شود.»

این کارشناس حیات وحش با بیان این که به دلیل جمعیت افسارگسیخته سگ‌های رهاشده و ولگرد، انتقال بیماری هاری در سگ‌ها بیشتر شده است، می‌گوید: «در حال حاضر ۴ تا ۵ میلیون سگ بی‌سرپرست یا رهاشده یا ولگرد در کشور داریم و وقتی این آمار این قدر زیاد است، مسلما بیماری هاری هم با توجه به جمعیت‌شان در آنها بیشتر خواهد بود. و با توجه به این که این سگ‌ها در شهرها و روستاها و همه جا رها هستند، احتمال انتقال هاری آنها به انسان‌ها هم بیشتر شده است. چون احتمال مواجهه آنها با انسان‌ها بیشتر است.»

بدون فوت وقت به مرکز بهداشت مراجعه کنید

هاری دو شکل دارد؛ یک فرم آن آشکار است که حیوان پرخاشگر می‌شود و حمله می‌کند و یک فرم هم که به آن فرمِ کُمون یا خاموش هاری می‌گویند، حیوان ترسو می‌شود و از نور و صدا می‌ترسد و ... . ولی اکثر انواع هاری از نوع آشکار هستند که حیوان حمله می‌کند و گاز می‌گیرد.

دکتر اسلامی می‌گوید: «در هر دو فرم هاری، نکته مهم این است که برای انسانی که درگیر هاری شده باشد، هیچ درمانی وجود ندارد. فردی که درگیر بیماری هاری می‌شود، عاقبتش صد درصد مرگ است. زمانی که درگیر علائم شده باشید، دیگر کار تمام است. پس لازم است که بعد از گزیده شدن، خیلی سریع و بلافاصله خود را به مراکز بهداشت برسانید.»

این دامپزشک تاکید می‌کند: «همان لحظه که توسط حیوانی گزیده شدید، یا بزاقش به خراشیدگی پوست شما برخورد کرد و احتمال دادید که حیوان هار است، باید سریع به مراکز بهداشت مراجعه کنید. در مراکز بهداشت به شما در ۳ نوبت واکسن هاری تزریق می‌کنند و قطعا ایمن خواهید بود اما اگر فرد بگذارد زمان بگذرد و بعد مراجعه کند، زمان طلایی از دست می‌رود و مرگ او قطعی و حتمی است.»

او اضافه می‌کند: «نکته خیلی مهمِ دیگر این است که در همان لحظه پس از گزیده شدن، محل گزیدگی باید فورا و در حد ۵ دقیقه با آب و صابون شستشو داده شود و سپس فرد خیلی سریع به مرکز بهداشت انتقال یابد تا واکسن هاری به او تزریق شود. وگرنه مرگ فردِ دچار علائم هاری ردخور ندارد.»

این دامپزشک می‌گوید: «هر پستانداری که شما را گاز می‌گیرد، باید احتمال انتقال بیماری هاری را بدهید. تاکید می‌کنم هر پستانداری.»

۱۰ نکته مهم درباره حیوان‌گزیدگی

۱. همه پستانداران خونگرم، قابلیت انتقال بیماری هاری را دارند

۲. بیش از ۸۰ درصد حیوان‌گزیدگی‌ها در ایران مربوط به سگ‌هاست

۳. سال گذشته ۳۲۰ هزار مورد حیوان‌گزیدگی در ایران رخ داد و ۲۰ نفر فوت کردند

۴. آمار حیوان‌گزیدگی در ایران به دلیل افزایش جمعیت سگ‌های رهاشده رو به افزایش است

۵. حیوانات خانگی هم می‌توانند موجب انتقال بیماری هاری به انسان شوند

۶. در حال حاضر حدود ۵ میلیون سگ رهاشده یا ولگرد در کشور داریم

۷. بعد از حیوان‌گزیدگی بلافاصله باید به مراکز بهداشت مراجعه کرد

۸. در مراکز بهداشت، واکسن هاری در ۳ نوبت به فردِ گازگرفته‌شده تزریق می‌شود

۹. اگر فرد گزیده‌شده، زمان طلاییِ از دست بدهد، مرگش حتمی خواهد بود

۱۰. نکته مهم؛ محل گزیدگی باید بلافاصله و به مدت ۵ دقیقه با آب و صابون شستشو داده شود